به مناسبت سالروز رحلت خاتم پیامبران
در قرآن کریم آمده است «ای گروه انس و جن! آیا رسولانی از شما به سوی شما نفرستادیم تا آیات الهی را برای شما بازگو کند؟» این موضوع بیانگر این است که پیامبرانی از جنس جن برای آنها نازل شده است. حال آیا امکان پیامبری انسان بر اجنه وجود ندارد؟
عقیق: یکی از اختصاصاتی که برای پیامبر اعظم(ص) نقل شده آن است که ایشان پیامبر جن و انس بوده و دیگر انبیاء از چنین فضیلتی برخوردار نبوده‌اند.
آنها برای ادعای خود به آیاتی از قرآن استدلال کرده‌اند که ما به سه آیه آن اشاره می‌شود:
آیه یکم: تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیرًا/فرقان ۱
زوال ناپذیر و پربرکت است کسی که قرآن را بر بنده‌اش نازل کرد تا بیم دهنده جهانیان باشد.
ادعای یاد شده می‌تواند مبتنی بر این باشد که عالمیان شامل جن و انس می‌شود.
آیه دوم: قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا، یَهْدِی إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَن نُّشْرِکَ بِرَبِّنَا أَحَدًا/جن 1-2
بگو: به من وحی شده است که جمعی از جن به سخنانم گوش فرا داده‌اند. سپس گفته‌‌اند: ما قرآن عجیبی شنیده‌ایم، که به راه راست هدایت می‌کند، پس ما به آن ایمان آورده‌ایم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نمی‌دهیم.
این آیه به صراحت از ایمان جنیان به پیامبر خاتم(ص) سخن گفته است.
آیه سوم: قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا/ اعراف 158
بگو: ای مردم، من فرستاده خدا به سوی همه شما هستم.
برخی نیز برای اثبات فضیلت یاد شده به آیه فوق استدلال کرده‌اند. شاید مقصود این است که کلمه «جمیعاً» به جن و انس دلالت دارد. حال آنکه این آیه با ذکر کلمه «ناس» شامل جن نمی‌شود و آنچه از عبارات مفسران نیز آورده است هیچ دلالتی بر مقصودش ندارد.
*** نقد فضیلت اختصاصی یاد شده
در اینجا چند مطلب باید مورد توجه قرار گیرد، تا روشن شود که آیا تنها پیامبر خاتم (ص) پیامبر جن و انس بوده است یا خیر؟
۱- از آیات قرآن به دست می‌آید که خداوند چنانچه برای بشر پیامبرانی فرستاده است، برای جنیان نیز پیامبرانی از جنس آنها مبعوث کرده است: یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالإِنسِ أَلَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِی وَیُنذِرُونَکُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا/ (در آن روز به آنها می‌گوید:) ای گروه جن و انس، آیا رسولانی از شما به سوی شما نیامدند که آیات مرا برایتان بازگو می‌کردند و شما را از ملاقات چنین روزی بیم می‌دادند؟ (انعام ۱۳۰)
بسیاری از مفسران مانند طبری و این جوزی ادعا کرده‌اند که انبیا تنها از جنس انسان هستند. از نظر آنان به کارگیری کلمه «منکم» در آیه یاد شده از باب غلبه انس بر جن است، مانند اینکه کسی بگوید: نان و شیر خوردم، حال آنکه او نان خورده و شیر نوشیده است و چنانچه خداوند می‌فرماید: یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ؛ حال آنکه لؤلؤ تنها از آب شور پدید می‌آید نه آب شیرین.
در برابر، بسیاری دیگر از آنان، مانند شیخ طوسی، این نظر را تأیید کرده‌اند که خداوند برای جنیان، پیامبرانی از جنس خود آنها مبعوث کرده است و برخی مانند کلبی نیز بر این باورند که پیامبران از جنس جن برای جنیان مبعوث شده‌اند، ولی پیامبر خاتم (ص) برای جن و انس برانگیخته شده است. البته طبری و فیض کاشانی احادیثی نیز در تأیید آن ادعا آورده‌اند.
۲. آیات قرآن، به تصریح دلالت دارند بر اینکه پیامبر خاتم (ص) چنانکه پیامبر انسان‌ها است، پیامبر جنیان نیز هست، چنانکه می‌فرماید: وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَیْکَ نَفَرًا مِّنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِم مُّنذِرِینَ/ هنگامی که گروهی از جن را به سوی تو متوجه ساختیم که قرآن را بشوند، وقتی حضور یافتند به یکدیگر گفتند: «خاموش باشید و بشنوید» و هنگامی که پایان گرفت، به سوی قوم خود بازگشتند و آنها را بیم دادند. (احقاف ۲۹)
یَا قَوْمَنَا أَجِیبُوا دَاعِیَ اللهِ وَآمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ وَیُجِرْکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ/ ای قوم ما، دعوت کننده الهی را اجابت کنید و به او ایمان آورید تا گناهانتان را ببخشد و شما را از عذابی دردناک پناه دهد. (احقاف ۳۱)
همچنین آیات اول و دوم سوه جن بر مطلب فوق دلالت دارد.
۳. برخی از آیات دلالت دارد که جنیان به شریعت پیامبران دیگری مانند موسی نیز اعتقاد داشته‌اند، چنانچه می‌فرماید: قَالُوا یَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا کِتَابًا أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِیقٍ مُّسْتَقِیمٍ/ (جنیان) گفتند: ای قوم ما، ما کتابی را شنیدیم که بعد از موسی نازل شده، هماهنگ با نشانه‌های کتاب‌های پیش از آن، که به سوی حق و راه راست هدایت می‌کند.
انذار کنندگان جن برای هدایت قوم خویش به دین پیامبر خاتم و بهره آنان از قرآن، تصدیق قرآن نسبت به تورات را یاد آور شده‌اند و این سخن در صورتی درست است که جنیان به تورات معتقد باشند.
از این رو علامه طباطبایی(ره) می‌گوید: این آیه دلالت دارد بر اینکه آن جنیان به موسی(ع) و کتاب او ایمان داشته‌اند.
همچنین «حویزی» در تفسیر نور الثقلین روایاتی به ذیل آیه یاد شده آورده است، مبنی بر اینکه جنیان مورد نظر در این آیه یهودی، نصرانی، مجوس و ... بوده‌اند.
از آیات یاد شده استفاده می‌شود:
1. پیامبرانی از جنس جن برای جنیان فرستاده شده است.
2. پیامبر خاتم(ص) پیامبر جن و انس است.
3. پیامبرانی دیگر بوده‌اند که رسالتشان عمومیت داشته و جن و انس را شامل می‌شده است.
پی نوشت:
کتاب «بررسی اختصاصات پیامبر خاتم(ص) از نگاه قرآن» به قلم حجت‌الاسلام محمدصادق یوسفی مقدم
منبع:فارس