خداوند در قرآن کریم آیات فراوانی را به مفهوم صبر اختصاص داده است که این نشان از اهمیت این موضوع دارد.
عقیق:شبی مشغول تلاوت آیات شریف قرآن بودم. به سوره مزمل رسیدم. نکته ای ذهنم را
درگیر کرد. پس از آن که خداوند به پیامبر دستور می دهد که بخشی از خواب را
به پا خیزد.
خداوند در ابتدا و در آیه پنج سوره معارج از صبری با عنوان جمیل سخن می گوید: «فَاصْبِرْ صَبْراً جَمیلا» به چه معنا است؟
«صبر
جمیل» به معناى «شکیبایى زیبا» است، و آن صبر و استقامتى است که برای خدا
صورت گیرد و تداوم داشته باشد؛ یأس و ناامیدى به آن راه نیابد؛ و توأم با
بی‌تابى، شکوه و آه و ناله نگردد. صبر جمیل؛ شکیبایى در برابر حوادث سخت و
آزمایش‌های سنگینی است که نشانه شخصیت و وسعت روح آدمى است.
صبر و
بردباری از اوصاف برجسته پیام آوران الهی است که در بهره‌مندی آنان از
ولایت و رسالت تأثیرگذار بوده است. خداوند در قرآن کریم آیات فراوانی را به
مفهوم صبر اختصاص داده است که این نشان از اهمیت این موضوع دارد.
صبر
جمیل؛ صبرى است که پیامبران الهی در برابر اذیت و آزار مخالفان و مشرکان
می‌دیدند؛ مشرکان و مخالفان آنان را ساحر و دروغ‌گو می‌خواندند؛ بشارت‌های
آنان را تکذیب می‌کردند، اما آنان لب به شکوه بازنمی‌کردند.
مؤمنان
کسانى هستند که در برابر حوادث هرگز پیمانه صبرشان لبریز نمىگردد، و سخنى
که نشان دهنده ناسپاسى و کفران و بىتابى باشد بر زبانشان جارى نمى شود؛
صبر آنها، صبر زیبا و جمیل است.
همان‌گونه که بیان شد؛ صبر و
بردباری از اوصاف برجسته پیام آوران و اولیای الهی است، اما برخی از آنان
نمونه بارز شکیبایی‌اند؛ نظیر صبر حضرت ایوب(ع) در برابر رنج‌های فراوان،
بیماری‌های بسیار شدید که موجب شد تا خانواده و بستگان نزدیکش از او فاصله
بگیرند، به گونه‌ای که تنها ماند، نه یارای حرکت داشت و نه کسی بود تا او
را کمک کند، اما هرگز لب به ناله و شکوه نگشود و جز به خدای متعال به کسی
متوسل نشد.[1] شکیبایی حضرت ایوب در برابر حوادث و ناملایمات به اندازه‌ای
زیبا و برجسته است که در فرهنگ دینی ما «صبر ایوب» عنوان نمادینی شده که
زبان‌زد خاص و عام است.
صبر یعقوب در فراق یوسف(ع)،[2] صبر پیامبر
اسلام(ص) در برابر استهزاء و تکذیب و آزار مخالفان،[3] بویژه تحمل شرایط
سخت محاصره در شعب ابی‌طالب، صبر امام علی(ع) به مدت 25 سال برای صیانت از
کیان اسلام،[4] صبر امام حسین(ع) در روز عاشورا[5] و صبر زینب کبری(س) در
برابر حوادث روز عاشورا، کوفه و شام.[6]این نوع صبرها از مصادیق روشن صبر
جمیل در تعالیم و آموزه‌های دینی ما است.
نکته‌ای که در این موضوع
قابل دقت است، این است که اگر کسی سؤال کند در قرآن کریم در داستان حضرت
یعقوب(ع) آمده است که وی در فراق یوسف آن‌قدر گریه کرد که چشمانش را از دست
داد، آیا این بی‌تابی با صبر جمیل در تقابل نیست؟![7] پاسخ آن است که قلب
انسان کانون عواطف است، جاى تعجب نیست که در فراق فرزند، اشک انسان جارى
شود، این یک امر عاطفى است، آنچه در این مورد مهم است؛ آن است که انسان
کنترل خویشتن را از دست ندهد و سخنی بر خلاف رضاى خدا نگوید و یا کاری بر
خلاف خواست الهی مرتکب نشود.
از روایات استفاده مى شود همین اشکال
را هنگامى که پیامبر اکرم(ص) در مرگ فرزندش ابراهیم اشک مىریخت به
آن‌حضرت گرفتند که شما ما را از بی¬صبری نهى می‌کنید، اما خودتان اشک
مىریزید؟! پیامبر در جواب فرمود: چشم مىگرید و قلب اندوهناک مىشود،
ولى چیزى که خدا را به خشم آورد نمىگویم.[8]
________________________________ پی نوشت: [1]. ر. ک: جوادی آملی، عبد الله، سیره پیامبران در قرآن، ج 7، ص 73 – 74،مرکزنشراسراء،قم،چاپدوم، 1379ش. [2].
«وَ جاؤُ عَلى قَمیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ
أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمیلٌ..»؛ و پیراهن او را با خونى دروغین
(آغشته ساخته، نزد پدر) آوردند گفت: «هوسهاى نفسانى شما این کار را برایتان
آراسته! من صبر جمیل (و شکیبایى خالى از ناسپاسى) خواهم داشت. یوسف، 18. [3]. «فَاصْبِرْ صَبْراً جَمیلاً»؛ پس صبر جمیل پیشه کن. معارج، 5. [4].
«فَصَبَرْتُ وَ فِی الْعَیْنِ قَذًى وَ فِی الْحَلْقِ شَجًا»، شریف الرضی،
محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صالح، صبحی، ص ۴۸، هجرت، قم، چاپ اول،
1414ق. [5]. که در برابر انبوه مشکلات می‌فرمود: «إلهى رضى بقضائک لا
معبود سواک»؛ صدر الدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، شرح أصول الکافی، محقق،
مصحح، خواجوى، محمد، ج 1، ص 96، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران،
چاپ اول، 1383 ش. [6]. «فَقَالَ ابْنُ زِیَادٍ کَیْفَ رَأَیْتِ صُنْعَ
اللَّهِ بِأَخِیکِ وَ أَهْلِ بَیْتِکِ فَقَالَتْ مَا رَأَیْتُ إِلَّا
جَمِیلا»؛ ابن زیاد گفت کار خدا را نسبت به برادرو اهل بیتت چگونه دیدى،
حضرت زینب فرمود: من جز زیبایى چیزى ندیدم. ابن طاووس، علی بن موسی،
اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه، فهرى زنجانی، سید احمد، ص160، جهان، تهران،
چاپ اول، 1348ش. [7]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 9،ص 351- 353، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش. [8].
حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 3، ص 280، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم،
1409ق. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) فِی حَدِیثٍ قَالَ: لَمَّا مَاتَ
إِبْرَاهِیمُ بْنُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) هَمَلَتْ عَیْنُ رَسُولِ اللَّهِ
(ص) بِالدُّمُوعِ ثُمَو قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) تَدْمَعُ الْعَیْنُ وَ
یَحْزَنُ الْقَلْبُ وَ لَا نَقُولُ مَا یُسْخِطُ الرَّب». منبع:باشگاه خبرنگاران