بروز و ظهور هریک از این آثار، به درجۀ معرفت شخص نسبت به هریک از اوصاف امام(عج) باز می‌گردد. هرقدر، درجۀ معرفت انسان، بالاتر رود، این آثار، بیشتر بروز پیدا می‌کند و هرچه معرفتش ضعیف‌تر باشد، ظهور این آثار کم‌رنگ‌تر می‌شود.

در مجموع باید گفت حظّ و بهرۀ اهل ایمان از نور ولایت امام عصر (عج) به تعداد افراد ایشان متفاوت است و شاید هیچ دو نفری را نتوان یافت که دقیقا یک درجه از ولایت را داشته باشند. حتّی می‌توان گفت که حظّ و بهرۀ هر فرد نیز در طول حالات مختلفش یکسان نمی‌ماند. ممکن است در یک حالت روحی خاص، کمّ و کیف انتظار در او با حالات دیگرش متفاوت باشد.

به علاوه در جای خود اثبات می‌شود که درجات ایمان نیز دقیقا به درجات ولایت انسان بستگی دارد. بنابراین حالات مختلف انسان در مورد ولایت ائمّه علیهم السّلام در درجۀ ایمان او، تأثیر مستقیم و عمیق دارد.

هرکس می‌تواند با عمق بخشیدن به معرفت‌های خود نسبت به اوصاف امام(عج) و التزام بیشتر و بهتر به آثار و لوازم این معرفت‌ها، حظّ و بهرۀ خویش-از وجود ایشان در زمان غیبت-را بیشتر و بهتر کند.

در این وادی، مؤمنان تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. برخی آن‌قدر ضعیف و کم‌بهره از معرفت و لوازم آن هستند که با وجود اعتراف و تصدیق اوّلیه نسبت به وجود امام غایب علیه السّلام و مقام امامت ایشان، به خاطر سستی در عقیدۀ خود و اهمیّت ندادن به این امر خطیر، تا مرز انکار فایدۀ وجودی امام علیه السّلام در زمان غیبت سقوط می‌کنند و بدون آن‌که خودشان متوجّه باشند، سخنانی را به زبان می‌آورند که عملا مخالفان امامت به آن معتقد هستند و لذا آب به آسیاب دشمنان اهل بیت علیهم السّلام می‌ریزند و به این وسیله، خود را در معرض از دست دادن نور ولایتی قرار می‌دهند که پیش از این دارا بودند.

هشدارهایی که در احادیث ائمّه علیهم السّلام نسبت به زمان طولانی غیبت امام عصر(عج) وجود دارد، نشانگر این حقیقت تلخ است که چنین خطری در این زمان به‌طور جدّی مطرح می‌باشد و اگر احتمال آن، جدّی گرفته نشود به سراغ هر کس در هر رده‌ای می‌آید تا آن‌جا که اکثر معتقدان به امامت امام عصر(عج) را از عقیدۀ خود برمی‌گرداند.

امّا آنها که هشیارانه عمل می‌کنند و با ادای شکر نعمت ولایت امام عصر(عج) با قلب و زبان و عمل خویش، از خداوند، نور ولایت بیشتری را طلب می‌نمایند، می‌توانند بهره‌های زیادی از خورشید پشت ابر امام علیه السّلام ببرند و تا آن‌جا ترقّی کنند که به فرمودۀ امام زین العابدین(ع) غیبت امام برای ایشان به منزلۀ «مشاهده» گردد. متن عبارت ایشان خطاب به یکی از بهترین یارانشان چنین است:

«ای ابو خالد، همانا اهل زمان غیبت او _حضرت مهدی (عج)_ که اعتقاد به امامت ایشان دارند و منتظر ظهورش می‌باشند، از مردم همۀ زمانها بهترند، زیرا خدای تبارک و تعالی چنان عقل و فهم و معرفتی به آنها عنایت فرموده که غیبت برای آنها به منزلۀ دیدن حضوری شده است.(۱)

اصل و پایۀ حصول این حالت را دو رکن رکین دانسته‌اند: یکی اعتقاد به امامت آن حضرت در زمان غیبت و دیگری انتظار ظهور ایشان. مسألۀ اوّل همان معرفت نسبت به آن حضرت است که محور ولایت ایشان می‌باشد و دومی نیز یکی از مهم‌ترین آثار و لوازم این معرفت. هر دو رکن، دارای درجات و مراتب است و در درجات پایین آن، غیبت امام علیه السّلام به منزلۀ مشاهدۀ ایشان نمی‌گردد. امّا اگر به لطفخدا و امام زمان(عج) و همّت و جدّیت خود شخص، درجۀ بالایی از عقل و فهم و معرفت برای او حاصل شود، به تحقّق این حالت نزدیک می‌گردد.(۲)

پی نوشت:

۱ - کمال الدین و تمام النعمة، باب ۳۱، ح ۲

۲- رازپنهانی و رمز پیدایی ، محمد بنی هاشمی ج ۱ صص۸۱-۷۸