همراه با قرآنیان مشهد در دوران انقلاب/
پیشکسوت قرآنی، از لحظه‌های پرشور مردم، قبل از انقلاب می‌گوید، از تعطیلی جلسات قرآنی توسط حکومت پهلوی تا ادامه مبارزات به‌رغم سخت‌گیری‌های این رژیم، مردم در آن زمان با شیوه‌های مختلف این جلسات را برگزار می‌کردند تا سیر مبارزاتی انقلاب ادامه یابد.
عقیق:بهمن‌ماه، برای همه ایرانیان خاطرات بسیاری را با خود به همراه می‌آورد. چه
آن‌هایی که آن دوران را درک کردند و چه آن‌هایی که نسل بعد از انقلاب
محسوب می‌شوند.
در این میان مشهدالرضا(ع) به عنوان یکی از پایگاه‌های
مهم مبارزه برای رسیدن به استقلال و آزادی در دوران انقلاب به شمار می‌رفت.
از طرفی با توجه به قرآنی بودن این شهر مذهبی و حضور فعال جامعه قرآنی آن
در دوران انقلاب، پرداختن به چگونگی حضور این قشر در صحنه مبارزه آن دوران
خود بسیار شیرین و مهم است.
برای رسیدن به جزئیات بیشتر از چگونگی حضور
جامعه قرآنی مشهد در مبارزات انقلاب و شکل برگزاری جلسات قرآن در آن زمان
که خود از شور و هیجان خاصی برخوردار بوده است، به سراغ پیشکسوتان این
عرصه رفتیم.
محمدصادق علمی، پیشکسوت قرآن کریم و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگویی
به فعالیت‌های قرآنی مشهد در ایام انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: قرآن،
کتاب انقلاب ما است و ما قرآن را از مکتب اهل‌بیت(ع) آموختیم و انقلاب ما
نیز برگرفته از این مفاهیم است.
وی که متولد سال ۱۳۳۷ است، با اشاره به
آغاز فعالیت قرآنی خود از شهر نجف اشرف، گفت: آغاز آشنایی من با قرآن به
دوران کودکی و از درون خانواده‌ام بازمی‌گردد. آن زمان در شهر نجف ساکن
بودیم و چون خانواده ما مذهبی بود، قرآن را همان زمان، نزد پدر آموختم.
عضو
هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: سال ۱۳۴۷ به مشهد مهاجرت کردیم و
به علت اصطکاک پدر با رژیم پهلوی و فاسد دانستن مدارس آن حکومت، من را به
مدرسه علوم دینی «حسینه» فرستاد تا در آنجا تحصیل کنم؛ مدرسه‌ای که از جمله
مدارس دینی مرحوم عابدزاده بود.
وی که آشنایی خود با جلسات قرآن آن
زمان مشهد را از ۱۰ سالگی به خاطر می‌آورد، افزود: اولین بار با صوت
عبدالباسط و قطعاتی از سوره حشر و تکویر آشنا شدم و سعی کردم تا این
تلاوت‌ها را تقلید و در مدرسه اجرا کنم که البته بسیار مورد توجه و تشویق
اساتید خود قرار گرفتم.
علمی، قرائت‌های شناخته شده در آن زمان را
قطعاتی از صوت عبدالباسط معرفی کرد و گفت: بسیاری از اساتید پیشکسوت قرآن
مشهد نیز از همین صوت عبدالباسط تقلید می‌کردند و در ادامه و بعد از شنیده
شدن صوت سایر قاریان به تقلید از آنها پرداختند.
عضو هیئت علمی دانشگاه
فردوسی مشهد، افزود: آن زمان جلسات قرآن متعددی از جمله جلسه قرآن مسجد حوض
لقمان و سایر جلسات قدیمی در مشهد برگزار می‌شد که از اساتید آن دوران
می‌توان به مرحوم استاد مختاری اشاره کرد، این استاد به تقلید از مصطفی
اسماعیل قرائت می‌کرد و مشوق ما نیز در این مسیر بود، علاوه بر این در
جلسه‌ای با حضور این استاد، تلاوت‌هایی به روایت «ورش از نافع» را تمرین
می‌کردیم.
کم‌توجهی به معنا؛ از جمله کمبودهای جلسات قرآن مشهد قبل از انقلاب بود
وی،
توجه به معنا و تفسیر قرآن را یکی از کمبودهای جلسات قرآن مشهد قبل از
انقلاب دانست و بیان کرد: این کمبود باعث شد تا بیشتر وقت خود را به خواندن
معنا و تفسیر قرآن اختصاص دهم و در این موضوع نیز مرحوم مختاری بسیار مشوق
من بود و حتی در جلساتی به من می‌گفتند هم تلاوت کن و هم به بیان معانی
بپرداز و من نیز معانی آیات تلاوت شده خود را می‌گفتم.
علمی، تشویق‌ها
در زمینه فعالیت تفسیری خود را عاملی برای توجه دقیق‌تر و مهم‌تر به موضوع
معناشناسی قرآن دانست و با بیان اینکه کم‌کم فعالیت‌های من در عرصه تلاوت
قرآن کمرنگ شد، گفت: البته از همان ۱۲ سالگی جلسه‌داری، آموزش روخوانی و
روانخوانی قرآن برای نوجوانان را شروع کردم و تقریبا هر شب به جلسه یکی از
مساجد دعوت می‌شدم و بحث توجه به معنای قرآن و بیان آن در جلسات نیز سبب شد
تا تبدیل به یک سخنران شوم.
برگزاری پنهانی تا تعطیلی جلسات قرآن؛ نتیجه برخوردهای رژیم با تجمعات قرآنی مشهد
وی،
برخوردهای رژیم پهلوی با تجمعات قرآنی را یکی از چالش‌های پیش‌روی قرآنیان
آن زمان معرفی کرد و ادامه داد: گاهی عاقبت این جلسات قرآن، تعطیل شدن بود
و جلساتی پنهانی برگزار می‌کردیم و گاهی نیز این فعالیت‌ها باعث دستگیری
افراد می‌شد.
علمی در ادامه به حرکت‌های انقلابی آن زمان اشاره کرد و
افزود: در ادامه مسیر که من دیگر به یک جوان پرشور تحت تأثیر آثار مرحوم
«شریعتی» تبدیل شده بودم و این شور انقلابی ضمن آشنایی با شهید مطهری بیشتر
هم شده بود، دیدم که عمق کلام و معارف دینی بسیار بالایی در سخنان این
شهید وجود دارد و لذا علاقه شدیدی به سخنان آیت‌الله مطهری پیدا کردم.
نحوه انجام فعالیت انقلابی در جلسات قرآن
وی،
گسترش فعالیت انقلابی در سطح جلسات قرآن را یادآور شد و گفت: به عنوان
نمونه در جلسه‌ای که آیات سوره یوسف را تلاوت می‌کردم کلمه «رَوح‌الله»
موجود در آیه را به عمد «رُوح‌الله» تلاوت کردم و آن زمان که کسی
نمی‌توانست حتی اسم امام خمینی(ره) را بیاورد به این طریق در یک جلسه بزرگ
از امام یاد کردم و برخی در آنجا به لحاظ تجویدی اشکال من را یادآور شدند و
البته من نیز تأیید کردم و قول به تصحیح آن دادم اما آنانی که باید، منظور
این عمل من را متوجه شدند.
علمی با اشاره به جایگاه جلسات قرآن در متن
انقلاب، ادامه داد: قرآن، کتاب انقلاب ماست و اساسنامه فعالیت انقلابی ما
قرآن بود و ما این قرآن را از زبان اهل‌بیت(ع) آموخته‌ام و در میان
اهل‌بیت(ع) نیز توجه ویژه‌ای که متأثر از اهمیت جامعه به امام حسین(ع) بود،
وجود داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد اهمیت و نقش معارف
سیدالشهدا(ع) در جریان انقلاب اسلامی را با یک بیت شعر بیان کرد و گفت:
«رمز قرآن از حسین آموختیم/ ز آتش او شعله‌ها افروختیم».
بیانات شخصیت‌های دینی در دوران مبارزات انقلاب، برگرفته از معانی کلام وحی بود
علمی
در ادامه تبیین نقش معارف دینی انقلاب اسلامی، عنوان کرد: شعارهای آن زمان
که در میان مردم رواج داشت و علیه حکومت پهلوی بیان می‌شد، همه متأثر از
مکتب قرآن و اهل‌بیت(ع) بود، در واقع از جمله مراکز مهم انقلاب، جلسات قرآن
بود که بیانات شخصیت‌های دینی از جمله رهبر معظم انقلاب در این جلسات با
توجه به معانی کلام وحی صورت می‌گرفت.
وی، آیات قرآن را نمونه‌های بارزی
از تقابل ظالم و مظلوم و مستضعفان و مستکبران دانست و گفت: این معانی و
پیام‌های قرآنی که خود سراسر نور بود، نقش مهمی در تبیین مواضع و گسترش
معانی انقلابی در سطح جلسات قرآن داشت، به‌طوری که جلسات قرآن به مکان‌هایی
برای انتقال پیام‌های انقلاب تبدیل شده بود.
تقسیم جلسات قرآن به سطوح مختلف، برای جلوگیری از نفوذ رژیم
علمی
با اشاره به سعی رژیم شاهنشاهی برای نفوذ در جلسات قرآن، اضافه کرد: در
بخش کمی از این جلسات موفق به نفوذ شده بود اما در نفوذ به هسته‌های مرکزی
قرآنی و انقلابی مشهد موفق نبود و یکی از روش‌هایی که ما برای مقابله با
حرکت‌های پهلوی اجرا کردیم، تبدیل جلسه قرآن به سطوح مختلف بود که در هر
سطح هم افراد مختلفی حضور داشتند.
وی تلاش‌ها برای حفظ جلسات قرآن از
نفوذ و فشار رژیم پهلوی را سخت و مهم توصیف کرد و گفت: در نتیجه این
فشارها، اعضای انقلابی و اصلی حاضر در جلسات تصمیم به تقسیم‌بندی جلسات در
سطوح مختلف گرفتند تا مدیریت جلسات و کنترل فعالیت‌های انقلابی برای رژیم
سخت‌تر باشد.
علمی ضمن تشریح فعالیت‌های سطوح مختلف جلسات قرآن ادامه
داد: سطح اولیه، جلسات عمومی بود و در این سطح عامه مردم حضور داشتند و از
جلسات و محافل قرآنی کسب فیض می‌کردند و در سطح میانی نیز حدود ۳۰ نفر حضور
داشتند که البته این جلسات مخفیانه و در منازل افراد انقلابی برگزار
می‌شد.
سطح عالی جلسات قرآن مشهد و مبارزه علیه پهلوی
وی
اضافه کرد: همچنین گلچینی از افراد حاضر در جلسه میانی در سطح عالی جلسه
قرآن حضور داشتند و در واقع این افراد که تعداد آنها زیر ۱۰ نفر بود، مشغول
ایجاد طرح‌ها و برنامه‌هایی جهت مقابله با رژیم بودند و به مدیریت و کنترل
سایر سطوح جلسات می‌پرداختند.
شکل‌گیری هسته‌های مرکزی قرآنی ـ انقلابی در مشهد
این
پیشکسوت قرآنی بیان کرد: بدین شکل فعالیت‌های انقلابی و تبدیل شدن جلسات
قرآن به پایگاهی برای مبارزات محقق می‌شد؛ در این جلسات اقدامات متعدد
انقلابی را تحت تأثیر امام، رهبر معظم انقلاب و شهید مطهری انجام می‌دادیم،
البته پهلوی نسبت به این جلسات یعنی هسته‌های قرآن و انقلابی جدیدی که به
وجود آمده بود حساس شده بود و فشارهای زیادی به قرآنیان انقلابی که
شناسایی می‌شدند، وارد می‌کرد.
همراهی نکردن در برنامه‌های قرآنی حکومت؛ راه‌حل مقابله با فشارهای پهلوی
علمی
از جمله فعالیت‌ها برای مقابله با فشارهای پهلوی را همراهی نکردن در
برنامه‌های قرآنی حکومت عنوان کرد و افزود: تحریم مسابقات قرآن اوقاف آن
زمان، توسط قرآنیان انقلابی نمونه‌ای از این دست مقابله‌ها به شمار می‌رفت،
البته این تقابل به رفتارهای خشن نیز منتهی می‌شد و گاهی افراد دستگیر
می‌شدند و سرپا بودن جلسه برای انجام فعالیت‌های قرآنی و انقلابی منجر به
شکنجه شدن آنها می‌شد.
رشد فعالیت‌های قرآنی بعد از انقلاب
وی
در ادامه گفت: با پیروزی انقلاب، جلسات قرآن تحت توجه بی‌نظیر امام
خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب به قرآن و در یک حکومت قرآنی گسترش یافت و
نهادهای قرآنی در سطح جامعه تأسیس شدند، حتی بسیاری از این فعالیت‌ها و
نتایج قرآنی محقق شده در جامعه اسلامی برگرفته از تلاش‌های جامعه قرآنی و
انقلابی مشهد بود که باعث سراسری شدن تشکل‌های قرآنی در سطح کشور شد، البته
باید به این نکته مهم طرح شده از سوی رهبر معظم انقلاب نیز توجه داشت که
«هر چه کار در زمینه قرآن انجام شود، کم است».
فرصت حضور قاریان مهمان در کشور و گسترش فرهنگ انقلاب به دیگر بلاد
این
پیشکسوت قرآنی در ادامه به فعالیت‌های قرآنی از ابتدای انقلاب اسلامی
تاکنون اشاره و بیان کرد: برگزاری مسابقات بین‌المللی قرآن در سطح عالی یکی
دیگر از فعالیت‌های مطلوب انقلاب بود که در این زمینه نیاز است تا مسئولان
از ظرفیت قاریان و حافظان قرآن دعوت شده به کشور در جهت گسترش فرهنگ
انقلاب به سراسر جهان استفاده و تصمیمات ویژه‌ای بر مبنای هم‌فکری اتخاذ
کنند.
وی، مجاهدانی از جمله شیخ زکزاکی و سیدحسن نصرالله را از جمله
ظرفیت‌های این انقلاب دانست و گفت: فعالیت‌های قرآنی زیادی در این چند سال
انجام شده است اما هنوز تا استفاده از این ظرفیت‌های غنی فاصله داریم و
باید با بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها در جهت مقابله با پدیده‌هایی مثل داعش و
امثال آن بپردازیم.
حذف رفتارهای نامناسب در جامعه با تحقق معیار بودن قرآن
علمی
با اشاره به کلام رهبر معظم انقلاب در رابطه با معیار بودن قرآن در جامعه،
افزود: با این نظریه می‌توان بسیاری از رفتارهای نامناسب در سطح جامعه را
حذف کرد و امیدواریم با همکاری مسئولان به سمتی حرکت کنیم که در شأن قرآن
باشد و با ایجاد اتاق فکرهای قرآنی جهت صدور هر چه بیشتر انقلاب گام
برداریم.
منبع:ایکنا