* رمضان در یک نگاه
ماه رمضان، نهمین
ماه از ماه‌هاى قمرى و بهترین ماه سال است. واژه رمضان، از ریشه «رمض» و
به‌معناى «شدت تابش خورشید بر سنگریزه» است. نقل است چون به هنگام
نام‌گذارى ماه‌هاى عربى، این ماه در فصل گرماى تابستان قرار داشت، ماه
رمضان نامیده شد. از دیگر سو، رمضان از اسماء الهى است. این ماه، ماه نزول
قرآن و ماه خداوند است و شب‌هاى قدر در آن قرار دارد.
برخى حوادث و رویدادهاى این ماه عبارتند از:
- وفات حضرت خدیجه(س) در دهم رمضان سال دهم بعثت.
- ولادت امام حسن مجتبى(ع) در نیمه رمضان سال دوم هجرت.
- جنگ بدر در سال دوم هجرت.
- فتح مکه در سال 8 هجرت.
- مراسم عقد اخوت و پیمان برادرى میان مسلمانان و ایجاد اخوت اسلامى میان پیامبر(ص) و على(ع).
- بیعت مردم با ولایت‌عهدى امام رضا(ع) در سال 201 ه. ق.
- شهادت حضرت على(ع) در شب 21 ماه رمضان.
* توصیه‌هاى میرزاجواد آقاملکى تبریزى به هنگام آغاز ماه مبارک رمضان
فرصت‌ها زودگذرند و چه‌بسا تکرارناپذیر. پس باید از این لحظه‌ها استفاده
بهینه کرد. ماه مبارک رمضان، یکى از این فرصت‌هاست که هر سال، فقط یک بار
رخ مى‌دهد. آنان که به تکرار فرصت‌ها اطمینان ندارند، نه تنها مراقب چنین
فرصتى هستند، بلکه از چنین فرصتى بیشترین بهره را مى‌برند؛ زیرا مى‌دانند
شاید این فرصت دیگر تکرار نشود و در نتیجه، براى همیشه به اندوه و حسرت
گرفتار آیند. ماه رمضان، یکى از آن نسیم‌هاى ربانى است که چون مى‌وزد، باید
خود را در معرض آن قرار داد که پیامبر گرامى اسلام(ص) مى‌فرماید: ان لربکم
فى ایام دهرکم نفحات الا فتعرضوا لها لعله ان یصیبکم نفحه منها فلا تشقون
بعدها ابدا. به‌درستى‌که در روزگار شما، پروردگارتان نسیم‌هایى مى‌وزاند.
آگاه باشید که در این هنگام، خود را به آن نسیم‌ها بسپارید، شاید نسیمى به
شما برخورد که پس از آن، هرگز گرفتار بدبختى و شقاوت نشوید.
بعضى از فرصت‌هایى که توجه به آن‌ها در ماه مبارک رمضان به رشد معنوى انسان کمک مى‌کند، عبارتند از:
الف. رمضان، فرصت توفیق و تلاش
در ماه رمضان زمینه‌هاى زیادى براى ارتباط بهتر انسان با خدا، پرورش روح و
رشد و تعالى انسان فراهم مى‌شود. این زمینه‌ها را توفیق مى‌نامند که اگر
با تلاش و کوشش انسان همراه شود، بى‌شک موفقیت به‌دست خواهد آمد.
ب. رمضان، فرصت برنامه‌ریزى و تنظیم وقت
از مهم‌ترین مشکلات جامعه امروز، ضعف برنامه‌ریزى دقیق در برنامه‌هاى
فردى، خانوادگى و اجتماعى است که نتیجه این ضعف، هدر رفتن سرمایه‌ها و
امکانات مادى و نیروى انسانى و از دست رفتن فرصت‌ها و نرسیدن به هدف‌ها
است. در ماه رمضان همه کارها در زمان مشخص انجام مى‌شود که همین وضعیت،
انسان را به نظم و برنامه‌ریزى فرا مى‌خواند. نمونه آن، بیدار شدن در سحرها
و پرهیز از خوردن و آشامیدن در زمان‌هاى مشخص است.
ج. رمضان، فرصت پیوند با ولایت
در ماه رمضان با وجود شرایط ویژه مانند برگزارى محافل توسل و ذکر فضایل و
مناقب اهل بیت(ع) و بیان جایگاه ایشان در جهان هستى و وظایف ما در برابر
ایشان، زمینه بسیار مناسبى براى شناخت و معرفت صحیح و تحکیم پیوند با این
خاندان فراهم است و این معرفت، فراتر از شناخت نام‌ها و لقب‌ها است.
د. رمضان، فرصت آشتى با خدا
ماه رمضان، ماه برکت، رحمت و مغفرت است. از سویى، یکى از مظاهر رحمت و
مغفرت الهى این است که در توبه را براى بندگانش گشوده است. بنابراین، این
ماه از فرصت‌هاى مناسب براى بازگشت به‌سوى خدا است. هرگاه بنده تأمل کند که
به‌سبب نافرمانى و ترک بعضى از واجبات چه فرصت‌هایى را از دست داده و چه
عاقبتى در انتظار اوست، خودبه‌خود مى‌کوشد گذشته را جبران کند.
ه. رمضان، فرصت رفع کدورت‌ها
ماه رمضان، بهترین زمینه براى رفع هرگونه کدورتى است که ریشه در هواهاى
نفسانى و حبّ و بغض‌هاى دنیوى دارد. چنان‌چه انسان‌ها در این فرصت مبارک به
آثار محبت در راه خدا توجه کنند و پى‌آمدهاى سوء کینه و کدورت را در نظر
داشته باشند، بى‌شک، این بیمارى روحى درمان‌پذیر خواهد بود.
و. رمضان، فرصت تغییر و اصلاح ظاهر
ماه مبارک رمضان، فرصت خوبى براى تمرینِ داشتن ظاهر خداپسندانه است تا در
پى آن، زمینه تحول باطن افراد فراهم آید؛ زیرا انسان‌ها با انتخاب هر نوع
ظاهرى مانند لباس، رفتار، سخن و...، زمینه اثر آن‌را در باطن خود فراهم
مى‌کنند چراکه اسلام بر اصلاح ظاهر فرد تأکید مى‌کند و حفظ شعایر دینى را
زمینه‌ساز تقواى قلب‌ها مى‌داند.
ز. رمضان، فرصت خوب شدن
معمولاً
انسان‌ها در برابر این پرسش که چرا آدم خوبى نمى‌شوید یا خوب و درست عمل
نمى‌کنید، مى‌گویند نمى‌شود، ممکن نیست. ماه رمضان به‌خوبى نشان مى‌دهد که
همه مى‌توانند خوب باشند. همچنان که در ماه رمضان آمار خوبى‌ها، خیرات و
انجام عبادت‌ها، بالاتر و نیز آمار بدى‌ها و تجاوز به حقوق دیگران،
پایین‌تر از دیگر زمان‌ها است.
وسایل و ابزار خوب شدن عبارتند از:
خواست، نیت، همت و اراده انسان و ارتباط با خدا که این ابزار به ماه رمضان
محدود نمى‌شود. هرچند در این ماه، زمینه آن بیشتر فراهم مى‌شود. اگر این
مراقبت در دیگر ماه‌ها نیز پیگیرى شود، انسان‌ها مى‌توانند خوبى‌ها را در
تمام طول سال تجربه کنند.
* تمرین غلبه دادن روح بر جسم
انسان
همواره در کشمکش میان روح و تن به‌سر مى‌برد. روح یا همان بخش فرازین وجود
انسان، وى را به پاکى‌‌هاى معنوى فرا مى‌خواند و جسم یا همان بخش فرودین
او، وى را به ناپاکى‌‌هاى پست مادى دعوت مى‌کند. بعضى، روح را به مجنون و
جسم را به ناقه‌اى تشبیه مى‌کنند که مجنون، سوار بر این ناقه به‌سوى
پروردگار در حرکت است، ولى این حرکت مجنون به‌سوى خدا، آسان نیست.
روزه
به‌عنوان یکى از بهترین مصداق‌هاى عبادت، از اثرگذارترین عوامل در چیره
شدن خواسته‌هاى روحى بر کشش‌هاى جسمانى و از کارآمدترین شیوه‌ها براى تقویت
اراده روح و غلبه آن بر خواهش‌هاى نفسانى است. امام خمینى(ره) در این‌باره
مى‌فرماید: یکى از اسرار و نتایج عبادات و ریاضات، آن است که اراده روح در
ملک بدن، نافذ گردد و مملکت تن، یک‌سره در تحت کبریاى روح درآید و قواى
بدن و غرایز جسم، از عصیان و سرکشى و عنانیت و خودسرى بازمانند و تصمیم
ملکوت باطن قلب شوند، بلکه کم‌کم تمام قوا در ملکوت فانى شوند و امر ملکوت
در ملک بدن جارى و نافذ گردند و اراده روح قوت گیرد و زمام مملکت را از دست
شیطان و نفس اماره بگیرد.
امام خمینى(ره)، اثر عبادتى مانند روزه را
بسى بالاتر از چیرگى اراده روح بر جسم دانسته، غلبه اراده خداوند را بر
اراده و خواسته‌هاى روح و جسم انسان، بالاترین ثمره عبادت معرفى کرده است.
* ماه رمضان و قرآن
قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده است، پس ماه رمضان، ماه قرآن است.
بنابراین، روزه‌دار در این ماه، بیش از هر ماه دیگر باید با قرآن مانوس
باشد و با تامل و تدبر، آن‌را قرائت کند. نقل شده است امام خمینى(ره) در
ماه رمضان، هر روز ده جزء قرآن مى‌خواند؛ یعنى هر سه روز، یک مرتبه قرآن
ختم مى‌کرد. بعضى از برادران خوشحال بودند که دو دوره قرآن‌را در این ماه
خوانده‌اند، ولى بعد متوجه مى‌شدند که امام، ده یا یازده دور قرآن‌را در
طول این ماه شریف خوانده است.
امام در ماه مبارک رمضان، وقتى نجف
بودند، هر سه روز یک دوره قرآن‌را ختم مى‌کردند و زمانى که در جماران
بودند، به‌خاطر کهولت سن، هر ده روز یک‌بار، قرآن‌را ختم مى‌کردند. در ایام
سال، ماهى یک‌بار قرآن‌را ختم مى‌کردند. ایشان همواره با قرآن مانوس
بودند. یک جزء قرآن‌را هشت قسمت کرده و هر قسمت را در زمان خاصى قرائت
مى‌کردند. گاهى مدت‌ها روى یک آیه قرآن، مکث مى‌کردند.
* برخی جلوه‌های ویژه ماه رمضان
روزه اولى‌ها
از زیباترین و به یادماندنى‌ترین ماه‌هاى رمضان، ماه رمضان روزه
اولى‌هاست؛ کسانى‌که تازه به سن تکلیف رسیده‌اند و نخستین ماه رمضانى است
که روزه مى‌گیرند. نخستین روزه، به‌ویژه براى دخترها که زودتر از پسرها به
بلوغ مى‌رسند و سن و سال کمترى دارند، لذت و خاطره بیشترى دارد. آن‌ها
هیچ‌گاه نخستین ماه رمضان خویش را از یاد نخواهند برد و براى آن‌ها
شیرین‌ترین ماه رمضان خواهد بود. ازاین‌رو، پدر و مادر باید براى شکل گرفتن
بهترین و خاطره‌انگیزترین ماه رمضان براى فرزند نو بالغشان، همه شرایط را
فراهم آورند.
* مساوات بین غنى و فقیر
انسان روزه‌دار در هنگام
گرسنگى و تشنگى، فقرا و بینوایان را یاد مى‌کند و در نتیجه به کمک آن‌ها
مى‌شتابد. امام حسن عسکرى(ع) درباره علت وجوب روزه مى‌فرماید: «تا توانگر
درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به نیازمند کمک کند.»
اکرام محرومان و
مستمندان، پیام جاودانه همه ادیان توحیدى به‌ویژه دین مبین اسلام است. آیات
و روایات فراوانى در زمینه کمک به محرومان و نیکوکارى آمده است که در
آن‌ها پاداش نیکى، خیر و جزاى بدى، شر دانسته شده است. انسان‌هاى نیکوکار و
باایمان، خود را در همه حال در محضر الهى مى‌بینند و کارها و رفتار خود را
در راه رضاى خداوند انجام مى‌دهند. شکرگزار نعمت‌هاى پروردگار هستند و یکى
از نمودهاى سپاس‌گزارى از نعمت‌هاى الهى را کمک به محرومان مى‌دانند.
* دولت اسلامى؛ دولت محرومان
مهم‌ترین هدف تشکیل دولت اسلامى، برپایى عدالت اجتماعى است. عدالت اجتماعى
به‌معناى استقرار عدل و از میان بردن فاصله و شکاف عمیق طبقاتى در جامعه و
جلوگیرى از برخوردارى‌هاى نابه‌حق از ثروت است. نخستین ارزش در دولت
اسلامى، تأمین عدالت اجتماعى است و بدون تأمین عدالت اجتماعى و رسیدگى به
حال محرومان و مستضعفان نمى‌توان جامعه را اسلامى نامید. با اجراى عدالت،
حقوق انسان، کرامت و ارزش‌هاى بشرى هم تأمین مى‌شود و انسان‌ها به حقوق خود
مى‌رسند. به عبارتى، عدالت، محور همه‌چیز است و بى‌عدالتى، ریشه تمامى
بدى‌ها و پلیدى‌هاست که قربانیان فراوانى از میان افراد جامعه به‌ویژه طبقه
محروم و مستضعف مى‌گیرد. بنابراین، ضرورى است براى رفع محرومیت مستضعفان و
محرومان که همواره مطمئن‌ترین و وفادارترین مدافعان انقلاب هستند، حرکتى
جدى و صادقانه انجام گیرد؛ زیرا هدف اصلى نظام جمهورى اسلامى این است که
بتواند در میان مردم، عدالت، اخلاق، معنویت و رفاه مادى به‌وجود آورد و
ثروت ملى را میان همه افراد جامعه عادلانه تقسیم کند.
* اکرام محرومان در نگاه امام خمینى(ره)
یکى از مهم‌ترین آرمان‌هاى امام خمینى(ره)، تحقق عدالت اجتماعى، کم شدن
فاصله طبقاتى و حمایت از محرومان و فقرستیزى بود. ایشان همواره مستضعفان را
صاحبان اصلى انقلاب مى‌دانست. امام خمینى(ره) در عمل نیز نشان داد که
جهت‌گیرى اقتصاد اسلامى در راستاى حفظ منافع محرومان و گسترش مشارکت عمومى
آنان است و مبارزه اسلام با زراندوزان، بزرگ‌ترین هدیه و بشارت آزادى انسان
از اسارت فقر و تهى‌دستى به‌شمار مى‌رود. ایشان به مجلس و دولت سفارش
مى‌کند قدر ملت را بدانند و در خدمت‌گزارى به آنان، به‌ویژه مستضعفان و
محرومان فروگذارى نکنند. از نظر ایشان، هدف اصلى توسعه پس از حفظ اسلام و
کشور اسلامى، محرومان و ستم‌دیدگان هستند و در این مورد، سخنان ارزنده‌اى
دارند که به برخى از آن‌ها اشاره مى‌کنیم: طریق اسلامى این است که مستضعفین
را حمایت کنند. گمان نمى‌کنم که عبادتى بالاتر از خدمت به محرومین وجود
داشته باشد. به همه در کوشش براى رفاه طبقات محروم وصیت مى‌کنم که خیر دنیا
و آخرت شما در رسیدگى به حال محرومان جامعه است.
رمضان؛ تقواى سیاسى عوام و خواص