در آیات ابتدایی سوره مبارکه ی فجر، باری تعالی سخن از ظالمان نامداری به میان می آورد،[1] که با وجود نعمت های بی شمار الهی راه کفران و ناسپاسی را در پیش گرفتند و خدای متعال نیز به خاطر آن گناهان شوم، بلایی بر آنها نازل کرد که برای جهانیان تا زمانی که جهان برپاست درس عبرت باشد، ولی با این حال عده ی بی شماری از ستمگران و ظالمان دنیا این تهدید ها را جدی نگرفته و در میدان ظلم و ستم گوی سبقت را از پیشینیان ربوده اند.

 

یکی از جلوه های زیبا و درس آموز معارف قرآنی، بیان سرگذشت اقوام گذشته است. البته بر اهل خرد پوشیده نیست، که قرآن کتاب قصه و داستان نیست؛ چرا که  استفاده از داستان در قرآن و بیان سرگذشت پیشینیان در جهت خاص و برای عبرت آموزی و پند دهی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از اقوامی که سرگذشت آنها مورد توجه قرآن قرار گرفته، ماجرای قوم عاد است. عاد در لغت به «معنای بازگشتن به چیزی است بعد از انصراف از آن.»[2] نام این قوم لجوج و سرکش حدود بیست و سه بار در قرآن کریم ذکر شده است. پیامبری به نام هود برای هدایت این قوم مبعوث شد، ولی با این حال عده ی کمی از آن قوم به آن پیامبر گرویدند. محققان و مفسران قرآن کریم این چنین بیان داشته، که قوم عاد از جمله اجداد قبلی طایفه و قوم عرب به شمار می آمدند.[3]

 

از امام حسین (علیه السلام) نقل شده است، که در روز عاشورا به آن قوم ستم پیشه فرمودند:«أَمَّا بَعْدُ فَانْسُبُونِی فَانْظُرُوا مَنْ أَنَا ثُمَّ ارْجِعُوا إِلَى أَنْفُسِکُمْ وَ عَاتِبُوهَا فَانْظُرُوا هَلْ یَصْلُحُ لَکُمْ قَتْلِی وَ انْتِهَاکُ حُرْمَتِی أَلَسْتُ ابْنَ بِنْتِ نَبِیِّکُمْ وَ ابْنَ وَصِیِّهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ وَ أَوَّلِ الْمُوْمِنِینَ الْمُصَدِّقِ لِرَسُولِ اللَّهِ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ رَبِّه ؛[4] فرمود اما بعد، به حسب و نسب من توجه کنید و ببینید من کیستم، آنگاه به خود بازگشته، و خواهید فهمید، که سخت اشتباه نموده اید و شایسته است خود را ملامت کنید، متوجه باشید آیا کشتن و دریدن پرده احترام من مناسب با حال شماست؟ آیا من پسر دختر پیغمبر شما نیستم؟ آیا من فرزند وصى و پسر عم پیغمبر شما و نخستین مومنان به خدا و تصدیق کننده به آئینى که از طرف خدا آورده نمى باشم؟»

 

1- انکار آیات الهی و تکذیب پیامبران

 خدای متعال در قرآن کریم خصوصیات و ویژگی های این قوم سرکش و طغیانگر را، تکذیب آیات الهی و نافرمانی پیامبران معرفی می فرماید: «وَ تِلْکَ عادٌ جَحَدُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ عَصَوْا رُسُلَه؛ [سوره هود، آیه 59] این قوم عاد بودند که نشانه  هاى پروردگارشان را انکار کردند و پیامبران او را نافرمانى نمودند». با مطالعه و دقت در ماجرای سال 61 هجری نیز با قوم گنهکار و شیطان صفتی همچون بنی امیه مواجه می شویم، که هر چند آخرین پیامبر رحمت و مهربانی را درک کردند، ولی مسیری بر خلاف رهنمودهای او در پیش گرفتند و هرآنچه از آموزه های وحیانی که او بیان کرده بود را به دست فراموشی سپردند. در روز عاشورا نیز امام حسین (علیه السلام) انکار و عصیان آنها را مورد توجه قرار می دهد.

 

آیا حسین (علیه السلام) پسر زهرای مرضیه (سلام الله علیها) نبود؟

 از امام حسین (علیه السلام) نقل شده است، که در روز عاشورا به آن قوم ستم پیشه فرمودند:

«أَمَّا بَعْدُ فَانْسُبُونِی فَانْظُرُوا مَنْ أَنَا ثُمَّ ارْجِعُوا إِلَى أَنْفُسِکُمْ وَ عَاتِبُوهَا فَانْظُرُوا هَلْ یَصْلُحُ لَکُمْ قَتْلِی وَ انْتِهَاکُ حُرْمَتِی أَلَسْتُ ابْنَ بِنْتِ نَبِیِّکُمْ وَ ابْنَ وَصِیِّهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ وَ أَوَّلِ الْمُوْمِنِینَ الْمُصَدِّقِ لِرَسُولِ اللَّهِ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ رَبِّه ؛[4] فرمود اما بعد، به حسب و نسب من توجه کنید و ببینید من کیستم، آنگاه به خود بازگشته، و خواهید فهمید، که سخت اشتباه نموده اید و شایسته است خود را ملامت کنید، متوجه باشید آیا کشتن و دریدن پرده احترام من مناسب با حال شماست؟ آیا من پسر دختر پیغمبر شما نیستم؟ آیا من فرزند وصى و پسر عم پیغمبر شما و نخستین مومنان به خدا و تصدیق کننده به آئینى که از طرف خدا آورده نمى باشم؟»

 

2- افراط و زیاده روی در قوه غضبیه

 دومین خصوصیت قوم عاد افراط و زیاده روی در قوه غضبیه است. خدای متعال در این خصوص می فرماید: «وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارینَ؛ [سوره شعراء، آیه130]؛ و چون به خشم دست مى  گشایید مانند گردنکشان [بیرحمانه ] دست مى گشایید».  نعوذ بالله حتی اگر حسین (علیه السلام) فرزند وصی خدا هم نمی بود، بر اساس منطق و آموزه های قرآنی نمی بایست دشمنی با او مسلمان نماهای شیطان صفت را به بی عدالتی و ظلم در حق امام حسین (علیه السلام) ترغیب می کرد؛ در روایتی از امام رضا (علیه السلام) در ذیل آیه «وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»[5] این چنین نقل شده است:

«فضل بن شاذان گوید: از حضرت رضا (علیه السّلام) چنین شنیدم، که آن زمان که خداوند تبارک و تعالى به حضرت ابراهیم (علیه السّلام) امر فرمود که به جاى فرزندش اسماعیل، گوسفندى را که خداوند فرستاده بود ذبح نماید، ...، خداوند عزّوجلّ نیز به او وحى فرمود که: اى ابراهیم! محبوب ترین خلق من، نزد تو کیست! ابراهیم گفت: خدایا! مخلوقى خلق نکرده اى که از حبیبت محمّد (صلى اللَّه علیه و آله) نزد من محبوبتر باشد، خداوند به او وحى فرمود که: ... آیا بریده شدن سر فرزند او از روى ظلم، به دست دشمنانش دل تو را بیشتر به درد مى آورد یا بریدن سر فرزندت به دست خودت به خاطر اطاعت از فرمان من؟ گفت: بریده شدن سر فرزند او به دست دشمنانش دل مرا بیشتر به درد مى آورد، خداوند فرمود: گروهى که خود را از امّت محمّد (صلى اللَّه علیه و آله) مى دانند، فرزندش حسین را به ظلم و ستم مانند گوسفند ذبح خواهند کرد و با این کار مستوجب خشم و غضب من خواهند شد، ابراهیم (علیه السّلام) بر این مطلب جزع و فزع نموده، دلش به درد آمد و شروع به گریه کرد.»[6]

 

خدای متعال در این خصوص می فرماید:« وَ اتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنیدٍ؛[سوره هود، آیه 59] و از فرمان هر ستمگر دشمن حق، پیروى کردند». این اعمال زشت و سخیف قوم عاد موجبات لعن و نفرین الهی را تا روز قیامت برای آنان به ارمغان آورد؛ کما اینکه خدای متعال در این خصوص می فرماید: « آنان، در این دنیا و روز قیامت، لعنت (و نام ننگینى) بدنبال دارند! بدانید «عاد» نسبت به پروردگارشان کفر ورزیدند! دور باد «عاد»- قوم هود- (از رحمت خدا، و خیر و سعادت)!»[سوره هود، آیه 60] قوم جبار بنی امیه نیز به جای اینکه متمسک به فرمان الهی شوند، و وصی خدا را یاری کنند، از یک شرابخوار و میمون باز همچون یزید تبعیت و پیروی کردند و به مصاف و قتال با ولیّ خدا عازم کربلا شدند.

 

3- تبعیت وپیروی از فرمان جباران

 از جمله رفتارهای زشت و شنیع قوم عاد، پیروی و تبعیت از فرمان جباران ستمگر است.[7] خدای متعال در این خصوص می فرماید: «وَ اتَّبَعُوا أَمْرَ کُلِّ جَبَّارٍ عَنیدٍ؛[سوره هود، آیه 59] و از فرمان هر ستمگر دشمن حق، پیروى کردند.» این اعمال زشت و سخیف قوم عاد موجبات لعن و نفرین الهی را تا روز قیامت برای آنان به ارمغان آورد؛ کما اینکه خدای متعال در این خصوص می فرماید: « آنان، در این دنیا و روز قیامت، لعنت (و نام ننگینى) بدنبال دارند! بدانید «عاد» نسبت به پروردگارشان کفر ورزیدند! دور باد «عاد»- قوم هود- (از رحمت خدا، و خیر و سعادت)!» [سوره هود، آیه 60] قوم جبار بنی امیه نیز به جای اینکه متمسک به فرمان الهی شوند، و وصی خدا را یاری کنند، از یک شرابخوار و میمون باز همچون یزید تبعیت و پیروی کردند و به مصاف و قتال با ولیّ خدا عازم کربلا شدند.

 

سخن آخر:

قوم عاد از هر هیمنه و قدرتی که برخوردار بودند، به واسطه ی ظلم و ستمی که بر آیین پیامبر و دستورات الهی روا داشتند، به  عذاب الهی مبتلا گشتند، عذاب دردناک و سختی که نام آنان را در تاریخ ثبت کرد، قوم بنی امیه نیز همچنین گرفتار عذاب قیام مختار شدند، عذابی که جان یکایک قتلان حضرت را از دم تیغ گذراند.