عقیق:شیخ عباس قمی معروف به محدث قمی از محدثان شیعی پرکار قرن چهاردهم هجری است که در سال 1294 ق. در شهر قم متولد شد.وی دوران کودکی و نوجوانی را در زادگاهش شهر قم گذراند(تاریخ قم، ناصرالشریعه، ص 274) و دروس مقدماتی را نزد استادانی بزرگ فرا گرفت و در سال 1316 ق. به دنبال فراگیری دانش عازم نجف اشرف گردید(علمای معاصرین، ص 181، تاریخ قم، ص 274).شیخ عباس قمی از همان ابتدای ورود به نجف اشرف شیفته عالم آگاه، محدث و محقق بزرگ، حاج میرزا حسین نوری (متوفای 1320 ق.) گشت و در درس او شرکت جست.(علمای معاصرین ، ص 181).طولی نکشید که به کمک حافظه قوی و تلاش پیگیر به مقام و منزلت والایی در نزد استاد خود دست یافت. تا آنجا که در همان ایام استنساج کتاب با ارزش استادش، مستدرک الوسائل را در اختیار گرفت و به خوبی از عهده این کار بزرگ برآمد.شیخ عباس قمی، در سال 1322 ق. به قم بازگشت و مشغول تألیف و تدریس و وعظ و ارشاد مردم شد و تا سال 1329 ق. در این شهر مذهبی اقامت داشت. در این ایام عازم بیت الله الحرام شد و پس از مراجعت از زیارت خانه خدا همچنان در قم سکونت داشت. در سال 1332 ق. بنا به عللی و مخصوصاً به موجب تنگدستی به مشهد مقدس مهاجرت کرد و در آنجا سکونت گزید(نقباء البشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج 3، ص 999).در سال ۱۳۴۰ ه.ق (۱۳۰۰ ه.ش) یعنی یک سال پس از تصرف تهران توسط رضاخان پهلوی، مرحوم شیخ عباس قمی به دعوت آیه الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی – که به خواهش علمای عصر خویش برای تجدید مرکزیت حوزه علمیه قم، در این شهر ماندگار شده بود – برای تدریس به حوزه علمیه کهن قم فراخوانده شد.محدث قمی بقیه عمر خود را صرف نگارش آثار متعددی در علوم مختلف، تاریخ، رجال، تراجم، علوم قرآن، اخلاق، عقاید و علم حدیث ...کرد و سرانجام پس از عمری تلاش و خدمت به جامعه اسلامی و تحمل سختیها و مرارات زمان، در شب سهشنبه بیست و دوم ذیحجه سال ۱۳۵۹ ق. بدرود حیات گفت.همان گونه که اشاره شد، از محدث قمی در شاخه های مختلف علوم انسانی آثاری برجای مانده است که در میان حجم انبوه این آثار، برخی از آنها نقش بسیار مهم در تحریف زدایی بخصوص تحریف زدایی از انحرافات مرتبط با تاریخ عاشورا دارد که در ادامه مورد بحث و بررسی قرار میدهیم.شیخ عباس قمی و تحریف زدایی از تاریخ عاشورا:نگاهی به تاریخ باشکوه اسلام نشان می دهد که وقایع بسیاری در تاریخ اسلام رخ داده است که در بسیاری از مواقع از سوی افرادی خواسته و یا ناخواسته مورد تحریف قرار گرفته است. در این میان عده ای نیز در جهت تمیز دادن سره از ناسره تلاش های بسیاری را از خود نشان داده اند. در این میان ، شیخ عباس قمی سهم عمده ای در پاکسازی تحریفات تاریخ عاشورا دارد. البته نمی توان و نباید هم منکر تلاش های کسان قبل از او شد؛ چرا که وی در این مسیر اولین نفر نبوده بلکه شایسته است از استاد وی محدث نوری صاحب اثر «لولو و مرجان در شرط پله اول و دم منبر روضه خان» نیز به نیکویی یاد کرد. کسی که در شکل گیری استعداد و نبوغ محدث قمی نقش ممتازی دارد.شیخ عباس قمی در راستای رسیدن به این هدف، راه طولانی در پیش داشت. راهی که از «نفس المهموم تا منتهی الامال» در پیش بود. بازشناسایی سیر و سلوک وی در این مسیر نشان می دهد که چگونه وی توانسته حجم انبوهی از انحرفات و تحریف های وارده را شناسایی و با نگاه ریزبین مورد نقد و جرح و تعدیل قرار دهد.نگاهی کلی به آثار وی نشان می دهد که آثار او در سه حوزه: «عاشورا پژوهی دعاپژوهی و زیارت نامه شناسی» است که چهار اثر مهم؛ «نفس المهموم، نفثه المصدور، مفاتیح الجنان و منتهی الامال» بر اساس موضوع مورد بحث، بررسی می گردد تا نقش شیخ عباس قمی در این آثار در تحریف زدایی تاریخ عاشورا مشخص گردد.گام اول: نفس المهموم: اگر چه این اثر نسبت به آثار دیگران مستحکم است ولی در مقایسه با گام های بعدی خود شیخ عباس، اتقان کمتری دارد.دلیلش هم اینکه در نفس المهموم به بحارالانوار مجلسی اعتماد کرده و به واسطه بحار از برخی کتاب های کم اعتبار نیز روایت کرده است. این علت اگر چه در گام دوم یعنی «نفثه المصدور» نیز دیده می شود اما به اختصار است. یعنی حجم این روایت های برداشتی از بحار در آن بسیار کمتر است. اما در دو گام بعدی یعنی آثار« مفاتیح الجنان و منتهی الامال» این برداشت ها کامل از بین می رود ودر عوض کلمه به کلمه به کتاب استادش محدث نوری به دقت عنایت داشته تا آنجا که سعی کرده است حتی خبری را که استادش در صحت آن تردید کرده، نقل نکند.در دو کتاب اخیر حتی به استنادهای استاد خود اطمینان نکرده بلکه هر جا احساس کرده روایت ها با عقل و استدلال و شواهد نمی خواند، دست به تحریف زدایی زده و یا به مردود بودن و دور از حقیقت بودن اخباری که نقل می کنند تصریح کرده است.در گام دوم،شیخ که آن را در نکمیل نفس المهموم نوشته، خاتمه ای دارد که در آن از اهل منبر و روضه خوانان می خواهد که بیست چیز را رعایت کنند تا بتوانند از کسانی باشند که شعائر الاهی را بزرگ می دارند و برای هدایت مردم توفیق می یابند. در مجال حاضر به مواردی از ان توصیه ها اشاره می شود؛1. کناهان را در چشم مردم کوچک نسازند.2.هنگام روضه خوانی و تلاوت قران، مرتکب تفسیر به رای نشوند.3.به بهانه ستایش امامان از مقام پیامبران نکاهند و حریم پیام آوران خدا را نگاه دارند.4.روضه های ذلت آمیز و حقارت بار نخوانند(نفثه المصدور به ضمیمه نفس المهموم، ص681-692 که از 20 توصیه چند مورد را ذکر کردیم).گام سوم: مفاتیج الجنان: در کتاب مفاتیح الجنان نیز تحقیق های جسته و گریخته ای دیده می شود. جالب توجه آنکه بدانیم پیش ترکتابی با عنوان «مفتاح الجنان» در باب دعا و زیارت منتشر شده بود که آکنده از اخبار و دعاهای نامعتبر و غیر مستند بود و با این همه میان مردم بسیار معروف و مشهور شده بود تا اینکه محدث نوری در کتاب لولو و مرجان، آن کتاب و مولفش را یا صدای بلند رسوا ساخت.شیخ عباس قمی کتاب مفاتیج الجنان را تالیف کرد تا آن کتاب مفتاح الجنان را که استادش از تحریفات و اخبار دروغ و غیر مستند و غیر واقعی آن نالیده بود از سکه بیندازد و کار مستندی را جایگزین آن سازد. حال بگذریم از اینکه مفاتیح نیز از گزند تحریف گران در امان نمانده و از همان زمان زنده بودن مولف تاکنون، هرکس از راه رسیده به اول و آخر آن تا توانسته افزوده و حتی در متن آن دست برده است.امری که شیخ عباسی قمی نیز به صراحت بدان اشاره کرده است. تحریف گران برای این امر، شگردی به کار برده اند که کسی را یارای نقد و انتقاد نباشد به این ترتیب که در اول و آخر مفاتیح، چندین سوره شریف از قرآن مجید را نیز آورده اند تا پیشاپیش زهرچشمی از معترضان و منتقدان گرفته باشند. محدث قمی در این اثر نیز در چندین جا به برخی از تحریفات عاشورا پرداخته است:1.احادیثی که در فضیلت عاشوراست همه جعلی است و به دروغ به حضرت رسول(ص) نسبت داده اند(مفاتیج الجنان، 1383، ص533،ذیل اعمال عاشورا).2.روز اربعین به قول شیخ مفید و شیخ طوسی، روز بازگشت خانواده امام حسین(ع) از شام به مدینه است(ص540، ذیل اعمال ماه صفر).3-فقرات افزوده شده بر زیارت وارث(همان، ص771).4-جعل دعایی مرسوم به دعای حبی(همان، ص773).شیخ عباس قمی بعد از جرح و تعدیل و استفاده از نقل های استادش به تفصیل از ادعیه و زیارات ساختگی و نیز دخل و تصرف دیگران در کتابهایش سخن گفته و به شدت می نالد:«کار به جایی رسیده که دعاها موافق سلیقه ها تلفیق شده و زیارتها و مفجعه ها و صلواتها اختراع گشته و مجموعه های بسیار از دعاهای ساختگی و قلابی چاپ شده و بچه مفتاح ها متولد گشته و کم کم سرایت کرده به سایر کتب رسیده و شایع و رواج یافته است»(همان، ص774) این تحریفات به تفضیل در ترجمه انصاریان از این اثر بیان شده است.گام چهارم: منتهی الامال، در این اثر که شاهکار قمی است، حجم انبوهی از تحریفات تاریخ عاشورا مورد بررسی قرار گرفته است که به چند مورد اشاره می کنیم؛1.پس از نقل ماجرای پسران مسلم بن عقیل هم در نفس المهموم(162) و هم در منتهی الامال می نویسد: شهادت این دو طفل با این کیفیت و تفصیل نزد من مستبعد است(منتهی الامال، ص233).2.در مورد نافع به هلال بن نافع می نویسد: مکشوف باد که در بعض کتب، به جای این بزرگوار، هلال بن نافع، ذکر شده و مظنونم آن است که نافع از اول اسم، سقط شده و سببش تکرار نافع بوده است(ص265).3-آیا والده آن جناب(علی اکبر) در کربلا بوده یا نبوده، ظاهر آن است که نبوده و در کتب معتبره نیافتم در این باب چیزی(ص272)3...قصه دامادی جناب قاسم صحت ندارد...(ص275).4.ذکر محامل و هودج در غیر خبر مسلم جصاص نیست، و این خبر را گرچه علامه مجلسی نقل فرموده و لکن ماخذ نقل ان منتخب طریحی و کتاب نور العین است که حال هر دو کتاب بر اهل فن حدیث، مخفی نیست. و نسبت شکستن سر به جناب زینب سلام الله علیها و اشعار معروف(یا هلا لا لما استتم کمالا) نیز بعید است از ان مخدره که عقیله هاشمیین و عالمه غیر معلمه و رضیعه ثدی نبوت و صاحب مقام رضا و تسلیم است(ص296)...منبع:فرهنگ