عقیق:امام حسن مجتبی دومین امام شیعه و بزرگترین فرزند امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) است که در ۳۷ سالگی به امامت رسید.

دوره خلافت امامت فقط سه روز بیشتر از ۶ ماه طول کشید و پس از صلح اجباری با معاویه، به مدینه رفت و ۱۰ سال در آنجا بود تا اینکه توسط همسرش به شهادت رسید.

درباره تعداد دفعات ازدواج امام حسن و تعداد همسران آن حضرت روایات زیادی ذکر شده است. برخی تعداد همسران او را سیصد، برخی دویست، برخی نود و برخی هفتاد نفر شمرده‌اند!!!

این ارقام مبالغه‌آمیز درباره تعداد همسران آن حضرت با آنچه در منابع معتبر درباره نام همسران و فرزندان ایشان آورده‌اند، تناسبی ندارد. مورخان با تمام تفحصی که در زندگی ائمه داشتند، فقط از نام و نشان ۱۸ همسر گزارش داده‌اند که از این تعداد نام پنج نفر مشخص نیست و فقط نام قبیله‌شان وجود دارد.

بنابراین درباره همسران امام مجتبی (ع) بعضی از قلم‌های مسموم دشمنان و افراد مغرض عددهای مختلفی را نوشته‌اند که از آنجایی که اسنادشان ضعیف است نمی‌توان آنها را قبول کرد. مضافا بر اینکه اگر تعداد ازدواج‌های امام علیه السلام زیاد بود، باید فرزندان آن حضرت هم زیاد می‌شد. حتی اگر هر یک از همسران آن حضرت یک فرزند به دنیا آورده باشد باید عدد زیادی شود. در حالیکه اینطور نیست. و تاریخ چنین چیزی را نشان نداده که آن حضرت فرزندان زیادی داشته باشد.

برخی از زنان آن حضرت که اکثر منابع از آنها نام برده‌اند عبارت‌اند از:

جعده دختر اشعث بن قیس، ام بشیر دختر ابومسعود عقبة بن عمر انصاری، خوله دختر منظور بن زیاد فزاری، حفصه دختر عبدالرحمن بن ابی بکر، ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی، هند دختر سهیل بن عمرو و نَفیله یا رَمله (کنیز).

*جعده قاتل امام حسن مجتبی(ع)

جَعده(یا جُعده) بنت اَشعَث بن قِیس کِندی همسر امام حسن مجتبی(ع) است که با توطئه و وسوسه معاویه، امام مجتبی(ع) را مسموم کرد و به شهادت رساند. وی از امام صاحب فرزند نشد. در چگونگی و چرایی وقوع ازدواج امام با او روایت‌های مختلفی وجود دارد.

در روایات آمده است که امام علی(ع) ابتدا دختر برادر اشعث (سعید بن قیس) را برای امام حسن(ع) خواستگاری کرد، اما وقتی اشعث از این جریان با خبر شد، نزد برادرش رفت و او را از این کار منصرف کرد تا دختر سعید را به عقد پسر خود درآورد!

بعد از آن نزد امام علی(ع) آمد و اعلام کرد که دختری را که برای حسن خواستگاری کرده‌اید، زن پسر من است و در آن جا بود که با اصرار دختر خود را به عقد امام حسن(ع) درآورد که از این ازدواج فرزندی حاصل نشد.

با این حال بعد از مدتی معاویه‌ با وعده مال بسیار و ازدواج‌ با یزید، جعده‌ را تطمیع‌ کرد تا شوهرش‌، امام‌ حسن مجتبی(ع) را که در آن زمان خانه‌نشین شده بود، زهر دهد و او نیز به طمع ثروت زیاد و عروس خلیفه وقت شدن چنین‌ کرد.

تا اینکه روزی امام حسن(ع) روزه بود، جعده زهر را در شیر ریخت و در هنگام افطار به امام(ع) داد، امام مقداری از آن نوشید و بلافاصله زهر را احساس کرد و فرمود: «انا لله و انا الیه راجعون»، جعده‌ پس‌ از زهر دادن‌ به‌ امام‌ حسن(ع)، مورد نفرین حضرت‌ قرار گرفت.

حضرت از آن پس، پیوسته لخته‌های خون بالا می‌آورد و این وضع 40 روز ادامه داشت تا سرانجام در روز 28 صفر سال 50 هجری پس از وصیت به برادرش، امام حسین(ع)، دار فانی را وداع گفت.

پس‌ از کارگر شدن زهر، معاویه‌ به‌ وعده مالی‌ که‌ به‌ جعده‌ داده‌ بود وفا کرد، ولی‌ به‌ ازدواج‌ او با یزید رضایت‌ نداد و به‌ او گفت:‌ می‌ترسد فرزندش‌ را نیز مانند حسن‌بن‌ علی‌ به‌ قتل‌ برساند!

*ازدواج‌های او پس از امام حسن(ع)

در مورد سرنوشت جعده و زندگی او پس از امام حسن(ع) هم در تاریخ این طور آمده است که جعده پس از امام مجتبی(ع) دو بار ازدواج کرد. نخست با یعقوب بن طلحه بن عبیدالله ازدواج کرد که برای او سه پسر به نام‌های اسماعیل، اسحاق و ابوبکر به دنیا آورد که اسماعیل و اسحاق به هنگام حیات پدر از دنیا رفتند. پس از کشته شدن یعقوب بن طلحه در واقعه حره در سال 63 با عباس بن عبدالله بن عباس فرزند ارشد ابن عباس ازدواج کرد و برای او پسری به نام محمد و دختری به نام قریبه به دنیا آورد که از این دو نیز نسلی باقی نماند.

فرزندان جعده را «بنی مسمة الازواج» می‌خواندند یعنی: فرزندان زنی که شوهرانش را مسموم می‌سازد.

*ام بشیر دختر عقبه بن عمرو

اُم بَشیر دختر عَقَبَة بن عَمرو، مشهور به ابو مسعود بَدری، صحابی پیامبر اسلام است. ام بشیر، همسر امام حسن مجتبی(ع) و مادر سه فرزند او بود. وی قبل از امام حسن(ع)، همسر سعید بن زید بن عمر بن نفیل بود و پس از امام حسن(ع)، همسر عبدالرحمن بن عبدالله بن ابی ربیعه شد.

فرزندان ام بشیر از امام حسن مجتبی(ع) سه نفرند: زید و دو خواهرش ام الحسن و ام الحسین. ام الحسن همسر عبدالله بن زبیر شد. برخی از نویسندگان به جای ام الحسین از ام الخیر نام برده‌اند.

*خوله دختر منظور

خوله دختر منظور بن زبّان فزاری، همسر امام حسن مجتبی (ع) و مادر حسن مثنی است. او نخست همسر محمد بن طلحه بود و با کشته شدن او در جنگ جمل، به همسری امام حسن مجتبی (ع) درآمد.

ابوالفرج اصفهانی گفته است وی تا هنگام شهادت امام حسن (ع) در خانه او بود یا اینکه امام او را طلاق داد. بنابراین، از نظر ابوالفرج اصفهانی محتمل است که وی تا پایان عمر امام، همسرش بوده است و برخی مورخین نیز به این امر تصریح کرده‌اند. با توجه به گزارشی که مورخین از اندوه شدید وی از درگذشت امام نقل کرده‌اند این احتمال نزدیک‌تر به ذهن است که وی تا پایان عمر امام همسر او بوده است. ناراحتی وی چنان بود که پدرش منظور، شعری برای تسلی خاطر دخترش سرود:

بئت خولة امس قد جزعت من ان تنوب نوائب الدهر
لاتجزعی یا خول و اصطبری ان الکرام بنوا علی الصبر

دیروز باخبر شدم که خوله از اینکه مصیبت‌های روزگار بدو رسیده، ناله و زاری کرده است.
ای خوله! زاری مکن و شکیبا باش که بزرگواران بر صبر تکیه کردند.

*ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی

اُمّ إسحاق دختر طلحة بن عبیدالله یکی از همسران امام حسن مجتبی(ع) بود. او پس از شهادت امام حسن(ع) با امام حسین (ع) ازدواج کرد. ام اسحاق مادر طلحه پسر امام حسن (ع) و فاطمه دختر امام حسین (ع) است. او پس از شهادت امام حسین(ع) با عبدالله بن محمد بن عبدالرحمن بن ابی بکر ازدواج کرد. برخی از منابع بعد از شهادت امام حسین(ع) تمام بن عباس بن عبدالمطلب را همسر او دانسته‌اند. گزارش های تاریخی از زیبایی و بدخلقی او یاد کرده‌اند.

شیخ مفید، فرزندان او از امام حسن (ع) را سه نفر نام می‌برد: حسین (که به أثرَم ملقب بود)، طلحه و فاطمه. مفید همچنین برای او یک فرزند از امام حسین(ع) به نام فاطمه نام می‌برد.

یعقوبی معتقد است امام دارای 15 فرزند بوده است که هشت نفر از آنها پسر و هفت نفر دختر بودند. یعقوبی در کتاب خود، اسامی پسران امام علیه السلام را نیز متذکر شده، ولی به اسامی دختران اشاره ای نکرده است.
مرحوم طبرسی نیز در اعلام الوری نقل کرده، امام حسن علیه السلام دارای 16 فرزند دختر و پسر بوده است. او در کتاب خود، اسامی آنها را نیز با ذکر نام مادرانشان یادآور شده که عبارتند از: زید بن حسن و دو خواهرش امّ الحسن و امّ الحسین، مادرشان امّ بشیر بنت ابی مسعود خزرجی و حسن بن حسن، مادرش خوله بنت منظور فزاریه

در برخی منابع تاریخی نیز از زنانی به عنوان همسر امام حسین علیه السلام یاد شده که نمی‌توان سندی معتبر بر آن، اقامه کرد. این افراد عبارتند از: عاتکه دختر زید بن عمرو بن نُفَیل، عایشه دختر خلیفة بن عبد الله جُعفی، حفصه دختر عبد الرحمن بن ابی بکر،  عایشه دختر عثمان نام برده‌اند.

پی نوشت:

دانشنامه شیعه

شیخ مفید،‌ الارشاد،‌ ج2

حدیث نت

دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت(ع) ـ‌ویکی شیعه

 منبع:فارس