جلسه شرح نهج‌البلاغه توسط محسن اسماعیلی
عضو مجلس خبرگان گفت: دنیا و لذت‌های آن قطعی هستند، اما آخرت و پاداش‌های آن مشکوک؛ و معلوم است که امر قطعی و یقینی را برای به دست آوردن وعده مشکوک و محتمل نباید فدا کرد.
عقیق: محسن اسماعیلی در سلسله جلسات شرح نهج‌البلاغه که در مجموعه فرهنگی سرچشمه برگزار شد، گفت: بعد از آنکه حضرت ابوالحسن سلام الله علیه یادآوری فرمودند که رتبه مومنان بر اساس چگونگی انفاق و دیگر اعمال نیکی است که پیشاپیش برای آخرت خویش می فرستند، این جمله را نیز افزودند:« فَإِنَّکَ مَا تُقَدِّمْ مِنْ خَیْرٍ یَبْقَ لَکَ ذُخْرُهُ، وَمَا تُؤخِّرْهُ یَکُنْ لِغَیْرِکَ خَیْرُهُ». یعنی چه و چرا؟ به عنوان مقدمه ای لازم برای تشریح معنا و مقصود این جمله، و اینکه چه ربطی به جمله قبل دارد، باید به این نکته توجه کرد که معمولاً برخی وسوسه های مرموز و شیطانی مانع آن می‌شود که انسان مومن، از جان یا اهل یا مال خویش پیشکش داشته باشد.
وسوسه‌های درونی و بیرونی علیه عمل
گاهی میگویند: دنیا و لذت‌های آن قطعی هستند، اما آخرت و پاداش‌های آن مشکوک؛ و معلوم است که امر قطعی و یقینی را برای به دست آوردن وعده مشکوک و محتمل نباید فدا کرد. گاهی هم میگویند: دنیا و لذت‌های آن نقد است، اما آخرت و پاداش‌های آن نسیه؛ و معلوم است که هر نقدی بهتر از نسیه است؛ سیلی نقد بِه از حلوای نسیه!
وی اظهار داشت: این در حالی است که قرآن کریم و عقل سلیم تاکید دارند که نه قیامت مشکوک است و نه هر نقدی بهتر از هر نسیه. اولاً؛ قیامت قطعی است. اما اگر مشکوک هم باشد؛ این احتمال به دلیل اهمیت مُحتَمَل مُنجّز است. ثانیاً؛ وعده‌های الهی نقد است؛ نه نسیه. ضمن آنکه نقد موقعی بهتر از نسیه است که کمّاً و کیفاً مثل هم باشند. آیا واقعاً سیلی نقد بِه از حلوای نسیه است؟! آیا لذت های آمیخته با رنج و زودگذر دنیا واقعاً بهتر از لذت های خالص و جاودان بهشت است؟!
عضو مجلس خبرگان گفت: قرآن تاکید می‌کند که مراقب باشید: نه فریب نقد بودن زندگی دنیا را بخورید و نه فریب قیاس‌های باطل و مع‌الفارق شیطان را؛ « إِنَّ وَعْدَ اللَّـهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّـهِ الْغَرُورُ»؛ وعده های خدا حق، یعنی ثابت و محَقَّق یا به عبارت دیگر، قطعی و نقد است. اما دو چیز می تواند ما را نسبت به آنها فریب دهد؛ یکی حیات دنیا و دیگری غَرور. غَرور بر وزن فَعول یعنی آن کس که زیاد فریب می دهد؛ یعنی شیطان.
وی ادامه داد: در جای دیگری می فرماید: «مَا عِندَ اللَّـهِ خَیْرٌ وَأَبْقَى أَفَلَا تَعْقِلُونَ»؛ بدانید که آنچه به شما داده شده، متاع زندگی دنیا و زینت آن است؛ و آنچه نزد خداست بهتر و پایدارتر است؛ آیا اندیشه نمی‌کنید؟! لذا انسان مومن باید با تمام وجود باور داشته باشد که آنچه پیش می‌فرستد و انفاق می‌کند، هیچگاه از بین نمی‌رود و حتماً آن را خواهد دید، بر خلاف آنچه در همین دنیا به مصرف خود و دیگران می‌رساند که از بین می‌رود. قرآن هم می‌فرماید همه کارهای خیری که انفاق می کنید «مَا تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ»، به طور کامل به شما بازگردانده می‌شود( یُوَفَّ إِلَیْکُمْ) و چیزی کم گذاشته نمی‌شود؛ «وأَنتُمْ لَا تُظْلَمُون».
پاسخ علی(ع) به این وسوسه‌ها
اسماعیلی ابراز داشت: امام علیه‌السلام نیز پس از آنکه به تقدیم بهترین‌ها و بهترین تقدیم‌ها برای آخرت توصیه فرمود، می‌خواهد جایی برای آن وسوسه‌های شیطانی باقی نگذارد. به همین دلیل، بلافاصله می‌افزاید که: هر خیری که پیش فرستاده شود، ذخیره و پس‌اندازی برای خود انسان است. اما اگر همین «خیر» را تاخیر انداخته و انجام ندهد، دیگر «خیر» برای بازماندگان است؛ نه خود او. دیگران سودش را می‌برند و این عذاب و حسرتش را. برای اینکه چنین اتفاقی نیفتد، حضرت یادآوری می کند و اطمینان می دهد که چیزی از دست نمی‌رود و گم نمی‌شود. این یادآوری لازم و ضروری را به شکل‌های دیگری هم بیان فرموده‌اند.
وی یادآور شد: گاهی فرموده‌اند که تا می‌توانید و تا زنده هستید عمل صالح پیش فرستید و با دادن آنچه از بین رفتنی است؛ یعنی نفس و اهل و مال، آنچه را دائمی است به دست آورید. به عبارت دیگر، هزینه برای آخرت را زیان تلقی نکنید. اصلاً تعبیر به هزینه درست نیست. این، سرمایه گذاری است نه هزینه! از خطبه‌های امام است که:« اى بندگان خدا از نافرمانى خدا بپرهیزید و با اعمال نیک خویش بر مرگتان پیشىگیرید، یعنی پیش از آنکه مرگ شما فرا رسد تا مىتوانید اعمال نیک بجا آورید. به وسیله چیزى که از دست شما مىرود آنچه را براى شما جاودان مىماند خریدارى کنید.»
عضو مجلس خبرگان گفت: در جای دیگر، به کسی که طلب موعظه کرد فرمود: «از کسانى مباش که ... براى دنیاى فانى کوشش فراوان دارد ولى براى آخرت باقى مسامحهکار است. غنیمت را غرامت می بیند،و غرامت را غنیمت؛ یعنی آنچه در راه خدا انفاق می کند در نظر او ضرر است و آنچه در راه معصیت خرج می کند سود!» گاهی نیز چنین تعبیر فرموده‌اند که اگر چیزی باقی بگذارید، سودش را دیگران خواهند برد. چرا می خواهید خود را محروم و دیگران را برخوردار سازید؟!
در دو جای نهج‌البلاغه، امام از چنین کسانی به عنوان «انبار‌دار دیگران» نام برده است؛ یکی خطاب به همه مردم است، و دیگری هم خطاب به فرزند بزرگ و بزرگوارش. به همه ما فرمود:« اى فرزند آدم هر چه بیش از مقدار خوراکت به دست آورى خزانه‌دار دیگران خواهى بود.»؛و به امام مجتبی علیه‌السلام نیز فرمود که:« فَاسْعَ فِی کَدْحِکَ وَلاَ تَکُنْ خَازِناً لِغَیْرِکَ ... »؛ نهایت تلاش و کوشش را در دنیا داشته باش، اما خزانه‌دار دیگران هم نباش! یعنی از آنچه اضافه می‌آوری، انفاق کن و به این طریق بار سنگین خود را بر دوش دیگران گذار تا برای تو به قیامت بیاورند و تحویلت دهند!
نکته‌های لطیف و مهم در این جمله
با توجه به آنچه گفته شد، در این جمله اخیر به سه نکته مهم و ظریف اشاره شده است:
1- هیچ یک از فرستاده‌های ما گم یا فراموش نمی‌شود. «مَا» در عبارت«مَا تُقَدِّمْ مِنْ خَیْرٍ...»؛ موصول و از ادات عموم است؛ یعنی مبادا گمان کنی ممکن است چیزی از آنچه می‌فرستی، گم یا فراموش می‌شود. مطمئن باش که «هرچه» پیش فرستی، به طور کامل برای تو ذخیره و به تو بازگردانده می‌شود. مگر می‌شود چیزی که به خدا سپرده شده، گم یا فراموش شود.
2- آنچه پیش می‌فرستیم و به ما بازگردانده می‌شود، دیگر جاودانه و ابدی شده و از بین نخواهد رفت. « یَبْقَ لَکَ ...»؛ یعنی برای تو باقی می‌ماند و جاودانه می‌شود. هر استفاده و لذتی که در این دنیا از «نفس و اهل و مال» می‌بریم، مقطعی و از بین رفتنی است. فرض کنید بهترین غذا و میوه را خوردیم. معلوم است که اولاً آن «غذا و میوه» از بین می‌روند و دیگر باقی نمی‌مانند، و ثانیاً لذت ناشی از آنها هم پس از لحظاتی زایل و فراموش می‌شود. اما اگر همان «غذا و میوه» را برای خدا به فقیری بدهیم، «ذُخْر»، یعنی محصول و نتیجه آن برای ما باقی می‌ماند و پس‌انداز می‌شود؛ چرا که دیگر نزد ما نیست و به خدا سپرده شده است: «مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللَّـهِ بَاقٍ».
3- هر خیری که از خود باقی می‌گذاریم، سودش به دیگران می‌رسد؛ و آنچه برای ما می‌ماند، فقط رنجِ «حساب» و «حسرت» آن است. این، تازه در صورتی است که آنچه بر جا می‌گذاریم، «خیر» باشد؛ وگرنه برجا نهادن مال حرام و فرزند نا صالح که، علاوه بر رنج «حساب» و «حسرت»، درد «عتاب» و «عِقاب» را هم در پی خواهد داشت؛ ضمن اینکه برای بازماندگان و دیگران هم سودی نخواهد داشت. ضمیر در جمله « وَمَا تُؤخِّرْهُ » به « خَیْرٍ » بر می‌گردد. «شرّ» حرف دیگری است.
جلسات تفسیر نهج البلاغه محسن اسماعیلی روزهای چهارشنبه هر هفته بعد از فریضه مغرب و عشاء در مجموعه فرهنگی یادمان شهدای هفتم تیر«سرچشمه» برگزار می‌شود.
منبع:فارس