«اذان» یکی از ارکان اصلی و بنیادین ادای مهم ترین مناسک دینی مسلمین، یعنی «نماز» است.
عقیق:اذان از طریق صوتی بلند و همگانی و با برخورداری از کلماتی ثابت و مشخص که
هریک نمادی از اعتقادات پیروان دین مبین اسلام است، مسلمین را به ادای
فریضه نماز دعوت می کند.
آنچه در این نوشتار در پی آنیم معرفی کوتاه و اجمالی از موذن های ایرانی
است که با مهارتی ویژه و فراتر از تصور، به خلق روشی تازه در اذان گفتن
پرداختند.
رحیم موذن زاده
اذان گوش آشنای ما اذان رحیم موذن زاده است که هنر اذان گویی قدمتی 150
ساله در میان خاندان وی دارد. از راز ماندگاری اذانش که پرسیده بودند گفته
بود: «من در وادی دیگری به دنبال آن می گشتم! می دانید چرا این اذان گیرا و
زیباست؟ برای اینکه باطن خوشگل است. برای اینکه این اذان را با دهان روزه
گفتم تا قربت الی الله باشد. این یک کار مادی نبود، بلکه معنوی بود. نتیجه
اش را هم می بینید.»
از دلیل ایرانی بودن لحن اذانش هم پرسیده بودند، گفته بود: «ما ایرانی
هستیم. اذان ما باید برخاسته از خودمان باشد. الان اذان خوان هایی هستند که
تقلید می کنند از عربستان و این پسندیده نیست. خود ما باید ابتکار به خرج
دهیم.»
استاد محمدرضا شجریان که خود در خواندن قرآن و مناجات صاحب شناخت و مهارت
غیرقابل انکاری است، اذان موذن زاده را در تاریخ ماندگار می داند و می گوید
موذن زاده دستگاه عظیم بیات ترک را در 5 دقیقه خلاصه کرده است.
اما داستان چگونگی پیدایش این اذان را هم خودش چنین تعریف کرده: «یک روزی
(در 30 سالگی و سال 1334) تصمیم گرفتم تا یک اذان یادگاری بگویم. در استودی
شماره 6 هر گوشه ای انداختم نشد تا اینکه آن را در روح الارواح آواز بیات
ترک به این شکل که بیش از 50 سال پخش می شود، گفتم.»
سلیم موذن زاده اربیلی
برادر آقا رحیم، آقا سلیم نیز یکی از مداحان معروف به زبان های فارسی و ترکی است که در سال 1315 خورشیدی در شهر اردبیل زاده شد.
وی که بیشتر نوحه هایی را که به زبان ترکی آذربایجانی سروده، به زبان های
فارسی و عربی نیز تسلط دارد. اذان او اما در دستگاه ماهور است و شنیدنی.
عطاءالله امیدوار
عطالله امیدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسیقیدان که فنون آوازی را نزد
استاد سلیمان امیرقاسمی و دیگر اساتید موسیقی آموخته است نیز همانند دیگر
آوازخوانان موسیقی ایرانی به اذان گویی در دستگاه های مختلف موسیقی از جمله
دستگاه های نوا، همایون و چهارگانه پرداخته است.
به گفته بسیاری از اهالی فن، موفق ترین تجربه وی اذان در دستگاه چهارگه و گوشه منصوری است.
محمد آقاتی
شیخ محمد آقاتی روحانی، قاری قرآن و موذن خراسانی از قدیمی ترین موذنان
برجسته و صاحب سبک آستان قدس رضوی و از پیشکسوتان تلاوت اذان در رادیو
ایران بود. اذان مشهور وی از نظر لحن، صوت و نوع اجرا در تلفیقی منحصر به
فرد و بسیار زیبا از آوازهای بیات ترک و شور است.
این اذان برای بسیاری از ما یادآور اذان های صلاه ظهر سال های دهه 60 است با تصاویری از مساجد اصفهان و یزد. حسین صبحدل
مرحوم حسین صبحدل از جمله موذنینی بود که به تمام زوایای موسیقی ایرانی
تسلط کافی داشته و گفته می شود صدایی شش دانگ داشت و قرآن را نیز به خوبی
تلاوت می کرد.
وی ابتدا در حسینه ارشاد و از سال هایی که دکتر شریعتی در آن مکان سخنرانی
می کرد، پایه گذار برنامه های پیش از سخنرانی بود. در این برنامه ها بیتی
به آواز از حافظ یا سعدی خوانده می شد و سپس فرزند استاد صبحدل چند آیه ای
از قرآن را تلاوت می کرد. جالب اینکه مرحوم دکتر شریعتی هم در یکی از کتاب
هایش از تلاش های وی یاد می کند.
اذان های صبحدل در واقع جزو آخرین اذان های شکوهمند ایرانی است. اذان مشهور
وی در ماهور و اذان دیگر وی در آواز بیات ترک است که آن نیز از شهرت
برخوردار است. به گفته بسیاری از صاحبنظران، اذان موذن زاده و صبحدل هم
پهلو و هم ردیف هستند و نمی توان یکی را از دیگری برتر دانست.
حسینعلی شریف
از اذان های ماندگار و خاطره انگیز ایرانی، اذان استاد حسینعلی شریف در مقام حجاز است.
وی نقل می کند در سال 1359 برای تلاوت قرآن به دیدار استادش آقای صدرزاده
که در آن زمان به تازگی برای تولید برنامه های مذهبی به رادیو آمده بود می
رود و به پیشنهاد وی این اذان را به صورت فی البداهه اجرا می کند.
روح الله کاظم زاده
اگرچه این اذان از نظر فرم و ارزش موسیقایی به هیچ وجه قابل مقایسه با سایر
اذان های پیشین نبوده و حتی نزدیک به تم های اصیل موسیقی ایرانی هم نیست
اما گویا ملودی پرسوز و گداز و حزین آن حکایت از عاشقی و فراق دارد که آن
را متمایز می کند.
اگر چه این فهرست، نمایی از تنی چند از بزرگترین و مشهورترین مؤذنان ایران
زمین است اما تاریخ نشان داده است که در هر کوی و برزن از گوشه و کنار این
سرزمین اهورایی و در هر عهد و زمان، استعدادها و نوابغی هستند که اوراق
مصاحف تاریخ از ذکر نام جمیل آنها عاجر و شهرت آنها از قلم مورخان افتاده
است.
تاج اصفهانی
تاج اصفهانی در سال ۱۲۸۲ در اصفهان متولد شد. پدرش شیخ اسماعیل معروف به
تاج‌الواعظین بود که تا حدی با دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی آشنایی
داشت. تاج در ده سالگی نزد پدر و استادانی چون سید عبدالرحیم اصفهانی، نایب
اسدالله، میرزا حسین ساعت ساز (خضوعی)، میرزا حسین عندلیب، حبیب شاطرحاجی
به دانش اندوزی پرداخت.[۱] وی به اشعار سعدی علاقه زیادی داشت و گزیده‌هایی
از اشعار سعدی و دیگر شاعران را حفظ بود و در هنگام اجرای آواز به تناسب
زمان و محیط از آن اشعار استفاده می‌کرد.
از دیگر شاهکارهای این هنرمند برجسته اذان اوست که درسال 1317 خورشیدی در حلب سوریه بر روی صفحه ضبط شده است.
تحریرهای آوازی در اذان تاج اصفهانی به وضوح پیداست او در واقع با همان سبک آوازی خود دست به خواندن اذان زده است. منبع:ایسنا