از روش‌های بهره‌مندی برای ترویج نماز این است که خدا برخی افراد خوب مانند متقین، محسنین یا مومنین را در آیات قرآن معرفی و افراد را تحریک میکند و میگوید: تو می‌خواهی جزو کدام گروه باشی؟
عقیق:بی‌تردید نماز به‌عنوان یک نظام معنوی ـ تربیتی کامل و جامع، باید در میان مردم ترویج داده شود. هر یک از ما می‌توانیم با تشویق دیگران به نماز، خوبی‌ها را در جامعه رواج دهیم و از بروز فحشا و منکرات بکاهیم. ترویج نماز در واقع، گسترش همه ارزش‌های الهی و انسانی است. بنابراین، اگر در پی جامعه مطلوب و سالم هستیم باید فرهنگ نماز را در سطح جامعه ترویج کنیم.
آنچه که در ادامه می‌خوانید گفتاری از حجت‌الاسلام علی‌اکبر وحیدی از اساتید حوزه و مرکز تخصصی مرکز نماز است که بخش نخست آن تقدیم می‌شود:
زمینه‌سازی خداوند برای ترویج نماز
اگر بخواهیم درباره آیات نماز و نگاه خداوند تبارک و تعالی در نماز با نگاه ترویجی نگاه کنیم، می‌بینیم از آنچه که لازم و ضروری است برای ترویج نماز، خداوند تبارک و تعالی از همه آن راه‌ها در آیات قرآن استفاده کرده است مثلاً از جمله چیزهایی که ما در بحث ترویج استفاده می‌کنیم می‌گوییم انسان باید زمینه‌سازی کند مثلا زمینه‌سازی چه چیزی؟ در بحث‌های اخلاقی می‌گوییم که حضرت ابراهیم (ع) حاضر شدند برای این که زمینه‌سازی کنند برای نماز خوان شدن خودشان و خانواده خودشان بیش از هزار و دویست کیلومتر راه را از فلسطین می‌آیند تا مکه بعد آنجا با همه سختی‌هایی که تحمل می‌کنند آنجا می‌فرماید در آیات قرآن «ربنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتی بِوادٍ غَیْرِ ذی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقیمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُون»؛ یعنی فضا را، زمینه را آماده می‌کنند که یک درس خوبی است برای پدر و مادر که باید زمینه را فراهم کنند از جمله مدرسه، محله، گاهی اوقات شهر و هر چیزی که باشد و آن زمینه باید فراهم شود و حضرت ابراهیم این کار را کرد.
ما نگاهمان به آیات قران این است که خداوند تبارک و تعالی هم همین کار را کرده است و بعد امر به نماز کرده است یعنی چه؟ یعنی مثلاً در آیاتی که طبق شان نزول آیات که ما نگاه می‌کنیم ابتدا خداوند امر به نماز نمی‌کند مثلا در آیاتی که در مکه نازل می‌شود ابتدا مثلا عواقب را میگوید مثلا مثل سوره مدثر «مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»؛ مثلا به همین اندازه اشاره میکند که بهشتی‌ها از جهنمی‌ها سوال می‌کنند که چی شد شما جهنمی شدید آنها چهار علت می‌آوردند و اول این که ما اهل نماز نبودیم بیست سوره که بر پیامبر نازل شده است فقط آثار بوده است و عواقب بعد از بیست سوره بیان شده است.
از همان آیات ابتدایی «ما اقیموا الصلاة» نداریم و این خودش نشان دهنده زمینه‌سازی است؛ خداوند ابتدا فکر را آماده میکند و بعد امر میکند و همین جریان شما در داستان حضرت لقمان هم می‌بیند و در داستان حضرت لقمان در آیه هفده می‌فرماید «اقیموا الصلاة» ولی زمینه‌سازی‌اش قبل است یعنی زمینه‌سازی از آیه سیزده شروع می‌شود که تصحیح اعتقادات توحیدی هست، بحث موعظه هست، تصحیح معاد باوری هست، یعنی از آیه سیزده شروع میکند و بچه‌اش را آماده میکند و در آیه هفده امر به نماز میکند و این همان چیزی هست که ما پدر و مادر معمولا رعایت نمی‌کنیم یعنی ما فقط یاد گرفته‌ایم بگوییم نماز بخوان، چادر سرت کن، امر و نهی را بلدیم، «یا بنی اقم الصلاة» را بلدیم ولی غافل از این که این «یا بنی اقم الصلاة» یک زمینه‌سازی داشته که آن زمینه‌سازی مورد غفلت ما پدر و مادرها قرار می گیرد به هر حال هم در داستان های حضرت لقمان که الان یادم آمد، داستان حضرت ابراهیم زمینه‌سازی هست، تو کلام خود خداوند هم این زمینه‌سازی هست. این یکی از اصول ترویج نماز است که خداوند تبارک و تعالی رعایت کرده است.
معرفی انسان‌های برگزیده، یک شیوه دعوت قرآنی
یکی دیگر از چیزهایی که خدا رعایت کرده است و می‌شود در واقع برای ترویج نماز از آن بهره‌مند شد این است که خدا بعضی از آدم های خوب را در آیات قرآن معرفی میکند مثلاً متقین را معرفی میکند، محسنین را معرفی میکند، مومنون را یا افراد دیگری را به طرق مختلفی در چند سوره معرفی میکند جالب این است که این یکی دیگر از راه‌هایی که خدا استفاده میکند آدم ها را اینطور تحریک میکند یعنی مثلا میگوید تو می خواهی جزء کدام گروه باشی؟ می‌خواهی جزء متقین باشی؟ متقین چه کسانی هستند در سوره بقره آیه دو و سه همان اول قران می فرماید «ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقین الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُون»؛ یعنی در واقع در تمامی آیات قرآن اولین ویژگی رفتاری را با قید رفتاری میگوید چون «یومنون بالغیب»؛ و بعضی از جاها قبلش هست، ایمان و اعتقادات و آنچه مربوط به دل و روح است داریم که مثلا قبلش است.
ولی اولین ویژگی رفتاری را خداوند تبارک و تعالی در تمام آیه اقامه صلاه قرار داده است یعنی یک نحوه تحریک انسان‌ها است یعنی تو می‌خواهی چه کسی بشوی، می‌خواهیم جزو متقین باشی میگوید یقیمون الصلاه، می خواهی جزء مؤمنین باشی سوره مومنین جزء دو و سه، اینجا پنج ویژگی میگوید که سه ویژگی اولی روحی است که باز کار نداریم «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُون»؛ بعد اولین ویژگی رفتار را میگوید «الذین یقیمون الصلاه و مما رزقناهم ینفقون»؛ یا مثلا سوره مومنون «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون الَّذینَ هُمْ فی صَلاتِهِمْ خاشِعُون»؛ یعنی مومنونی را که می خواهد تعریف کند مومنون ایمان در داخلش دارد و ویژگی‌های رفتاری که می‌خواهد بگوید مثلا هفت یا هشت میگوید اولین ویژگی رفتاری را باز الذین هم فی صلاتهم خاشعون قرار می‌دهد یا مثلا در بعضی از آیات دیگر ما این اقامه صلاه را داریم مثلا اینجا در سوره لقمان آیه سه ویژگی محسنین قرار گرفته است «هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنین الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُون»؛ یعنی حالا به عناوینش که چهار یا پنج تا عرض کردم و عناوین شاید بیشتر از این هم باشد به هر حال مومنین، محسنین، متقین، شما جزو چه کسانی می خواهی باشی جزء هر کدام که می‌خواهید باشید این اقامه صلاه جزء ویژگی آنهاست یعنی مفری نداری جز این که اقامه صلاه داشته باشید در واقع یک گونه دارد تحریک میکند.
نماز، راه حل مشکلات
یکی دیگر از اصولی که در آیات قرآن می‌شود استفاده کرد که خیلی هم زیبا هست استفاده از نیازها است یعنی هر کسی که در زندگی خود یک مشکلاتی و گرفتاری‌هایی دارد راه برون رفت از این مشکلات را خداوند تبارک و تعالی پناهنده شدن به نماز قرار داده است و بنده در این وادی به دو بحث اشاره می‌کنم یکی بقره چهل و پنج است که «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعین» که البته بقره صدو پنجاه و سه هم هست یعنی دو آیه دارد که تعبیر «اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ» در هر دو ایه آمده است؛ یکی عنوان است که با یک روایت می توان بیان کرد و یکی هم داستان حضرت موسی.
در «اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ» یک روایتی از امام صادق هست به یکی از اصحاب خودشان فرمودند «یا مسمع ما یمنع احدکم اذا دخل علیه غم من غموم الدنیا»؛ چه چیز مانع یکی از شما می‌شود که وقتی غمی در دلتان قرار بگیرد، کوچک و بزرگ، مادی و معنوی، جسمی و روحی، یک دستور العمل چهار ماده‌ای برای برون رفت از مشکلات دارند، یکی مریض دارد یکی قرض دارد حتی مشکلات بین المللی مثلا تحریم ها فشار آورده راه حلی امام صادق می دهند می فرماند «ان یتوضع ثم یدخل المسجد، فیرکع رکعتین فیدع الله فیها» وارد مسجد شوید حال محل عبادت یا مسجد، دو رکعت نماز بخوان، بعد از نماز خواندن بر آن غم و غصه‌ات دعا کن امام صادق(ع) تشر می‌زنند می‌فرمایند چرا این کار را نمی‌کنید «اما سمعت الله یقوم اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ» نشنیدید خدا می فرماید که به نماز پناهنده شوید چرا شما به همه پناهنده می‌شود اما به خدا پناهنده نمی‌شوید یعنی در واقع از آن نیازهایی که ما داریم، مشکلاتی که داریم از این هم خداوند تبارک و تعالی استفاده کرده است و این که شما در «اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ» دو تا پناهگاه به ما معرفی میکند که یکی از پناهگاه‌ها عمومی است استعینوا بالصبر، اگر کسی بگوید خدایا یک پناهگاه خصوصی به من نشان بدهید که من هر موقع یک گرفتاری برایم بوجود می آید زود به آن پناهنده شوم خداوند برایش صلاه را نمایان میکند به تعبیر ما عطف خاص بر عام میکند برای این که بگوید این هم پناه گاه خصوصی یعنی برای راه برون رفت از مشکلات که گره را باز میکند بیان میکند.
آن حدیث قدسی هم که زیباست اگر کنار این بیاوریم ««من احدث و من یتوضع»» کسی که وضویش بهم خورده است و وضو نگیرد به من جفا کرده است و اگر وضو گرفت و نماز نخواند به من جفا کرده است و اگر وضو گرفت و نماز خواند و دعا نکرد در حق من به من جفا کرده است سیر همان روایت امام صادق (ع) است ولی اگر کسی وضو گرفت ولی اگر نماز خواند و دعا کرد من دعایش را مستجاب نکردم من در حق او جفا کرده ام ولی بدانید که من جفا کار نیستم یعنی این در واقع نشان دهنده این است که هر کس در بعد از نمازهایش حداقل یک دعای مسجاب دارد.
از این نیازها و مشکلاتی که ما داریم از این دارد استفاده میکند برای ترویج نماز؛ مثلا می گوییم که اثر نماز چیست، یاد خداست؛ اقم الصلاه لذکری لام، لام غایت است یا لام تعلیل است. جایگاه اقم الصلاه لذکری در داستان حضرت موسی زیباست و خداوند در چه موقعیتی این را به حضرت موسی فرمود؟ زمانی است که حضرت موسی از مدین حرکت کرده‌اند با خانواده اش بر می گردند به مصر، فضا خیلی فضای زیبایی هست یعنی در این وسط راه شب هست، هوا هم سرد هست، حضرت موسی راه را هم گم کرده اند، غذایی هم ندارند، ظاهرا خانواده اش هم حامله هست یعنی مشکلات و گرفتاری ها همه‌اش بر سر حضرت موسی ریخته است، در این فضای مملو از گرفتاری‌ها و مشکلات، هر نوع مشکلی که بگویید، یک مرتبه خداوند در سوره طه اشاره می‌کنند.
در سوره قصص هم اشاره می‌کنند که یک مرتبه نوری می آید و نوری پیدا می‌شود و حضرت موسی هم می گویند «انی آنست نارا»؛ یک نوری را می‌بینم بگذارید ببینم این نور چیست؟ بروم اگر کسی است راه را سوال کنم اگر آتشی است تکه ای از آن بیاورم تا شما گرم شوید بروم و برایتان خبری بیاورم بعد این فضا حضرت موسی می روند و آن آیات خیلی زیبا که من اختیارت کردم «و اننی انا لا اله الا انا»، این جملات «فَلَمَّا أَتاها نُودِیَ یا مُوسى إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوى» من انتخابت کرده ام و یک مرتبه می رسد به اینجا که «إِنَّنی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنی وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری»؛ گاهی اوقات ما بلافاصله اقم الصلاه لذکری مخاطب که نمی فهمد یعنی چه ولی اگر ملموس باشه و خدا دارد ملموسش میکند یعنی اقم الصلاه لذکری را در اوج تنهایی و گرفتاری میگوید گاهی اوقات در زندگی به جایی می رسید که هیچ کس غیر از خداوند به درد ما نمی خورد، می فهمید که پول ، قدرت و مقام به دردت نمی خورد، حتی علمت به دردت نمی خورد، الا این که خداوند بیاید بگوید «اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلاه لذکری» بیا در خانه خودم و به یاد من باش که آن اثرات و آثار و برکات هم دارد.
استفاده از احساسات در دعوت به نماز
یکی دیگر از آنهایی که خداوند از آنها استفاده کرده است استفاده از احساسات است. همه آدم های روی زمین از امید خوششان می آید امیرالمؤمنین (ع) به اصحاب خودشان می‌فرمایند که به نظر شما امیدبخش ترین آیات قرآن کدام آیه است؟ خوب چهار نفر هستند و صحابی پیامبر هستند و تمام مسلط به قرآن کنار پیامبر هم بوده، اولی میگوید: «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرى إِثْماً عَظیما»؛ امیر المومنین می گویند فرمود خوب است ولی این که من می گویم این نیست نفر دوم میگوید: «وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحیما» این هم زیباست ولی دوباره امیرالمؤنین می فرمایند این هم نیست، نفر دیگری میگوید ««قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیم»؛ امیرالمؤمنین می فرمایند این هم نیست، امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند این هم نیست، نفر دیگر میگوید که آیه بهلول نقاش ««وَ الَّذینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُون» این را هم می فرمایند نیست، خلاصه همهمه می‌شود، امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند چه خبر است و چرا سروصدا می‌کنید؟ اصحاب گفتند هر آیه زیبایی که ما می گوییم شما می گویید این هم نیست پس چه آیه ای هست؟
حضرت فرمودند که از حبیب خودم پیامبر اسلام شنیدم که امیدبخش‌ترین آیه قرآن آیه صدوچهارده سوره هود است که می فرماید«وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرین» که مربوط به نماز است حالا این امید بخش بودنش کجاست؟ امیرالمؤمنین(ع) از پیامبر نقل میکند می فرمایند شماها وقتی وضو می گیرید با همین وضو گرفتنتان گناهانی که با اعضا و جوارح کرده اید ریخته می‌شود بعد می فرمایند وقتی که با دل و قلب در مقابل خدا حاضر می شوید از نماز جدا نمی‌شود الا این که هیچ گناهی بر شما نیست مثل روزی که از مادر متولد شدید یا مثلا در ادامه اش اشاره می‌کنند و روایت معروف که شما اگر نهری باشد روزی پنج بار خود را شست‌وشو دهید آیا چرکی در بدن شما باقی می ماند «فکذلک و الله الصلوات الخمس لامتی» بخدا قسم این نمازهای پنج گانه حکم همان نهر را دارد که خود را روزی پنج مرتبه انسان خود را شست‌وشو میکند یعنی از این احساسات خداوند تبارک و تعالی به گونه ای استفاده کرده است.