در ادبیات عرفانی و عبادی بین دو مفهوم «مقبول» و «صحیح» تفاوت بسیاری وجود دارد و هر کدام از این مفاهیم دارای مراتبی است .
عقیق:نماز از جمله عباداتی است که در اسلام بارها به آن اشاره شده است، اما ادای
صحیح آن و شروط قبولی اش در پیشگاه خداوند از جمله مسیری است که باعث تقرب
بنده به خالق خود می شود.
امام صادق(ع) فرمود:
«نماز فرزندانی که با خشم به پدر و مادر خود نگاه میکنند ،قبول نمیشود
گرچه والدین، نسبت به آنان کوتاهی و ظلمی کرده باشند .
نقش و
اهمیت نماز در دین نشان دهنده عظمت و استحکام این حبل متین و ریسمان استوار
میان زمین و آسمان است. ریسمان دیگر اعمال ارزشی برای صعود انسان به افق
بلند سعادت کافی نیست; ولی نردبان نماز، افزون بر آن که به تنهایی وسیله
عروج است، می تواند ثقل و سنگینی بقیه اعمال را نیز متحمل گردد. این حقیقت
به جوهره نماز باز می گردد و با عدالت خداوند هیچ گونه ناسازگاری ندارد .
ماجرای نمازی که بر صورت صاحبش زده می‌شود در ادبیات عرفانی و عبادی بین دو مفهوم «مقبول» و «صحیح» تفاوت بسیاری وجود دارد و هر کدام از این مفاهیم دارای مراتبی است .
نماز مقبول «نماز
مقبول» آن است که با خضوع و خشوع به‌جا آورده شود و آداب ظاهری و باطنی در
آن مراعات شود. این نماز موجب تزکیة نفس و پاکی روح و روان می‌شود و تأثیر
تربیتی و اخلاقی فراوانی دارد.
از این‌رو چنین نمازی را نماز
اخلاقی نیز می‌گویند؛ نمازی که فرشتگان آن را با درخشندگی خاصی به پیشگاه
خداوند متعال می‌برند و پروردگار عالم این نماز را می‌پذیرد.
نماز صحیح نماز
صحیح، موجب رفع تکلیف می شود و به سبب آن انسان در جهان آخرت مورد
بازخواست قرار نمی‌گیرد. چنین نمازی را نماز فقهی نیز می‌گویند. نمازی که
فرشتگان آن را در حالی که نورانیت و درخششی ندارد، به محضر ربوبی می‌برند و
مورد قبول خداوند قرار نمی‌گیرد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)
فرمودند: «ان من الصلوه لما یقبل نصفها و ثلثها و ربعها و خمسها الی
العشرون ان منها لما یلف کما یلف الثوب الخلق فیضرب لها وجه صاحبها و ان ما
لک من صلوتک الا ما اقبلت علیهه بقلبک ؛
بعضی از نمازها نیمی از آن
پذیرفته می‌شود، بعضی، یک سوم آن، برخی یک چهارم و بعضی یک پنجم تا آنجا
که برخی یک دهم آن قبول می‌شود و بعضی از نماز ها همچون جامه کهنه پیچیده و
بر صورت صاحبش زده می‌شود و نمازگزار بهره‌ای از نمازهایش نمی‌برد، مگر به
اندازه‌ای که در هنگام خواندن آنها به خداوند توجه داشته است.»
در
میان تعقیبات نماز ،تسبیح حضرت زهرا(سلام الله علیها) خیلی فضیلت دارد.
امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: تسبیح جده‌ام حضرت زهرا(سلام الله
علیها)، بعد از نمازهای روزانه، نزد من از هزار رکعت نماز در هر روز برتر و
محبوب‌تر است.
نمازی که با حضور قلب خوانده شود، ارزشمند و بسیار با اهمیت است. ممکن است در بعضی از نماز ها شخص نتواند خشوع در آن را مراعات کند.
در
چنین مواقعی نمازگزار با رعایت خضوع ظاهری و به‌جا آوردن مستحبات، نظیر
گفتن اذان و اقامه و خواندن ذکرهای اضافه بر ذکر اصلی در رکوع و سجده‌ها که
در رساله‌های عملیه و کتب ادعیه آمده است، میتواند قبولی نماز خود را
فراهم آورد. نمازگزار میتواند بعد از نماز با ذکر صلوات بر پیامبر
اکرم(صلی الله علیه و آله)و خواندن تعقیبات؛ یعنی دعاهایی که بعد از
نمازهای یومیه وارد شده است، بخشی از کاستیهای نماز خود را جبران کند.
آن‌گاه آن نماز را به خداوند متعال عرضه نماید تا پروردگار با فضل و کرم
خود آن را بپذیرد.
ذکری که از هزار رکعت نماز بالاتر است در
میان تعقیبات نماز، تسبیح حضرت زهرا(سلام الله علیها) خیلی فضیلت دارد.
امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: تسبیح جده‌ام حضرت زهرا(سلام الله
علیها)، بعد از نمازهای روزانه، نزد من از هزار رکعت نماز در هر روز برتر و
محبوب‌تر است.
در مورد تعقیبات نماز، از آیت‌الله حصه‌ای(ره) یکی
از علمای اصفهان تشبیه زیبایی نقل شده است. ایشان نماز را به بادباک کاغذی
تشبیه می‌کردند و می‌گفتند: وقتی بادبادک دنباله نداشته باشد به آسمان
نمی‌رود. نمازی هم که تعقیب نداشته باشد به عالم ملکوت نمی‌رود.
چگونه نمازی مورد قبول خداوند واقع می شود؟ به
طور کلی قبولی عبادات به خصوص نماز مراحل بلکه شرایطی دارد. زیرا: گاهی
عبادت صحیح است ولی رشدآور نیست مثل دارویی که شفابخش نیست.
در آیات و روایات شرایط و مراحل قبولی عبادات شش چیز ذکر شده که عبارتند از: ۱- شرط اعتقادی؛ ۲ -شرط ولائی؛ ۳ – شرط اخلاقی؛ ۴ – شرط اقتصادی؛ ۵ – شرط اجتماعی؛ ۶ – شرط بهداشتی.
شرط اعتقادی: نمازگزار
باید ایمان به خدا داشته باشد. قرآن در سوره نحل آیه ۹۷ میفرماید: «عمل
صالح از زن و مرد با ایمان است که موجب زندگی پاک می‌شود.» و در سوره مائده
آیه ۹۳میفرماید: «نداشتن ایمان مایه بی ثباتی اعمال است.»
شرط ولائی: یعنی
برخورداری از ولایت و رهبری صحیح و آسمانی همچون امام علی بن ابی
طالب(علیه السلام) و فرزندان آن حضرت که همه بندگان خدا و بندگی ها، نماز،
حج و جهاد را در مسیر الهی قرار میدهد و به آنها جهت شایسته میبخشد. در
حدیث است که امام باقر(علیه السلام) فرمود: «کسی که به خدا ایمان دارد و
عبادتهای طاقت فرسا انجام میدهد ولی امام لایقی از طرف خدا ندارد ، تلاش
بیفایده است.»
شرط اخلاقی(تقوا): خدا تنها از اهل تقوا می پذیرد مثل داستان فرزندان حضرت آدم که هر دو قربانی کردند؛ ولی قربانی یکی پذیرفته شده و دیگری نه.
شرط اقتصادی: ادای حق مردم؛ ادای
حقوق محرومان در درجهای از اهمیت است که گاهی قبولی عبادت بستگی به آن
دارد. پرداختن زکات با داشتن درآمد مشروع از این نمونه هاست. امام
رضا(علیه السلام) فرمودند: «هر کسی نماز بخواند ولی زکات نپردازد نمازش
قبول نمیشود.»
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «نماز فرزندانی که با
خشم به پدر و مادر خود نگاه میکنند ،قبول نمی شود گرچه والدین، نسبت به
آنان کوتاهی و ظلمی کرده باشند .»
شرط اجتماعی: خیرخواهی نسبت به دیگران، حفظ پیوندهای اجتماعی و اخوت میان مسلمانان و روابط شایسته و نیکو میان پیروان اسلام حایزاهمیت است.
شرط خانوادگی: خوشرفتاری
در امور خانوادگی و رعایت حقوق متقابل زن و شوهر، فرزند و پدر و نیز
همسایگان را چنان مهم دانسته که بی توجهی به آنها گاهی باعث بطلان عبادات
میگردد.
در این زمینه امام صادق(علیه السلام) فرمود: «نماز
فرزندانی که با خشم به پدر و مادر خود نگاه می کنند، قبول نمی شود گرچه
والدین، نسبت به آنان کوتاهی و ظلمی کرده باشند.»
همچنین پیامبر
اسلام(ص) فرمود: «هر کس زن بد رفتار و اذیت کنندهای داشته باشد، خداوند
نماز و کارهای نیک آن زن را نمی پذیرد، مرد نیز چنین است.»
آری
وقتی ما از نردبان نماز به معراج میرویم که پایه های آن روی زمین محکم
باشد؛ ولی اگر روی یخ لغزنده یا زمین سست قرار داده شود بالا رفتن را مشکل
یا غیر ممکن می سازد. پس قبولی عبادات به خصوص نماز با شرایط و مراحل ذکر
شده امکان پذیر است.
نشان قبولی
در
حدیث است که امام صادق(علیه السلام) فرمود: « هر کس دوست دارد بداند نمازش
قبول شده یا نه ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتی باز داشته یا نه،
پس هر قدر که نمازش او را از گناه بازداشته به همان اندازه نمازش قبول شده
است.»