صبر در لغت به حبس، امساک و در محدودیت قراردادن اطلاق می شود.
عقیق:صبر در لغت به حبس، امساک ودرمحدودیت قراردادن اطلاق می شود. صبر در اصطلاح
علم اخلاق به حفظ نفس از اضطراب، اعتراض و شکایت و همچنین به آرامش و
طمأنینه گفته می‌شود.[۳]
صبر انواع مختلفی دارد، از جمله صبر در خوداری از سخن گفتن را "کتمان" و صبر در اجتناب از خوردن و آشامیدن را "صوم (روزه)" گویند.
صبر بدنی
صبری
است که درمقابل مشکل هاییاستکهبر بدن و جسم انسانواردمی‌شود. این صبر یا
با عمل تحقق می‌یابد، مثل انجام عبادات مشکل، یا با تحمل و استقامت، مثل
صبر بر کتک‌های شدید، امراض بزرگ و جراحات هولناک، که قرآن کریم درباره ی
صبر ایوب نبی در برابر امراض و مصیبت هایش این‌گونه از او یاد می کند:
«وَاذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادیرَبَّهُ أَنِّیمَسَّنِیَ
الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ... إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا» [۱۲]
[۱۳] «و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و
گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است... ما ایوب را شکیبا
یافتیم.» حضرت ایوب(ع) یکی از انبیاء بزرگ الهی است که دارای مال و
فرزندان فراوان و بسیار اهل بخشش بود. اومورد امتحان های سخت الهی
قرارگرفت. اموال او از بین رفت، فرزندان او هلاک شدند، بدن او دچار امراض
سخت شد؛ اما او در برابر کوه مشکلات ومرض های شدیدی که براو وارد شد، صبر
نمود و هیچ شکایتی نکرد.به همین دلیل به عنوان اسوه و الگوی صبر شناخته شد.
[۱۴]
صبر نفسی
یکی
از اقسام صبر، صبر در مقابل شهوات نفسانی است که قرآن این‌گونه بیان کرده
است: «فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا... وَ أَمَّا مَنْ
خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی...»؛ [۱۵] [۱۶]
«امّا آن کسی که طغیان کرده،وزندگی دنیا رامقدّم داشته... وآن کس که
ازمقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوی بازدارد...».
این آیه
به دوگروه ازانسان ها اشاره داردکه یک گروه ازآن ها درمقابل هوای نفس خود
سر فرودآورده و درمقابل زرق و برق آن، صبرخود را ازکف داده؛ اماگروه دیگر
به خاطر ترس از مقام پروردگار خویش، نفس خویش را حبس نموده و صبر راپیشه‌ی
خودمی‌سازد. [۱۷] [۱۸] [۱۹] صبر دارای مراتب سه گانه است [۲۳]
صبر بر مکروهات و مصایب:
شکیبایی
انسان دربرابرحوادث تلخ و ناگوار مثل خسارات مالی، مرگ عزیزان، بیماری
و... از جمله مراتبصبر استکه قرآن کریم از آن این‌گونه یادکرده است:
«وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍمِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍمِنَا
لْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَبَشِّرِالصَّابِرین الَّذینَ
إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ
راجِعُون»؛ [۲۴] [۲۵] «قطعاً همه‌ی شما را با چیزی از ترس، گرسنگی،وکاهش
در مال ها و جان ها و میوه‌ها، آزمایش میکنیم و بشارت ده به
استقامتکنندگان! آنهاکه هرگاه مصیبتی به ایشان میرسد، میگویند: ما ازآنِ
خدائیم و به سوی او باز میگردیم!» دراین آیه خداوند،به کسانی که
دربرابرمصایب و مکروهات،صبرپیشه کرده اند،بشارت می دهد.چرا که آنان مالکیت
حقیقی را ازآن خدا می دانند و او راصاحب حق هرگونه تصرفات در عالم به حساب
می آورند؛ پس به طور قطع چنین کسی از وارد شدن مصایب و مشکلات متأثر نمی
گردد. [۲۶]
صبر بر طاعت:
صبر
بر طاعت تکالیفی که خدای متعال برعهده‌ی بندگان قرارداده و با دشواری هایی
همراه است، اماممکن است انسان به خاطر دشواری در انجام آن کوتاهی کرده و
آن را ترک کند. ازاین رو قرآن کریم انسان ها رابه صبر بر امتثال و ظایف
دینی توصیه کرده است: [۲۷] «رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما
بَیْنَهُما فَاعْبُدْهُ وَاصْطَبِرْ»
صبر در معصیت:
بالاترین
مرحله از صبر، صبر بر معصیت است و آن ایستادگی در برابر شعله‌های سرکش
شهوات و هیجان‌های برخاسته از هوی و هوس و یامقامات دنیوی است؛ چراکه بیشتر
انسان‌ها در برابر فقر و گرفتاری طغیان نمی‌کنند، اما وقتی خدا مقام، پول و
صحّت بدن بدهد، آن وقت خیلی سخت است که خودش را سالم نگه دارد و صبرپیشه
کند و این نعمت موجب غفلت ومعصیت او نگردد. ازاین قسم به صبر بر نعمت
نیزتعبیرمی کنند. [۲۹] قرآن کریم دراینباره می فرماید: «وَلَئِنْ
أَذَقْناهُ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَیَقُولَنَّ ذَهَبَ
السَّیِّئاتُ عَنِّی إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ إِلاَّ الَّذینَ صَبَرُوا وَ
عَمِلُوا الصَّالِحات»؛
پی نوشت: ۳. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی
کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش، ج۶،
ص۱۸۲.۴.↑ المفردات فی غریب القرآن،ص۲۷۳. ۱۲. ص/سوره۳۸، آیه۴۱. ۱۳. ص/سوره۳۸، آیه۴۴. ۱۴. طباطبائی(علامه)، سیّدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن،قم،جامعۀمدرسینحوزۀعلمیهقم،۱۴۱۷ق، چاپ پنجم، ج۱۷، ص۲۰۹- ۱۵. نازعات/سوره۷۹، آیه۳۷. ۱۶. نازعات/سوره۷۹، آیه۴۰. ۱۷. تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۰۷. ۱۸. تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۰۹. ۱۹. تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۱۰. ۲۰. رعد/سوره۱۳، آیه۱۹. ۲۱. رعد/سوره۱۳، آیه۲۲. ۲۲. سبزواری نجفی، محمدبن حبیب الله؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دارالتعار ف، ۱۴۰۶ق، چاپ اول، ج۴، ص۱۲۴. ۲۳. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۲، ص۹۱. ۲۴. بقره/سوره۲، آیه۱۵۵. ۲۵. بقره/سوره۲، آیه۱۵۶. ۲۶. طیب، سید عبدالحسین؛ أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، ۱۳۷۸ش، چاپ دوم، ج۲، ص۲۵۹-۲۶۱. ۲۷. مدرسی، سید محمدتقی؛ من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، ۱۴۱۹ق، چاپ اول، ج۷، ص۷۷.۲۸. مریم/سوره۱۹، آیه۶۵. ۲۸. مریم/سوره۱۹، آیه۶۵. منبع:باشگاه خبرنگاران