برای آشنایی بیشتر با نقش هدایتی امام جماعت و جایگاه اثرگذاری که می‌تواند در سطح جامعه داشته باشد، به گفت‌وگو با آیت‌الله سید محمدتقی حکیم، امام جماعت مسجد جامع حصار بوعلی شمیران و استاد حوزه و دانشگاه نشستیم. آیت‌الله حکیم صاحب آثار تألیفی متعددی شامل کتب و مقالات هستند و از بسیاری از آیات عظام و مراجع مععظم تقلید اجازات اجتهادی دریافت کرده‌اند:

*حاج آقا لطفا به عوان مقدمه راجع به جایگاه مسجد در قرآن و در حوادث صدر اسلام توضیح بفرمایید

بسم الله الرحمن الرحیم. ما از قرآن و سیره پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان این نتیجه را می توانیم به دست بیاوریم که مسجد یک پایگاه بسیار مهم در ادوار مختلف تاریخ اسلام بوده است. خود پیامبر اسلام در موقع مهاجرت ایشان از مکه به مدینه زمانی که وارد در شهر مدینه شدند اولین چیزی که به آن اهتمام داشتند و از مسلمانان کمک فراوان گرفتند ساختن مسجد بود . بنده همیشه تاکید کردم که پیامبر در حین ورود ابتدا توصیه به ساخت منزلی برای خودشان نکردن و به مردم سفلرش و توصیه نمودند برای ساخت مسجد. و اولین اقدام پیامبر ساخت مسجد بود. مسجد که ساخته شد محل تجمع همه مسلمانان بود . غنی و فقیر و پیر و جوان و زن و مرد همه و همه به محضر پیامبر می آمدند و در فضای شهر ندینه ولوله ای به وجود آمد و این مساله قطعا برای ما یک درس بزرگ است . به خصوص برای همسایگان مسجد که باید دست به دست هم بدهند و فضا به گونه ای باشد که برای حل و فصل امور زندگی خود به مسجد بیایند. حل مشکلات مردم از جمله فقر و بیماری و سایر امور باید مثل زمان پیامبر در مسجد صورت بگیرد. البته همه اینها در زمان پیامبر در پرتو نماز بود ولی فقط نماز تنها در سیره ایشان نبوده است و ما هم نباید مساجدمان اینگونه باشد.

*حاج آقا در زمان فعلی که بسیاری مفاهیم جدید از غرب وارد کشورهای اسلامی شده است و نهادهایی چون فرهنگسرا و پارک و سینما و... در کشور خود ما متاسفانه مورد استقبال بیشتری توسط جوانان نسبت به مسجد قرار گرفته اند،  نقش مسجد و. تفاوتش با این نهادها و جایگاهی که در صد سال اخیر  و زمان فعلی در جوامع اسلامی داشته است  را چطور ارزیابی می کنید؟ و این که مسجد چطور می تواند همچنان جاذبه خود را حفظ کند ؟

 عرض کنم که در هر زمانی در تاریخ اسلام مسجد در برابر مراکز دیگر وجود داشته است و این موضوع مختص زمان ما نیست. منتها در زمان ما برای بالا بردن جاذبه مسجد آنقدر باید تلاش کنیم تا مردم از مراکز دیگر منصرف بشوند و امام جماعت مسجد و سخنرانی های او و هیات هایی که در مسجد وجود دارند و به خصوص مطرح کردن مشکلات و مسائل اجتماعی در مسجد باید به گونه ای پر جاذبه باشد که اجازه ندهند جوانان به سایر مراکز غیر از مسجد متمایل بشوند و مسجد برای جوانان باید یک مرکز دینی و فرهنگی و مطابف با ذوق و سلیقه آن ها باشد. باید وضعیت ما در مساجد به گونه ای باشد که جوانان همه حقایقی را که درباره اسلام می خواهند بفهمند، در مسجد به آن دست پیدا کنند، نه در جاهای دیگر. این حرف ها هم به خود مسجد و امام جماعت مسجد بستگی دارد.

*فرمودید مسجد باید مطابق ذوق جوانان  باشد، لطفا بفرمایید  روش های جذب و حرکت به سمت مسجد پرجاذبه به خصوص  روش های جذب برای امام جماعت باید به چه صورتی باشد؟

امام جماعت باید آگاهی کامل به اوضاع زمان خود داشته باشد. مثلا امام جماعت حتما باید بداند در مقابل مسجد بیاناتی که شب و روز و در بین دو نماز یا بعد از نماز یا در مناسبت های گوناگون در مسجد دارد یک غولی به نام اینترنت وجود دارد که جوانان بسیار به آن تمایل دارند اما در عین حال اگر سخنان امام جماعت قوی تر و پر جاذبه تر از مسائلی باشد که در اینترنت با آن مواجه هستند خب طبیعتا به سمت امام جماعت می آیند. این امور به روش و منش شخصی امام جماعت و آن چیزی که از خود نشان می دهد بستگی دارد.

بنده در دانشگاه که تدریس می کنم الان چندین جزوه دارم درباره شخصیت و سوالات دانشجوبان از خودم. مسائلی که در سال های تدریس دانشجویان برای من مطرح کردند و بنده خود را موظف به پاسخگویی و پرداختن به آنها دیده ام. نه این که سر ساعت که کلاس به پایان میرسد و من به عنوان استاد وقتی درسم را دادم سریعتر از همه دانشجویان از کلاس بیرون بروم. بلکه برعکس همیشه بعد از پایان کلاس تا آخرین نفر که بیرون برود من هم همیشه سر کلاس می مانم و به سوالات و مشکلات دانشجویان پاسخ می دهم. امام جماعت هم به همین شکل باید دربرابر شبهات و مسائلی که الان به وجود آمده است پاسخگو باشد. بلکه امام جماعت باید گاهی به تشخیص خود باید علاوه بر پرسش و پاسخ های معمولی و منبر های ثابت به سایر حوزه های دیگر هم وارد بشود. از جمله مشکلات مردم در محل یا احیانا بعضی از مسائل سیاسی و اجتماعی که در سطح جامعه یا حتی صدا و سیما مورد توجه مردم قرار گرفته است.

*خود حضرتعالی با توجه با شخصیت والای علمی خود چرا مسجد را برای تبلیغ انتخاب کردید؟ البته دوست داریم جواب به این سوال را در قالب یک زندگینامه مختصر از خود بیان بفرمایید که برای مخاطبان ما جذابیت بیشتری داشته باشد.

بنده خودم اهل شوشتر در استان خوزستان هستم. پدر ما آسید احمد حکیم تا ۹۳ سالگی متصدی اداره سه مسجد بودند. بنده که به دلیل مشکلات جسمی و ضعف در ایام جوانی تصمیم به آمدن به تهران گرفتم و در شمیرانات ساکن شدم. در تهران وقتی که به بنده پیشنهاد امام جماعتی مسجد در شمیرانات داده شد، بنده نامه ای به پدرم نوشتم و موضوع امام جماعتی را برایشان مطرح کردم و از ایشان درباره اقامت در تهران را سوال نمودم.

ایشان در جواب من فرمودند که شما هر جای دنیا که بروید من راضی هستم فقط به شرط اینکه مسجد داشته باشی. پدر ما بسیار علاقه به مسجد داشتند و من هم با توجه به اذن پدرم پیشنهاد امام جماعتی را قبول کردم و از سال ۱۳۴۰ در این مسجد امام جماعت هستم. ببینید مسجد یعنی ایجاد یک رابطه معنوی بین امام جماعت و مردم. روحانیون اگر بهترین نویسنده یا واعظ هم باشد ولی رابطه ای که یک امام جماعت با مردم در مسجد به عنوان امام جماعت برقرار می کند هیچ کاری این رابطه را به وجود نمی آوردبنده همیشه نیم ساعت قبل از اذان به مسجد می روم تا مردم به سوی من می آیند و اگر کسی مساله ای یا شمکلی داشت مطرح کند.

حتی خانم ها هم از بالا گاهی به صحن مسجد می آیند و از من سوال می پرسند و مشکلات خود را مطرح می کنند. رابطه معنوی معنوی و استوار و محکم بین امام جماعت و مردم مثل زمان پیامبر اکرم از برکات مسجد است. حتی پیامبر وقتی مشغول نماز مستحبی بودند اگر می دیدند کسی به کنار ایشان میآمد پیامبر نماز را مختصر می کردند و بلافاصله به سخن گفتن و حل مشکل آن فرد می پرداختند.

*سطح نگاه امام جماعت در مسجد باید به چه افقی را پوشش بدهد؟

ببینید از بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مسائل به شکل دیگر نمودار می شود . امام جماعت باید همه جوانب را در مد نظر داشته باشد. به خصوص در سخنان خود به امور اجتماعی و سیاسی حتما توجه کند. برای مثال بعد از سخنرانی های رهبر انقلاب ائمه جماعات حتما باید به توضیح سخنان ایشان و پررنگ کردن بخش های اصلی و اساسی سخننان ایشان بپردازند. در مورد مسائل اجتماعی هم گاهی در محله ای که مسجد در آن قرار دارد اتفاق خاصی می افتد که حتما امام جماعت باید به اوضاع محله خود اشراف داشته باشد. و بنا بر اقتضائات و با توجه به مذاف مردم و شرایط محله مسائل اجتماعی را برای مردم مطرح کند .

*حاج آقا امام جماعت تا چه حد باید به گرایش سیاسی در مسجد بپردازد؟ آیا اجازه تبلیغ یک گرایش سیاسی در مسجد را دارد؟

امام جماعت باید حتما درباره گرایش های سیاسی که دور از نظر امام خمینی و رهبری اقدام میکنند به مردم تذکر بدهند و روشن گری کنند . در عین حال هیچ اجازه ای برای تبلیغ یک گرایش سیاسی خاص ندارد. مگر این که استثنائا امام جماعت دارای مسئولیت خاصی در مملکت باشد که طبیعتا درباره آن مسئولیت و جایگاه اشکالی برای مطرح کردن برخی مسائل برای مردم در مسجد و جود ندارد

*درباره رابطه جوانان و امام جماعت و اینکه کدام یک باید در ابتدا به سمت دیگری برود لطفا توضیح بفرمایید.

وقتی که قرار شد که امام جماعت روش و منشی را در پیش بگیرد که مورد سوال و حسایست برای جوانان است ، بعد از مطرح کردن این مطالب دیگر به خودی خود جوانان به سمت مسجد می آیند. ما نباید درباره سخنان خود اکتفا به پیرمردها و پیرزن هایی داشته باشیم که از سابق شاید بعد از شنیدن یک حدیث دیگر دغدغه ای برایشان وجود نداشته باشد. در زمان مسائل به گونه ای برای جوانان حساس و پیچیده شده است که خیلی برای ما امام جماعت ها مسئولیت ایجاد می کند.

در مواقع مختلف مثل تولد یا شهادت ائمه حتما باید مسائلی عنوان بشود که موجب جذب جوانان به مسجد بشود. گاهی من میبینم که جوانان مایل هستند که در مسجد برای سخنرانی از افراد غیر روحانی دعوت بشود. چرا این علاقه وجود دارد؟ چون جوان می بیند که این دسته از افراد مطالب جدید آن هم با نوع بیان جدید و جذابی دارند. اما اگر امام جماعت با جوان به گونه ای رابطه داشته باشد که متوجه علایق و دغدغه های او باشد، دیگر نیازی نیست که فرد غیر روحانی بیاید و به او این مسائل را بگوید. بلکه ما باید خود این مطالب نو را جوان پسندانه مطرح کنیم و در عین حال مطالب ضروری دین را با تطبیق خود به ذوق جوانان، به آن ها بگوییم

*حضرتعالی پدیده جدید حرکت برخی از روحانیون جوان را که برای جذب جوانان به محیط هایی غیر از مسجد و حسینیه مثل پارک و باشگاه ورزشی و یا سواحل دریا در شمال کشور می روند را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا با این اقدامات روحانیون جوان موافقید ؟

در این مکان ها که روحانیون به سمت جوانان میروند، آقایان طلاب و روحانیون حتما باید متوجه این مطلب باشند که حقایق را به صورتی برای جوانان بگویند که جوان خوشش بیاید . نه این حقایق پایمال بشود و فقط مسائل به گونه ای مطرح بشود که مورد خوش آمد جوانان قرار بگیرد.البته گاهی حرکت به سمت این مکان ها اجتناب ناپذیر است. رفتن امام جماعت با جوانان به پارک برای گردش و تفریح یا اینکه اصلا برود در دریا و خودش هم لخت بشود و در داخل آب برود (خنده استاد) به خودی خود اگر بدون سخنان لغو یا غیبت باشد اشکالی ندارد یا خود ما در خیابان گاهی به جوانان درباره نوع پوشش یا رابطه با نامحرمان تذکر می دهیم. گفتن حقایق اسلام به صورت های نو و جوان پسند بسیار پسندیده است ولی نباید از حقیقت چیزی کم بشود یا خلاف حق سخنی گفته شود که جوان جذب بشود.

*توصیه شما به ائمه جماعت جوان و جوانان مسجدی چیست؟

ائمه جماعت جوان باید از نظر حیا و عفت باید آنقدر خود را پاک و مهذب بدارند که رفتار و شیوه جرف زدن آن ها سرمشق بقیه باشد. به جوانان مسجدی هم توصیه می‌کنم  تا جایی که می‌توانند و عذری ندارند همه نماز های خود را در اول وقت و در مسجد بخوانند. چون این حضور اول وقت  در مسجد برای نماز از مهمترین توصیه های پیامبر اکرم بود و دست کشیدن از کار در موقع نماز و حرکت به سمت مسجد عین عمل کردن به سنت پیامبر است

بعضی از جوانان از سخت گیری برخی ائمه جماعات و یا برخی از پیرمردهای مسجدی (مثلا توصیه درباره حرف نزدن درباره دنیا در مسجد یا به مسجد نیاوردن کودکان و بازی نکردن آنها در مسجد گلایه دارند.  لطفا درباره این موضوع برای مخاطبان مسجدی ما روشنگری بفرمایید.

اتفاقا بنده خودم شب جمعه گذشته درباره این مساله در مسجد صحبت کردم. چند چیز در مسجد کراهت دارد. البته مکروه است نه حرام. این مسائل باید حتما به گونه مطرح بشود که موجب نفرت جوانان نشود. مثلا جوانان بعد از قرائت قرآن دوست دارند در کنار هم بشینند و راجع به مسائل مختلف با هم حرف بزنند. خب این مکروه است نه حرام و این باید به گونه ای برایشان جا بیفتد که خدایی ناکرده از مسجد فاصله نگیرند. خلاصه همه ما باید کوشش کنیم و دست به دست هم بدهیم که جوانان را بیش از پیش به مسجد بکشانیم.