مبحث پیشرفت اقتصاد و وضعیت رفاهی در حکومت مهدی موعود (ع) در اخبار ماثوره از حضرات معصومین (ع) که کمّلین بشرند بسیار مورد توجه قرار گرفته وحتی این مهم را قبل از تشکیل حکومت واحد جهانی حضرتش ودرآستانه آن نیز پیش بینی نموده است، علاوه بر این نکات مهم ودقیق بسیاری موجودست که این پیشرفت محیرالعقول و عظیم اقتصادی را تایید وتبیین می نماید، اکنون یکایک مذکور می گردند :

الف-نزول باران های پربرکت

از جمله امدادهای الهی که در عصر طلایی ظهور حضرت حجّت علیه السلام و دوران حکومت مهدوی صورت می­پذیرد، نزول باران­های مفید و ثمربخش است. نظر به اینکه یکی از مهم­ترین منابع طبیعی و اصلیِ حیات و زندگی، آب است که عامل مهمّی برای پیشرفت اقتصادی ـ به­ویژه کشاورزی ـ می‌باشد. این ویژگی عصر امام زمان علیه السلام از اهمیت بسیاری برخوردار است.

حاکم نیشابوری در مستدرک، حدیث مشروحی از ابوسعید خدری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می‏کند که فرمود:یَنْزِلُ بِاُمَّتی فی آخِرِ الزّمانِ بَلاءٌ شَدید مِن سُلطانِهِم، لَمْ یُسمَعُ بَلاءٌ اَشَدُّ مِنهُ، حَتّی تَضیقَ عَنهُمُ الاَرضُ الرَّحبَهُ، وَ حَتّی یُملاَ الاَرضَ جَوراً وَ ظُلماً، لایَجِدُ الْمُؤمِنُ مَلجَاً یَلتَجِاُ اِلَیه مِن الظُّلمِ فَیَبعَثُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ رَجُلاً مِن عِترَتی، فَیَملَأ الاَرضَ قِسطاً وَعَدلاً کَما مُلِئَتْ ظُلماً وَ جَوراً، یَرضی عَنهُ ساکِنُ السَّماءِ و ساکِنُ الاَرضِ، لاتدخَّر الارضُ مِن بَذرِها شیئاً اِلّا اَخْرجَتهُ، وَ لا السَّماءُ مِن قَطْرِها شَیْئاً اِلاّ صَبَّهُ اللهُ عَلَیْهِم مِدراراً (۱)

در آخر زمان، بلای شدیدی بر امّت من از سوی سلطان آن‌ها وارد می‏شود؛ بلایی که شدیدتر از آن شنیده نشده است؛ تا آنجا که زمینِ وسیع و گسترده بر آن‌ها تنگ می‏شود، و تا آنجا که زمین پر از جور و ظلم می‏گردد، و مؤمن پناهنگاهی برای پناه جستن به آن از ظلم نمی‏یابد. در این هنگام، خداوند متعال مردی از عترتم را مبعوث می‏کند که زمین را پر از عدل و داد کند، آن گونه که از ظلم و ستم پر شده بود. ساکنان آسمان ]فرشتگان[ از او خشنود می‏شوند، و همچنین ساکنان زمین. زمین تمام بذرهای خود را بیرون می‏فرستد و بارور می‏شود، و آسمان تمام دانه‏های باران را بر آن‌ها فرو می‏بارد ]و همه جا را سیراب و پر برکت می‏کند[.حاکم بعد از ذکر حدیث می‏گوید: این حدیث، صحیح است هر چند «بخاری» و «مسلم» آن را در کتاب خود نیاورده ‏اند.

امام صادق علیه السلام می‏فرماید: اِنّ قُدّامَ القائِمِ لَسَنَةً غَیْداقَةً یَفْسُدُ فِیها الثَّمَرُ فِی النَّخْلِ فَلا تَشُکُّوا فِی ذلکَ

در آستانه­ قیام قائم سالی پرباران خواهد بود که در اثر آن، خرما بر روی نخل می‏پوسد. پس در این تردیدی به خود راه ندهید. (۲) نیز آن حضرت فرموده است: وَ إِذَا آنَ قِیَامُهُ مُطِرَ النَّاسُ جُمَادَی الْآخِرَةَ وَ عَشَرَةَ أَیَّامٍ مِنْ رَجَبٍ مَطَراً لَمْ یَرَ الْخَلائِقُ مِثْلَهُ...  (۳)

وقتی که زمان قیام قائم نزدیک شود، بر مردم باران فرو خواهد ریخت، در ماه جمادی‏الثانی و ده روز رجب؛ بارانی که مانندش دیده نشده است.نزول باران و برکات الهی در آن عصر، آن­چنان پی در پی و به اندازه بر زمینِ نیازمند می­بارد که بیشترین سر سبزی را در روی زمین ایجاد می­کند؛ لذا روایت است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم ­فرمود: خداوند، باران را از آسمان همواره بر آن‌ها بفرستد، و از زمین چیزی از گیاه نماند، مگر این که سبز شود (۴)

ب-بروز وظهور نعمات و معادن استثنایی و خارق العاده زمین و بهره وری حداکثری از آنها

در عصر ظهور بر اثر ایمان و تقوا، برکات الهی از زمین و آسمان بر آنان وارد می‏شود؛ به گونه‏ای که از هر درخت، هر نوع میوه‏ای که خدا اراده کند چیده می‏شود. همچنین میوه‏ها - بر اثر یکسان شدن هوا در همه فصل‏ها - مخصوص یک فصل نیست؛ میوه­ تابستان در زمستان هم بر درختان وجود دارد و میوه­ زمستان در تابستان نیز بر درختان هست.مسأله­ برکت، حقیقت بزرگی است که جهان در عصر ظهور بر اثر وجود آن، چهره‏ای دیگر به خود خواهد گرفت، و بر اثر وجود برکت و نازل شدن آن بر مردمان عصر ظهور، گرفتاری‏های دوران تاریک غیبت برطرف می‏شود، و گشایش و فراوانی، سراسر گیتی را فرا می­گیرد. به این گونه، جهان چهره‏ای دیگر از خود نشان می­دهد، و در آن عصرِ گشایش و شکوفایی، شکوفه‏های قدرت و توان‌گری سراسر زمین را پر می‏کند و نشانی از فقر و تنگدستی باقی نخواهد ماند.

در آن عصرِ همایون، ضعف، ناتوانی و شکستگی، شکست خواهند خورد و قدرت، توانایی و خجستگی، جایگزین آن‌ها خواهند شد. برکت توسّط فرشتگانِ الهی به وجود می‏آید. از نظر دید مادّی، مثلاً گندم فقط به وسیله­ بذر و آب و خاک به وجود می‏آید؛ ولی از دیدگاه کسی که با امور غیر محسوس آشنایی دارد، ایجاد اشیا منحصر به وسایل عادّی و طبیعی نیست؛ بلکه از راه‏های غیر طبیعی نیز محصول طبیعی ایجاد می‏شود.
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده که فرمود: تَزیدُ المِیاهُ فی دَولتِهِ، وَ تمدّ الانهار و تضاعِف الارض اُکُلَها (۵). آب­ها در دولت او ]حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ‌[ فراوان می­شود، و زمین، برکات خویش را چند برابر می­کند.

ج-برنامه های اقتصادی حکومت مهدوی

این برنامه های کلان و مهم همه برگرفته از حدیثی از امام المتقین علی (ع) است که فرمود : لا فقرَ مَعَ حُسنِ تَدبیر (۶)

۱-پیشرفت علم اقتصاد

در حدیثی از امام صادق علیه السلام چنین می‌خوانیم: دانش، ۲۷ حرف (شعبه و شاخه) است. تمام آنچه پیامبران الهی برای مردم آورده‌اند، دو حرف بیش نبوده است و مردم تاکنون جز آن دو حرف را نشناخته‌اند؛ ولی هنگامی که قائم ما قیام کند، ۲۵ حرف دیگر را آشکار می‌کند و در میان مردم منتشر می‌سازد و دو حرف دیگر را به آن پیوند می‌دهد، تا ۲۷ حرف کامل و منتشر شود. (۷)

این پیشرفتِ علمی، نه تنها در علوم انسانی، بلکه در علوم صنعتی، اقتصادی و غیر این‌ها نیز پدید خواهد آمد. در آن عصر طلایی، رهبر آن حکومت، که امام زمان علیه السلام است بر تمام علوم اشراف کامل دارد، و دانش او با دانش هیچ دانشمندی قابل قیاس نیست، و همه را از چشمه­سار علم خود بهره­مند می­کند.لذا، آن بزرگوار همچون جدّش امیرالمؤمنین علیه السلام ندا سر می­ دهد که:

سَلونی قبلَ اَن تَفقِدونی، فاَِنَّ بَینَ جَوانِحی عِلماً جَمّاً (۸) قبل از آنکه از میان شما بروم، هر گونه سؤالی دارید از من بپرسید؛ چرا که سراسر وجودم سرشار از علم و دانش است.

امام باقر علیه السلام نیز رشد عقلیِ بندگانِ خدا را - که با تصرّفِ تکوینی، در عصر ظهور به وقوع می­پیوندد - مورد توجه قرار می­دهد و می­فرماید:اذا قام قائِمُنا وَضَعَ اللهُ یَدَه عَلی رُؤوسِ العِبادِ، فَجَمَعَ بها عُقولَهم وَ کَمُلَت بِهِ اَحلامُهُم .

وقتی که قائم ما قیام کند، خداوند دستش را بر سر بندگان قرار می­دهد و به وسیله­ آن، عقول ایشان جمع شده، افکارشان با آن تکمیل می‌گردد. (۹)

۲-امنیت وآرامش بی بدیل

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده‌اند:چون قائم ما قیام کند، کینه­ها از دل آدمیان بیرون رود و حتی حیوانات نیز با هم سازگاری کنند. در آن روزگار، اگر زنی فاصله­ میان عراق و شام را طی نماید و با خود طلا و نقره حمل کند، با امنیت از روی سبزه­ها عبور خواهد کرد و از هیچ موجودی نمی­هراسد. (۱۰)

و امام صادق علیه السلام نیز فرمود: وقتی قائم قیام کند، حکومتش را بر اساس عدالت برقرار می­سازد و ظلم و جور را بر می­چیند، و جاده‌ها در پرتو وجودش امن و امان می­شود. (۱۱)

در عصر ظهور، به قدری امنیّت و آرامش عمومی در جامعه حاکم می­شود که به فرموده­ حضرت علی علیه السلام در آن زمان حتی حیوانات درنده و چارپایان با یک‌دیگر در صلح و صفا به­سر می­برند. (۱۲)

۳-فقر زدایی و مبارزه با آن

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم:در آن زمان امت من چنان از نعمت برخوردار می­شوند که هرگز امتی آن چنان از نعمت برخوردار نشده باشد. سر تا سر زمین محصول می­دهد و هیچ چیز را از آنان دریغ ندارد و اموال انبوه می­شود. هر کس نزد حضرت آید و بگوید: «به من مالی بده»، او بی­درنگ می­گوید: «بگیر». (۱۳)

در آن عصر، انسان به جای این که از مصرف کالاها و خدمات کمیاب بهره­مند شود، به بهره­مندی و کسب رضایت و آرامش خاطر از ناحیه­ی عمل به احکام اسلام، و تعمیق فضای عدالت مشغول می­شود و مطلوبیت­های مربوط را کسب می‌کند.

امام صادق علیه السلام در توصیف جامعه­ پس از ظهور حضرت حجت علیه السلام می­فرمایند: ... و یَطلُبُ الرَّجُلُ مِنکُم مَن یصِلُهُ بِمالِهِ ویأخُذُ مِنهُ زَکاتَهُ فَلا یجِدُ أحَداً یقبَلُ مِنهُ ذلِکَ؛ استَغنَی النّاسُ بِما رَزَقَهُمُ اللّه‏ُ مِن فَضلِهِ.... (۱۴) و کسی از شما به دنبال فردی می‏گردد که مالش را بستاند و زکاتش را بپذیرد؛ امّا هیچ کس را نمی‏یابد که چنین کند؛ [زیرا] مردم از رهگذر روزی‏هایی که خداوند با فزون­بخشی خویش به ایشان عطا فرموده، بی‏نیاز شده‏اند.

۴-سازماندهی صحیح اخذ مالیات و وجوه شرعی

از منابع مالی حکومت اسلامی دریافت : خمس، زکات، انفال ومالیات های عمومی است و وقتی این موارد دچار مشکل شوند قطعا اقتصاد را بیمار می نماید.

در روایتی می­خوانیم: خون دو کس در اسلام هدر است؛ ولی این حکم را کسی اجرا نمی­کند، تا قائم قیام کند؛ یکی خون مرد زن­دار زناکار است که آن حضرت او را سنگسار می­کند؛ و دیگر، خون کسی است که از پرداخت زکات خودداری می­کند؛ مهدی گردن او را خواهد زد. (۱۵)

این برخوردِ سخت، با کسی که زکات نمی­پردازد به آن سبب است که عدم پرداخت زکات، موجب اخلال در چرخه­ اقتصاد حکومت الهی است و این، با فلسفه­ حکومت مترقّی آن امام در تضادّ آشکار است. در عصر ظهور، مالیات اسلامی به صورت دقیق، جمع­آوری و کاملاً عادلانه توزیع و تقسیم می­شود و نظام طبقاتی حاکم قبل از ظهور، نابود گردیده، جامعه­ای مبتنی بر معیارهای اسلامی و انسانی، به وجود خواهد آمد؛ جامعه­ای که درآن، با نفی تبعیض و بی‌عدالتی، همه از امکانات رفاهی، بهره­مند خواهند شد.

۵-استرداد ثروت­ های غصبی

یکی از مهم­ترین عوامل اقتصاد بیمار در جوامع بشری، انباشته شدن ثروت نامشروع در نزد گروهی خاص است. در عصر حکومت مهدوی اجازه داده نمی­شود که از منابع و ثروت­های ملّی و نیز سرمایه­های خصوصی انسان­ها سوء استفاده شود؛ بلکه با خائنان و غاصبان نیز به شدّت رفتار خواهد شد. طبق روایات، هر چه که تصرّف ظالمانه و غصب کرده باشند را به جایگاه حقیقی خود مسترد می­نماید. (۱۶)

در آن دوران، اقتصاد سالم و رفع کاستی­ها و ناراستی­ها از آن، در سایه­ اقدامات چندی صورت می‌گیرد؛ از جمله­ آن‌ها، برخورد جدّی با مفسدان اقتصادی است.

از امام باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود:اذا قام قائمُنا اِضمَحلتِ القطائع فلا قطائع.

هنگامی که قائم ما قیام کند، قطایع از بین می­رود؛ به طوری که دیگر قطایعی نخواهد بود. (۱۷)

قطایع، زمین­هایی از اراضی خراجی است که از راه امتیاز، به نزدیکان حکام و سلاطین، داده می­شود و این گونه بذل و بخشش­های خودسرانه، موجب تشکیل طبقه­ ممتاز در جامعه می­شود.

و امام باقر علیه السلام فرمود:اذا ظَهر القائمُ و دَخل الکوفه... و یَرُدُّ السّوادَ اِلی اَهلِهِ. (۱۸)

 چون قائم قیام کند و وارد کوفه شود... زمین­های مصادره شده را به صاحبانش باز می­گرداند.

نتیجه:

لذا این برنامه های عظیم مهدوی در راستای ارتقاء و سالم نمودن محور اقتصاد جامعه امری است که گرچه بنحو اتمّ واحسن از افراد غیر حضرتش ساخته نیست اما می توان با بهره گیری ازین موارد و موارد دیگری که به علت رعایت اختصار در این نوشتار ذکر نگردید با اقتصادی حداقل اسلامی جامعه را آماده برای آن رستاخیز عظیم نمود چرا که شکم های گرسنه و فقیر دین وایمان را کمتر میشناسند و بنابراین در راستای وظایف منتظران مهدوی حرکت نمی نمایند!

پی نوشت:

۱-(حاکم نیشابوری، ۱۴۱۸ق: ج۴، ص۵۴۶)

۲-(اِربلی، ۱۳۸۱ق: ج۲، ص۴۶۲ ؛ طوسی،۱۳۸۶: ص۷۶۲)

۳-(اِربلی، ۱۳۸۱ق: ج۲، ص۴۶۳)

۴-(اِربلی، ۱۳۸۱ق: ج۲، ص۳۸۲)

۵-(مقدّسی شافعی، ۱۳۸۶: ص۲۰۰)

۶-(آمدی تمیمی، ۱۴۰۷ق: ج۲، ص۳۷۰)

۷-(مجلسی، ۱۴۰۴ق: ج۵۲، ص۳۳۶)

۸-(مجلسی، ۱۴۰۴ق: ج۵۲، ص۲۷۲).

۹-(کلینی، ۱۴۰۵ق: ج۱، ص۲۵ ؛ حرّ عاملی، ۱۳۶۶: ج۶، ص۳۶۷)

۱۰-(مجلسی، ۱۴۰۴ق: ‌ج ۵۲، ص۳۱۶)

۱۱-(مجلسی، ۱۴۰۴ق: ج۵۲، ص۳۳۸)

۱۲-(همو، ص۳۶۲).

۱۳-(مجلسی، ۱۴۰۴ق: ج۵۱، ص۸۸)

۱۴-(مجلسی، ۱۴۰۴ق: ‌ج ۵۲، ص۳۳۷)

۱۵-(جمعی از نویسندگان، ۱۴۱۱ق: ج۴، ص۱۴۰)

۱۶-(عسکری، ۱۳۶۰: ج۱، ص۲۷۹)
۱۷-(حمیَری، ۱۴۱۳ق: ص۸۰)

۱۸-(مجلسی، ۱۴۰۴ق: ج۵۲، ص۳۹۰)