حجتالاسلام مرتضی جوادی آملی در تبیین ضرورت پرداختن به علم دینی گفت: علم دینی اساس و بنیان علوم، اعم از تجربی و انسانی و ریاضی است. در حال حاضر علومی داریم، اما اگر این علوم در ساحت علم دینی شکل بگیرد همه اینها هویت دینی پیدا میکنند و در مقابل، لازمه انکار علم دینی این است که علوم ماهیتی غیردینی پیدا کنند، پس بحث از علم دینی، بحثی زیرساختی و اساسی است. وقتی علم، هویت دینی پیدا کرد چون اثرگذار است، مسائل دیگر مربوط به انسان از جمله آداب و رسوم و فرهنگ را دینی می‌کند و انسان دیگری می‌سازد و شئون انسان را الهی می‌کند. پس هرچه در مقوله علم دینی هزینه کنیم بقیه ساحت‌ها نیز رشد میکنند و الهی خواهند شد.
عضو مجمع عالی حکمت اسلامی با تأکید بر اینکه حیثیت دینی درون علم دوانده شده است و قید «دینی» معقول ثانی فلسفی است و محمول بالضمیمه نیست بلکه محمول من ضمیمه است، گفت: اینکه چیزی به نام علم داشته باشیم و بعد آن را متصف به صفت دینی کنیم و دینی را وصف عارضی بدانیم که هر وقت خواستیم کنار بگذاریم، اشتباه است. در حوزه اخلاق هم وصف «دینی» وجود دارد. آیا مراد از «اخلاق دینی» یعنی چیزی به نام اخلاق وجود دارد که با قید یا وصف «دینی» این اخلاق دینی می شود؟! با این توصیف، دین بیرون از جوهر اخلاق و علم خواهد بود و حال اینکه دینی بودن در هویت علم و اخلاق وجود دارد.
شاید عالِم غیر متدین داشته باشیم اما علم غیردینی نداریم
رئیس مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی اسراء در تبیین فلسفی علم دینی گفت: علم دینی یعنی علمی که نحوه وجود او آمیخته با دین است، همانطور اینکه اخلاق دینی یعنی اخلاقی که نحوه وجود او آمیخته با دین است. نماز و روزه، عملی عبادی و بالذات مقرِّب است، اما وقتی نیت قربت را به آن اضافه کنیم صبغه الهی پیدا می‌کند و گوهر آن دینی می‌شود و در واقع قصد قربت به عمل ضمیمه نمی‌شود، بلکه در جان و حقیقت عمل می‌رود و هویت عمل را عوض می‌کند و طیبه می‌سازد.
وی هستی را تجلی فعل و اراده تکوینی خداوند دانست و خاطرنشان کرد: در علم تفسیر یا فقه به دنبال بررسی قول خداوند هستیم و تحقیق در قول خدا را علم دینی می‌دانیم، واکاوی در طبیعت و جلوه‌ها و آیات الهی که دانشگاه متکفل آن است، واکاوی فعل خدا است و علم دینی است، البته به شرط اینکه طبیعت را خلقت الهی بدانیم. به همین دلیل آیت‌الله جوادی آملی معتقدند که علم غیردینی نداریم. شاید عالِم غیر متدین داشته باشیم اما علم غیردینی نداریم، چون موضوع علم تجربی، فعل خدا است، پس دینی است.
فاصله‌ای بین حوزه و دانشگاه وجود ندارد
حجتالاسلام جوادی آملی افزود: با این توصیف از موضوع علم و با این نگاه، فاصله‌ای بین حوزه و دانشگاه وجود ندارد؛ چون موضوع یکی بررسی فعل خدا و موضوع دیگری بررسی قول خدا است. بسیاری از روش‌ها در علوم مشترک هستند و تمام علوم تجربی موجود، شأنیت این را دارند که علم دینی خوانده شوند.
عضو کمیسیون فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش دیگر سخنان خود به مهجور بودن عقل در حوزه اشاره کرد و گفت: باید دوباره در حوزه عقل را به میدان بیاوریم و در حال حاضر عقل مهجورترین حقیقتی است که در حوزه‌ها وجود دارد. به همین دلیل حکمت نظری و عملی امروز در حوزه مهجور است و تا عقل را در جایگاه اصلی خودش ننشانیم، حوزه متحول نخواهد شد. عقل دستگاهی است که خدا در اختیار انسان قرار داده تا حق و باطل و زشت و زیبا را از هم متمایز کنیم.
وی در تبیین نسبت عقل و دین گفت: دین ساحت‌های مختلف دارد و در هر یک از ساحت‌ها ما از اطوار مختلف عقل بهره می‌گیریم. در ساحت عقاید، عقل تجریدی و فلسفی به کار می‌آید و در مقابل عقل تجربی و نیمه تجریدی به کار نمی‌آید. در ساحت اخلاق، عقل عملی نقش دارد و در فقه و احکام، عقل فطری است که نقش اصلی را در استنباط احکام ایفا می‌کند البته برخی آموزه‌های دینی ما با عقل فطری و غیرتجریدی قابل بررسی نیست و ما در تبیین آنها نیاز به عقل تجریدی و فلسفی داریم.
حجتالاسلام جوادی آملی در تبیین جایگاه عقل و علم دینی گفت: عقل خالی از هوا اگر حکمی بدهد این حکم خارج از دین نیست بلکه مثل حدیث زُراره بر ما حجت است. وقتی می‌گوییم فیزیک و شیمی اسلامی منظور این نیست که فیزیک و شیمی را از آیات و روایات استخراج کنیم، بلکه اگر عقل روش‌مندانه، دانش فیزیک را تولید کند و آن را در ارتباط با خدا بداند آن فیزیک و شیمی علم دینی خواهد بود.
عضو کمیسیون فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی دربارۀ نسبت علوم انسانی و علم دینی گفت: بخشی از علوم انسانی که به بررسی قول یا فعل خدا می‌پردازد دینی است اما بخشی از علوم انسانی که به بررسی فعل انسان می‌پردازد، غیردینی است. مثلاً انواع هنر و معماری، فعل انسان است و نمی‌تواند موضوع علم دینی باشد مگر اینکه هنر از آموزه‌های دینی الهام بگیرد که در این صورت هنر دینی و اسلامی خواهد بود.
پنجمین جلسه درس‌گفتار مدرسه آفاق حکمت، پنجشنبه 28 بهمن با حضور حجتالاسلام عبدالحمید واسطی با موضوع «الگوی اجتهاد سیستمی برای تولید علم دینی» در سالن همایش‌های غدیر قم برگزار خواهد شد.