عقیق:بسیاری از مشکلات امروز جامعه ما به خصوص در میان خانواده‎ها و خویشاوندان، ریشه در ناآشنایی و یا عمل نکردن به دستورات دین است؛ لذا بعد‌ از قرآن کریم که به عنوان کلام خالق متعال برای انسان آمده است، بیان و سیره ائمه اطهار(ع) بهترین و کامل‌ترین راه درست زیستن و عاقبت به خیر شدن است. در این میان يكی از اهل بيت(ع) كه بی‌شك از نزديك‌ترین‎ها‌ به رسول گرامی اسلام(ص) است، حضرت فاطمه زهرا(س) است و برای بررسی سبك زندگی اسلامی برگرفته از سیره حضرت زهرا(س)، به عنوان راهکارهایی برای خانواده‌ها، در سومین برنامه «نشانی» به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین سید مهدی حائری‌زاده، از کارشناسان مطرح دینی رفته ایم، تا به بررسی بیشتر این موضوع بپردازیم.

حجت‌الاسلام حائری‎زاده، متولد ۱۰ شهریور ۱۳۴۰ و از جمله طلبه‎هایی است که سربازی را تجربه کرده‎ و همچنین در محضر اساتید بزرگی از جمله حجت الاسلام سیبوی، آیت الله حق شناس و آقا مجتبی تهرانی کسب فیض کرده است. او از سال ۶۴ وارد حوزه شده و از سال ۸۴ نیز در برنامه‎های معارفی صدا و سیما حضور دارد؛ 

*نکات مهم سیره و سبک زندگی حضرت زهرا(س) که عمل به آنها می‎تواند جامعه امروزی را به شرایط مطلوب اسلامی نزدیک کند، بیان کنید:

در خصوص سبک زندگی حضرت زهرا(س) چند نکته مهم وجود دارد؛ اولین نکته این است که حضرت زهرا(س) اهل تکلف نبودند؛ قرآن آیه‎ای دارد که می‎فرماید: «قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفينَ»، یعنی من پیغمبر جز متکلفین نیستم؛ تکلف یعنی اینکه انسان خودش را بی‎جهت به دلایل مختلف زحمت بیاندازد و خودش را بخاطر مال دنیا، ظواهر و یا اینکه دیگران از او حساب ببرند به زحمت بیاندازد؛ حال آنکه معصومین اینگونه نبودند. زندگی معصومین ساده بود و در عین سادگی آرامش داشت. امروز رفاه در زندگی زیاد است اما به تناسب تکلف هم زیاد شده است؛ همین امر باعث شده که آرامش هم از زندگی‎ها کم شود؛ تکلف در موضوعی که باعث شود مهر و محبت و روابط خانوادگی کمرنگ شود اگر نباشد بهتر است. در عروسی‎ها، در نگاهمان، رفتارمان، مراسم ازدواج و خواستگاری‎هایمان تکلف بسیار شده و حتی در این موارد هفت‎خوان را هم رد کرده‎ایم؛ هزینه‎های اضافه ازدواج و مراسم خواستگاری که منشا تکلف است ازدواج را دشوار کرده است، اما وقتی به دینمان نگاهی می‎کنیم می‎بینیم که تنها به یک صور دادن خلاصه شده است.

یکی از اسما حضرت فاطمه(س)، صدیقه بود؛ صدیقه در اصطلاح به کسی می‎گوینده که سه ویژگی داشته باشد، یعنی زبان، دل و رفتارش یک جهت داشته باشد؛ متاسفانه امروز هرکدام از این موارد در جامعه ما کم رنگ شده است؛ صداقت، رفتار، دل و زبان با هم نیست؛ ما که برای حضرت زهرا اشک می‎ریزیم وقتی این جمله حضرت را می‎شنویم که به مولا علی(ع)، می‎فرمایند در این ۹ سال از زندگی مشترکمان یک دروغ به شما نگفته‎ام را چقدر در زندگی عملی کرده‎ایم؟ صداقت زبانی خیلی اهمیت دارد؛ امروز متاسفانه در برخی از خانواده‌‏ها صداقت زبانی و رفتاری وجود ندارد. کسی که قلب، زبان و عملش یک چیز را انجام دهد صدیقه می‎شود؛ وقتی خداوند در سوره مریم پیامبران خودش را معرفی می‎کند، می‎فرماید: «وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا » و روی صدیقه تاکید دارد؛ صدیقه نه به معنی اینکه نماز شب می‎خواندند یا موارد دیگر، بلکه به این معنی که راستگو بودند و حرف و زبان و عملشان یک جهت داشت.

ویژگی دیگر حضرت زهرا(س) که در آیه ۹۰ سوره انبیا هم به آن اشاره شده؛ «فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیى وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کانُوا یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ یَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعینَ...» است، که می‎فرماید خانواده فاطمی و قرآنی خانواده‎ای هستند که در خیرات از هم دیگر سبقت می‎گیرند و اینکه در کارهای خیر دنبال نیکی باشیم؛ یکی از کارهای خیر حضرت زهرا(س) این بود که ایشان بالای سر زندگی همسر و فرزندانش بود و حضور جدی در حوزه خانواده داشت. به جرئت می‌توانم بگویم یکی از آسیب‎های جدی خانواده‎های ایرانی این است که زن‎ها از رسالت اصلی خودشان دور شده‎اند؛ رسالت اصلی یک زن در خانواده حضور جدی و تربیت فرزند است وقتی این حضور جدی باشد می‎تواند محبت و احساسش را خرج کند، ولی زمانی که شاغل شد دیگر حوصله و حالی برای خرج این محبت پیدا نمی‌کند. طبیعی است که کار خانم و کار بیرون فشار مضاعفی را برای یک مادر ایجاد می‌کند و به این فشار خواسته‌های همسر را هم باید اضافه کنید؛ البته اگر زمانی کار تخصصی و ضرورت است که خانم حتما باید حضور داشته باشد، مشکلی نیست، اما اگر صرفا به دلیل اینکه بخواهد استقلال مالی، پرستیژ اجتماعی و ... داشته باشد، توجیهات بسیار باطلی است.
 

مومن دائم بین خوف و رجاست
زیبایی کلام و زندگی حضرت این بود که کنار فرزندانش بود و آنقدر این سبک زندگی زیبا بود که امیر المومنین(ع) می‎فرمودند: وقتی به چهره زهرا نظر می‌کردم تمام غم از دلم می‎رفت، این بخاطر این بود که منبع آرامش و انرژی مثبت بودند. یصارون فی الخیرات در معنای دیگر زندگی یعنی اینکه در خانواده گذشت، ایثار و کنترل خشم داشته باشیم. حضرت هم امید به خدا داشت و هم ترس از او؛ ما مردم و خانواده را باید طوری تربیت کنیم که هم امید به خدا داشته باشند و هم ترس از آن؛ نباید خدا را برای مردم به صورتی معرفی کنیم که هر کاری خواستید بکنید، خداوند ارحم الرحمین است و می‎بخشد و به بهشت می‎برد یا در شبکه‎های اجتماعی موازین اسلامی و اخلاقی را طوری که دلمان می‎خواهد رنگ و لعاب می‎دهیم! قطعا خداوند هم بهشت دارد و هم جهنم، هم شدید العقاب است و هم ارحم الراحمین، لذا نباید یک طرفه خدا را معرفی کنیم که مردم در گناه جری شوند و بعد جهنم ترسی و خدا ترسی از بین برود؛ اگر بدون امید فقط ترس از خدا هم باشد، آن هم خطرناک و آسیب است؛ لذا در روایت داریم که مومن دائم بین خوف و رجاست، هم می‌ترسد و هم امید دارد.

حضرت زهرا (س)، در مقابل دستورات خدا حس تعبد را در زندگی خود زیاد کرده بودند و هرچیزی که خدا می‎گفت، چشم می‎گفتند؛ بعضی می‎گویند باید ببینیم علم روز چقدر به دستورات خدا رسیده‎ است بعد تعبد می‎کنیم، اما اینطور نیست، لذا اول باید تعبد کرد تا بتوانی علم روز را هم درک کنی، چرا که علم ممکن است تنها به بخشی از این عظمت و بزرگی رسیده باشد. بحث تربیت فرزند حضرت زهرا(س)، یکی دیگر از نکات بارز و کلیدی ایشان در سبک زندگی است؛ آمارهای امروزه نشان می‌دهد که پدران و فرزنداشان در شبانه روز تنها کمتر از ۱۷ دقیقه صحبت می‎کند، و این بخاطر این است که حرفی نداریم و با هم غریبه شده‎ایم؛ متاسفانه در برخی خانواده‎ها افراد در کنار هم به ظاهر زندگی می‎کنند ولی نشانه‎ها و علایم طلاق‎های عاطفی در این زندگی‎ها دیده می‎شود. یکی از مشکلاتی که امروز در جامعه ما وجود دارد استفاده نابجا و بیش از حد از تلفن همراه است؛ اینگونه است که بدن‌هایمان در کنار هم ولی دلهایمان از هم فاصله دارد. حضرت برای فرزندانشان وقت می‎گذاشتند و آنها را با نام نیک صدا می‎کردند و بچه‎ها و امیرالمومنین(ع) ایشان را بسیار زیبا صدا می‎کردند، به صورتی که حرف زدن، نگاه کردن و حتی خوابیدنشان برای ما درس است.

*آیا سبک تبعیت ما از حضرت فاطمه(س) صحیح است؟

باید حضرت زهرا(س) را از در و دیوار بیرون بکشیم، چرا ایشان را در این واقعه مخفی کرده‎ایم؟ باید حضرت زهرا(س) را در خانه‎هایمان بیاوریم، عینی و عملی کنیم؛ رسیدن به مقام عصمت ایشان غیر دست یافتنی است ولی اگر قرار بود به ایشان نرسیم حضرت مهدی(عج) هیچوقت نمی‌گفتند که مادرم حضرت زهرا(س) الگوی ماست، پس ما از این الگو به اندازه خودمان می‎توانیم استفاده کنیم. یکی از نکاتی زندگی حضرت زهرا(س)، همسرداری ایشان است؛ امروز متاسفانه برخی خانم‎ها شوهرداری بلد نیستند و و فکر می‎کنند اگر توقعات بالا داشته باشند می‎توانند شوهر را در دامن خود حفظ کنند، حال اینکه شوهر را با محبت و عاطفه می‎توان جلب خانواده کرد. سخن گفتن حضرت زهرا(س) و امیر المومنین(ع) با هم تماما برای زوجین درس است؛ علی(ع) به حضرت می‎فرمایند که ما ۹ سال زندگی مشترک داشتیم و آرزو داشتم در این مدت چیزی از من بخواهی و حضرت فرمود که من از خداوند خجالت می‎کشم که با درخواستم شما را به زحمت بیاندازم. آیا امروز درخواست‎های ما معقول است؟ درخواستی که زن از شوهر و با برعکس دارند آیا معقول است؟ برعکس این رفتار هم در شخصیت حضرت علی (ع) وجود دارد، همسرداری ایشون چگونه بود؟ یک دعوا و یک تنش در زندگی این بزرگواران نه در منابع سنت و شیعه و جود ندارد چرا که هر دوی این بزرگواران در یک مسیر بودند وقتی زن و مرد با هم هماهنگ باشند خروجی‎های آن هم زیبا خواهد بود.

یکی از آسیب‎های جدی که امروز در خانواده‎ها و جامعه ما وجود دارد ناهمگونی و همجهت نبودن زن و مرد با همدیگر است؛ آنها در زندگی یک سیاست را انتخاب نمی‎کنند. ما امرز به بچه‎هایمان مهارت‎های زندگی را یاد نداده‎ایم. با اینکه تحصیلکرده حوزه و دانشگاه و دانش‎آموخته در محضر اساتید و آیت الله‎های بسیاری هستند اما مهارت‎های زندگی را بلد نیستند. خانمی که در فضای خانواده مهارت‎های ابتدایی زندگی را یاد نگرفته باشد چگونه می‎تواند خانه خود را مدیریت کند؛ حضرت زهرا(س) زمانی که قصد نوازش فرزندانشان را داشتند در قالب‎های مختلف شعر و داستان‎سرایی به بچه معارف دینی را منتقل می‎کردند. امروز ما هم باید از طریق کانال‎های مختلف از جمله شعر، داستان، نقاشی، فیلم و محصولات مختلف معارف دینی را انتقال دهیم. نکته جدی زندگی حضرت زهرا(س) احترام متقابل بود؛ متاسفانه امروز در خانواده‎ها این موضوع نیست و مرد به زن و یا زن به مرد بدون هیچ نگاه درستی با یک مشکل و اختلاف ناسزا می‎گویند؛ همین امر باعث می‎شود که نقش‎ها کم رنگ شود و فرزندان این موارد را فرا بگیرند و برای آینده آنها را خرج کنند. بچه‎ها آینه‎های رفتاری پدر و مادرشان هستند. احترام کلام و احترام در رفتار در سبک زندگی بسیار مهم است. این خیلی مهم است که برخی از زنان و مردان بدگویی همسرشان را می‎کنند، و این یعنی اینکه من به طرف مقابلم اجازه می‎دهم وارد زندگی خصوصی من شود؛ لذا اگر قرار باشد ما حریم همسرمان را نگه نداریم اتفاق بدی در انتظارمان خواهد بود.
 

باید محبت را در رفتار هم نشان دهیم و در ابراز صادق باشیم
یکی دیگر از نکات مهم در سبک زندگی حضرت فاطمه زهرا(س)، اعتماد متقابل است. رکن زندگی اعتماد است و این موضوع در زندگی‎ها بعضا بسیار کم رنگ شده است. کم‎رنگ شدن اعتماد در فضای خانواده به شدت آسیب‎رسان است. محبت متقابل کلامی، رفتاری و قلبی نکته دیگر سبک زندگی است. پیامبر اسلام(ص)، می‎فرمایند: اگر همسرتان را دوست دارید این دوست داشتن را بیان کنید؛ متاسفانه امروز این نکته بسیار کم دیده شده و اگر کسی بخواهد این کار را انجام دهد صفت لوس شدن را به او می‎دهیم اما این یک دستور اسلامی است؛ باید محبت را در رفتار هم نشان دهیم و در ابراز صادق باشیم؛ باید محبت به همسر هم برای رضای خدا باشد و آن را در زندگی نهادینه کنیم.

*ریشه آسیب‎ها، کمبودها و ضعف‎های زندگی امروز را در چه چیزی می‌بینید؟

دور شدن از معارف دینی و باور نداشتن به وعده‎های خداوند ریشه تمام این نارسایی‎هاست؛ زمانی که ما از قرآن و عترت دور شدیم و مجالس فاطمیه ما فقط به گریه کردن و عزاداری پرداخت و تنها فضائل را گفتیم و حضرت زهرا(س)، را به روز نکردیم و ایشان را در زندگی، کار، اخلاق، صداقت، تعاملات و رفتارمان جا ندادیم و ملموس نکردیم این اتفاق رخ می‎دهد؛ خودمان هم می‎دانیم گیر کارمان کجاست، خودمان می‎دانیم از معارف دور شدیم، می‎دانیم دروغ، بی‎حجابی، کار ناپسند بد است اما جلوی آن را نمی‎گیریم و شهامت این را نداریم که حتی اگر در اقلیت هم بودیم حرف خدا و پیغمبر را بزنیم؛ رودربایستی‎های اخلاقی باعث شده که مقداری از این مسائل دور شویم. یکی دیگر از این علل باور نداشتن به وعده‎های خداست؛ خداوند می‎فرماید که تو حرکت کن من کمکت خواهم کرد: «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ (محمد/٧ )»؛ آرزو به دل مانده‎ام که بین ائمه جمعه و یا در مجالس مذهبی، سبک زندگی فاطمی را که اساس شیعه است را با زندگی امروز بیان کنند و بسنجند.
 

*علت اثر ضعیف فعالیت‎های فرهنگی و دینی نهادهای متولی در حوزه سبک زندگی اسلامی چیست؟

چرایی این اتفاق به دو دلیل است، ابتدا باید آن را در بدنه خود مردم و بعد در بدنه حاکمیت جست و جو کرد؛ بخشی که بر عهده خودم است شامل اخلاقیات، نگفتن دروغ، احترام به دیگران، راستگویی، رزق حلال و امثال آن است که متاسفانه فضاهای مجازی بر این موضوعات اثرگذار بوده است و باعث شده تربیت از گردانه اصلی خودش خارج شود؛ قدیم تربیت دست والدین بود ولی امروز شبکه‏‌های مجازی، اینترنت، شبکه‎های ماهواره‎ای و امثال آنها بدون کمترین هزینه در حال تربیت کردن انسان‎ها هستند؛ در بخش حاکمیت هم متاسفانه در این چند سال بعد از انقلاب نزدیک به ۵ جمهوری اسلامی تحویل مردم داده‎ایم؛ هر دولت و با هر سبلقه سیاسی که آمد دین را به گونه‎ای برای مردم بیان کرد، دولت بعد آن را نقض کرد و چیز دیگری گفت؛ لذا وقتی اینگونه می‎شود یک مسئله و موضوع در حاکمیتی نقش معروف را پیدا می‎کند و در دولت و حاکمیت دیگر همان مسئله منکر می‎شود و هضم این رفتار برای مردم مشکل می‎شود. زمانی که یک مسئول وعده‎های خدا را باور نداشته باشد نمی‎تواند جامعه باورمند تربیت کند؛ وقتی مسئولی به نماز اول وقت اهمیت نمی‎دهد نمی‎تواند یک جامعه دینی که بحث اول و نماد آن نماز است را تحویل دهد؛ امروز حاکمیت در سیستم‎های عملکردی، گزارشی شده است و تنها با گزارش خیال خود را راحت می‎کنند؛ با توجه به تاکیدات آقا در سال‎های مختلف ازجمله اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل باید ببینیم در این موضوعات چه کرده‎ایم؟ در بحث نماز، صداقت و حجاب جامعه چه اقداماتی انجام شده است؟ امروز یکی از مسائل مهم جامعه کم رنگ شدن مظاهر دینی است؛ با توجه به تحقیقات میدانی که خودم انجام دادم ۳۰ عامل در این اتفاق موثر بوده است که از این تعداد ۵ مورد به روحانیت، بخشی به مردم و بخشی به حاکمیت باز می‎گردد. اینها مثلثی هستند که با هم مرتبط هستند و اگر همسو و همجت باشند نتیجه می‌دهد؛ بودن سلیقه‌های مختلف برای مردم زیاد مسئله ساز نیست ولی اینکه خود فرد این موارد را رعایت نکند آسیب‌زاست.

*چرا جامعه امروز اهل بیت(ع) را تنها در مواقع ضرورت و حاجت طلبی می‎خواهد و سبک زندگی و رفتار این بزرگواران را فرا نمی گیرد؟

ما اهل بیت(ع)، را نباید تنها برای طلب حاجت بخواهیم و بخوانیم؛ دلیل این موضوع هم به حاکمیت و روحانیت باز می‎گردد، چراکه ما نتوانسته‎ایم مردم را به گونه‎ای تربیت کنیم که اینگونه نباشند، به گونه‎ای مردم را بارور کرده‎ایم که مردم اهل بیت(ع) را برای حاجات خودشان بخواهند؛ البته حاجت خواهی خوب است اما اهل بیت(ع) را باید برای خدا و خودشان بخواهیم، اهل بیت راهبر و صراط مستقیم هستند و باید اینگونه باشیم که چه آنها حاجت ما را بدهند و یا نه این دوست داشتن و علاقه همیشگی باشد، اگر حاجت دادند لطف کرده‎اند و اگر حاجت ندادند قطعا رحمت بوده، چرا که حاجت ندادن هم در مواردی عین رحمت است.

*راهکار نجات و رهایی از ورطه مشکلات با توجه به ابزار و فضای به وجود آمده جامعه امروزی چیست؟

امروز برخی از خانواده‎ها علم به این دارند که دختر و یا پسرشان با جنس مخالف ارتباط دارد ولی ساده از آن می‎گذرند، لذا باید این ارتباط را نهادینه و شرعی کنند. اگر می‎بینند که یک رابطه وجود دارد خانواده باید این رابطه را هدفمند کنند و به چیزی که خدا و پیغمبر گفته عمل کنیم و ازدواج را آسان بگیریم. امروز اکثر خانواده‎ها ازدواج‎ها را سخت می‌گیرند و تجربه‎های تلخ گذشته خودشان را در زندگی فرزندانشان پیاده می‎کنند. باید مخارج ازدواج را پایین بیاوریم و یک زندگی را شروع و سنگ‎های بزرگ را در مقابل جوانان قرار ندهیم. کدام یک از پدر و مادرها در ابتدای زندگی خود ۴۰۰ یا ۵۰۰ سکه داشته‎اند که امروز از جوان آن را مطالبه می‎کنند؟ راهکار نجات از شرایط فعلی برای جوانان این است که ازدواج را سهل کنیم؛ اگر یک بازنگری کلی در بحث اشتغال زن‎ها و دختران داشته باشیم، می‌بینیم که زنها و دختران باید در صورت عدم ضرورت، به زندگی برگردند و از اشتغال غیر ضروری دوری کنند تا جمعیت پسران بیکار جایگزین شوند؛ زنان و دختران به خانه‌ها و تربیت فرزندان که رسالت اصلی آنهاست بازگردند تا بسیاری از مشکلات رفع شود. البته بخش دیگری از این مسئله مربوط به تربیت خانواده‎هاست؛ آنها باید فرزندانشان را به‏ گونه‎ای با شهامت و جرئت تربیت کنند که از پس مشکلات و زندگی خود بر بیایند. به شهرداران پیشنهاد می‎دهم در شهرهای خود بر ای تسهیل امر ازدواج چند تالار با هزینه دولتی و بیت المال بسازند و با مدیریت و امکانات کامل این تالارها را برای ازدواج جوانان به صورت رایگان در اختیار آنها قرار دهند تا حداقل بخشی از دغدغه و هزینه زندگی آنها کاسته شود. دولت هم می‎تواند خانه‌هایی را برای زوج‌های جوان ایجاد کند و که در زمینه مسکن خیال آنها از این حیث راحت شود؛ بحث مسکن و تسهیل در ازدواج جوانان می‎تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

*راه‌های پیشنهادی شما برای ترویج و اشاعه فرهنگ فاطمی و سبک زندگی حضرت فاطمه زهرا(س)، چیست؟