الف-امام حسن عسکری (ع) در تورات
از امام حسن (ع) نقل شده است که یک نفر یهودی خدمت پیامبر اسلام (ص) آمد و گفت: از پنج موردی که در تورات آمده به من خبر بده، تا این که آن حضرت می فرماید: اول عبارت محمد رسول الله است که در زبان عبرانی «طاب» است سپس حضرت این آیه را تلاوت نمودند: یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ، بعد هم نام وصیّم علی بن ابی طالب به نام الیا است بعد از آن دو نوه ام حسن و حسین به نام های شبّر و شبیر و در مرحلۀ بعد مادرشان فاطمه سرور زنان عالم است که یهودی گفت: راست گفتی ای محمد. (۱)
در روایتی طولانی، شخصی نصرانی خطاب به علی (ع) در برگشت از صفین نام آن حضرت و امام حسن و امام حسین و اوصاف سایر امام از نسل امام حسین و این که آخرینشان کسی است که حضرت عیسی به او اقتدا می کند را نقل می کند. (۲)
در تورات کنونی نقل شده، حضرت ابراهیم (ع) به خدا گفت: کاش که اسماعیل در حضور تو زیست کند. خدا گفت: به تحقیق زوجه ات ساره برای تو پسری خواهد زایید، و او را اسحاق نام بنه، و عهد خود را با وی استوار خواهم داشت، تا با ذریت او بعد از او عهد ابدی باشد و اما در خصوص اسماعیل، تو را اجابت فرمودم، اینک او را برکت داده، بارور گردانم، و او را بسیار کثیر گردانم. دوازده رئیس از وی پدید آیند، و امتی عظیم از وی به وجود آورم.(۳)
روشن و پر واضح است که تعبیر به دوازده رئیس از نسل حضرت ابراهیم که نسل عظیم (سادات ذریۀ علی و فاطمه) از آنان جز بر دوازده امام معصوم شیعیان دلالت نمی کند که یازدهمینشان امام حسن عسکری است.
ب-شمایل و خصوصیات ظاهری
امام حسن عسکری (ع) دارای شمایل و خصوصیات ویژه ای بودند چنان که احمد بن عبید اللَّه می گوید: یک روز در مجلس عمومی پدرم پشت سر او ایستاده بودم که دربانان او دویدند و گفتند ابن الرّضا بر در خانه است و او به صدای بلند گفت او را وارد کنید. مردی گندمگون، گشاده چشم، خوش قامت، زیباروی، خوش ترکیب، جوان، با جلال و هیبت وارد شد، چون چشم پدرم به او افتاد برخاست و چند گام به استقبال او رفت و به یاد ندارم که به احدی از بنی هاشم و یا افسران و یا ولیعهدها چنین کرده باشد. (۴)
از راه‌های ارتباطی شیعیان با امام مکاتبه بود؛ برای نمونه می‌توان به نامه‌های ایشان به علی بن حسین بن بابویه (۵) و نامه به مردم قم و آبه (۶) اشاره کرد. شیعیان در مسائل و موضوعات مختلف برای ایشان نامه می‌نوشتند و پاسخ آن را دریافت می‌کردند.
د-لقب فقیه
در علم حدیث، یکی از کنایاتی که امام حسن عسکری(ع) با آن یاد می‌شود، «فقیه» است. (۷) این نشان می‌دهد که امام از سوی اصحابش به طور خاص به این وجه شناخته می‌شده است. بر همین اساس بخشی از احادیث ایشان به حوزه فقه و ابواب مختلف آن مربوط می‌شود. البته چون تدوین مذهب فقهی امامیه پیشتر توسط امام صادق (ع) انجام گرفته و سپس مراحل کمال خود را طی کرده بود، امام حسن عسکری بیشتر به فروعی پرداختند که مستحدث در زمان ایشان بود و یا به دلیلی در عصر ایشان چالش برانگیز بوده است مانند مسئله آغاز رمضان و بحث خمس. (۸)
ر-پشتیبانی مالی از شیعیان
یکی دیگر از موضع گیری‌های امام عسکری علیه السلام، حمایت مالی از شیعیان -به ویژه از یاران خاص و نزدیک آن حضرت-بود. این کار سبب شد آنان زیر فشار مالی، جذب دستگاه حکومت عباسی نشود. (۹)
ز-گریه کردن اهل آسمان ها و زمین بر امام حسن عسکری (ع)
شیخ صدوق از امام علی بن موس الرضا (ع) نقل می کند: دنیا فتنهای در جلو دارد که آتش آن دامن خاص و عام را خواهد گرفت، و این در موقعی است که شیعیان ما فرزند سوم مرا از دست بدهند و اهل آسمان و زمین و مرد و زن دل سوخته و هر غم زده مصیبت رسیدهای به دلیل از دست دادن وی گریه کند. (۱۰)
ژ-اختصاص داشتن ساعت یازده به امام حسن عسکری (ع)
ساعت یازدهم: پیش از زردی آفتاب است به اندک زمانی تا وقت زرد شدن آن، و این ساعت منسوب است به امام حسن عسکری (ع). (۱۱)
و- صحبت کردن امام به زبان های مختلف
ابو حمزه نصیر خادم گفت: بارها شنیدم که حضرت امام حسن عسکری (ع) با غلامان خود به زبان محلی آنها صحبت می کرد، بعضی رومی و برخی ترک و بعضی از صقالبه بودند من از این جریان در شگفت بودم با خود می گفتم: این شخص در مدینه متولد شده چگونه به این زبان ها آشنا است. این جریان را به کسی نگفتم تا حضرت امام علی النقی (ع) از دنیا رفت من این جریان را در دل با خود همیشه می گفتم روزی آن جناب روی به من نموده فرمود: خداوند پیشوا و امام را از بین سایر مردم ممتاز و برجسته می نماید و به او هر چیزی عنایت میکند به همین جهت تمام زبان ها و نژادها و اتفاق ها را می داند اگر غیر از این باشد فرقی بین امام و سایر مردم نخواهد بود. (۱۲)
ه-سیرۀ اجتماعی
محمد بن حمزه سروری می گوید: توسط ابو هاشم جعفری - که با هم
دوست بودیم - نامه ای به محضر امام عسکری (ع) نوشته و درخواست کردم که آن
حضرت دعا کند تا خداوند متعال در زندگی من گشایشی ایجاد بفرماید. وقتی که
جواب را توسط ابوهاشم دریافت کردم، آن حضرت نوشته بود: ; پسر عمویت یحیی بن
حمزه از دنیا رفت و مبلغ صد هزار درهم ارث باقی گذاشت که این درهم ها به
تو ارث می رسد، پس خدا را سپاسگزاری کن و بر تو باد به میانه روی، و از
اسراف بپرهیز که اسراف از رفتارهای شیطانی است.
بعد از چند روزی، پیکی از شهر حران آمده و اسنادی را مربوط به دارایی پسر
عمویم به من تحویل داد. من با خواندن نامه ای که بین آن اسناد وجود داشت،
متوجه شدم که پسرعمویم یحیی بن حمزه دقیقا همان روزی فوت کرده است که امام
(ع) آن خبر را به من داد
به این ترتیب از تنگدستی و فقر رهایی یافته و بعد از ادای حقوق الهی و
احسان به برادرهای دینی ام، طبق دستور امام (ع) زندگی خود را بر اساس میانه
روی تنظیم نموده و از اسراف و ولخرجی پرهیز نمودم و به این ترتیب زندگی ام
سامان یافت در حالی که در گذشته فردی مبذر و اسراف کار بودم. (۱۳)
ی- امام عسکری در میان اهل سنت
۱ ـ احمدبن فضل بن محمّد باکثیر حضرمی شافعی (ت: ۱۰۴۷ هـ.ق) می نویسد: «ابومحمّد الحسن الخالص بن علی العسکری، کان عظیم الشان جلیل المقدار... ووقع له مع المعتمد لمّا حبسه کرامه ظاهره مشهوره » (۱۴)؛ (ابومحمّد حسن خالص فرزند علی عسکری، او مردی عظیم الشان و جلیل القدر بود. و هنگامی که معتمد او را حبس کرد از او کرامتی ظاهر و مشهور صادر گشت.
۲ ـ یوسف نهبانی (ت: ۱۳۵۰ هـ.ق) می گوید: «الحسن العسکری احد ایمه ساداتنا اهل البیت العظام وساداتهم الکرام... وقد رایت له کرامه بنفسی » (۱۵)؛ (حسن عسکری یکی از امامان اهل بیت عظام و سادات کرام است ... من خودم از او کرامتی مشاهده کردم.
۳ ـ بستانی می نویسد: «الحسن الخالص بن علی الهادی، ذکروا له کثیراً من المناقب المعروفه فی اهل هذا البیت الطالبیین، وظهر علیه الفهم والحکمه منذ حداثته... وقد ذکروا له کرامات کثیره...»(۱۶)؛ (حسن خالص فرزند علی هادی; برای او مناقب بسیاری نقل کرده اند که در اهل این خانواده معروف است. فهم وحکمت او در کودکی ظاهر بود... و برای او کرامات بسیاری ذکر کرده اند . . . ).
پی نوشت:
۱- مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۱۳، ص ۳۳۱ و ۳۳۲ ، ۱۱، مؤسسه الوفا، بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ هـ ق.
۲- مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۱۵، ص ۲۳۶ - ۲۳۹، ح ۵۷.
۳- کتاب مقدس، عهد قدیم (تورات)، سفر پیدایش، باب ۱۷ (عهد ختنه)، جملۀ ۱۸ – ۲۰، ص ۱۷ (معروف به ترجمۀ قدیمی)
۴- شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۴۰، ناشر، اسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۳۹۵ ق.
۵- روضات الجنان، ج۴، ص۲۷۳ و ۲۷۴
۶- ابن شهر آشوب، المناقب، ج۴، ص۴۲۵(بیروت)
۷- برای نمونه: طریحی، جامع المقال، ص۱۸۵-
۸- دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ص۶۳۰
۹- مسعودی، اثبات الوصیة، ص۲۴۲
۱۰- صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۳۷۱، دار الکتب الإسلامیه، قم، ۱۳۹۵ هـ ق.
۱۱- شیخ بهائی، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، ص ۲۲۴، ناشر، دار الأضواء، بیروت، چاپ، اول، ۱۴۰۵هـ.
۱۲- علامه مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۵۰، ۲۶۸، ناشر، اسلامیه، تهران
۱۳- محدث اربلی،کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ۲، ص ۴۲۴، بنی هاشمی، تبریز، چاپ، اول، ۱۳۸۱ ق.
۱۴- وسیلة المآل فی عدّ مناقب الآل، ص ۴۲۶.
۱۵- جامع کرامات الأولیاء، ج ۲، ص ۲۱و۲۲.
۱۶- دائرة المعارف، ج ۷، ص ۴۵