در جلسات گذشته منزل اول (يقظه) از كتاب منازل السائرين بحث شد. مراد از قيام را خواجه قيام دروني دانست، دو ويژگي يقظه كه نور و حيات باشد مطرح شد. بيان شد كه يقظه داراي سه درجه است و درجه اول آن شامل سه مرحله است. در ادامه درباره انواع و متعلًّق شكر مطالبي بيان شد و اكنون ادامه بحث در باب « تسخير».
می توان گفت طبیعت، چه طبیعت خارج از بدن و چه طبیعت داخل بدن مسخّر بشر است. هر چه از طبیعت است امداد است. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:
كُلاًّ نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّكَ وَ ما كانَ عَطاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً(اسراء/20)؛ هر دو [دسته:] اينان و آنان را از عطاى پروردگارت مدد مىبخشيم، و عطاى پروردگارت [از كسى] منع نشده است.
تسخير يعني هر آنچه در اطراف انسان مي‌باشد بدون توقّع و چشم داشت در خدمت اوست. مثلاً کفش به انسان خدمت می کند. اگر قرار بود انسان‌ها بدون پوشش پا باشند، چه اتفاقی برای انسان می افتاد. اگر خورشید نبود چه اتفاقی می افتاد. تمام فلزات در خدمت بشر هستند مثلاً اورانیوم، براي بوجود آمدنش زمان زيادي نياز است و امروز در خدمت بشر است. انسان بايد خدمت‌های جهان را نسبت به خود ببینید. اگر آدم‌ها و خدمات‌شان دیده نشوند در یک فرایند زمانی از خدمت‌هايشان خواهند کاست.
به تعبيري مي‌توان گفت شکر یعنی دیدن کمک، دیدن امکانات درون و بیرون. اگر این اتفاق بیفتد مشاهده مي‌شود که وفور نعمت است، امّا واقعيت چيز ديگري است. و به خاطر همین است که خدا می فرماید:
وَ قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ (سبأ/13)؛ و از بندگان من اندكى سپاسگزارند.
کم و زیادی جهان، بسته به میزان شکر انسان‌هاست. اگر جهان کم خدمت باشد انسان مبتلا به فقر، محرومیّت و ناکامی می شود. لذا ريشه فقر به خود انسان و ناشكري او باز مي‌گردد.
علت اصلي فقر و راه برطرف كردن آن
از نظر قرآن علّت اصلی فقر کفران نعمت بوده علّت اصلی وفور، شکر نعمت است. اگر از قرآن سؤال شود که علّت بروز فقر در جامعه چیست و چگونه می توان فقر را کاهش داد یا از بین برد؟ می فرماید:
وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ (اعراف/96)؛ و اگر مردم شهرها ايمان آورده و به تقوا گراييده بودند، قطعاً بركاتى از آسمان و زمين برايشان مىگشوديم.
نكات قابل توجه در آیه
*«لو» در آيه شرطيه است. معنايش اين مي‌شود: در صورتي‌كه مردم شهرها ايمان بياورند.
*جزاء شرط؛ فتح ابواب برکات از آسمان است. این یک قانون تکوینی مي‌باشد.
*در صورت بازگشایی درهای آسمان یقیناً فقر از بین رفته ، وفور نعمت جايگزين آن مي‌گردد. فتح ابواب سماء منوط به ایمان و تقوی اهل شهرهاست.
*علیهم: «عَلَی» دال بر استعلاست یعنی نعمت‌ها آنها را احاطه خواهند کرد و این هم معنای وفور است.
*السماء: منظور این است که خداوند تدبیر زمین و زمینيان را از آسمان می‌نمايد.
*اهل القری: قریه هایی که خداوند می فرماید منظور تمدن است. به تعبیری اگر یک فرد مؤمن و با تقوا باشد خداوند برکات آسمان را بر وي خواهد گشود. پس اگر ایمان و تقوا وجود داشته باشد قطعاً فتح ابواب آسمان اتفاق خواهد افتاد.
یکی از واژه های جمعی و اجتماعی قرآن قریه بوده و معنای آن ،شهر متمدن مي‌باشد. تمدّن یعنی وفور ثروت، نه وفور تکنولوژی و امکانات. این وفور واجد آسایش مي‌باشند.
زمین دو وضعیت دارد؛ اسباغ به معناي وفور، خسّت به معناي فقر. قطعاً آنجایی که اولیاء خداوند مي‌باشند وفور است.
بیاییم باور کنیم راه رهاشدن از فقر زیاد دویدن نبوده تنها وسيله، توسل به اسباب معنوی مي‌باشد و مهمترین وسیله معنوی شکر است.
داشتن برنامه شکر
اولاً انسان مؤمن انسانی است منظم كه براي شبانه و روز برنامه دارد و ثانیاً برنامه ها دو گونه اند؛ برنامه های مادّی و برنامه های معنوی. یکی از برنامه هاي معنوي روزانه، داشتن برنامه شکراست .
نمونه‌اي از برنامه شكر اين است كه انسان در نیمه شب از رختخواب جدا شده، وضو بگیرید، به زیر آسمان آمده، دست‌ها را بلند کند و به زبان فارسی چند نمونه از نعمت‌ها و امکاناتي که خدا به او داده است به زبان آورده شکر گوید. مثلاً بگويد خدایا شکر که به من چشم دادی که ببینم. خدایا شکر که به من گوش دادی تا بشنوم. به پوست، به قلب و به تمام اجزاء توجه کند که سلامتند. انسان بايد به جاي تمسك به اسباب مادّی و سبب های معنوی تمسّک کرده به خدا توكل كند. خداوند مي‌فرمايد:
وَ مَن يَتَّقِ اللَّهَ يجَْعَل لَّهُ مخْرَجًا*وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يحْتَسِبُ وَ مَن يَتَوَكلْ عَلىَ اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ(طلاق/2 و 3)؛ و هر كس از خدا پروا كند، [خدا] براى او راه بيرونشدنى قرار مىدهد.؛ و از جايى كه حسابش را نمىكند، به او روزى مىرساند، و هر كس بر خدا اعتماد كند او براى وى بس است.
اسباب معنوی قطعاً مؤثر اند. اگر انسان موجود معنوی باشد به اسباب معنوی توسل می‌نمايد و در صورتي‌كه موجودی مادّی باشد به اسباب مادّی توسل می کند.
آثار شکر
شكر داراي آثار متعددي مي‌باشد؛ اولین اثر آن ازدیاد، رفع خسّت و وفور مي‌باشد. دومین اثر شكر، رهایی از توسل به اسباب جسمانی و مادی و رفتن به سوی اسباب معنوی است. به تعبيري شکر نوعی تجربه رهایی از مادّه و جهان مادّه مي‌باشد.
آموزش شکر
خانه و اجتماع محل آموزش است. انسان بايد ابتدا خدمات کائنات را ديده شکر نمايد و سپس آن را آموزش دهد. بهترين مكان آموزش شكر اطرافيان و اهل خانه انسان مي‌باشد. به فرزندانمان بیاموزیم که شکرِ چیزهایی که دیده نمی شود انجام دهند. سبک زندگی قرآنی یعنی اهتمام گذاشتن به کارهای ریز و كوچك.
نكته آخر اينكه: قانون شکرگذاری قانوني مجرّب است و طبق نسخه قرآن می باشد.