با مطالعه موشکافانه و تحلیل گرایانه تواریخ اسلامی در می یابیم که امام علی بن الحسین علیه السلام با انجام اقدامات و اعمالی که هم از حساسیت و دید حکومت فاسق و ظالم برخوردار نباشد وهم محیی و نجات بخش و هدایت کننده امت اسلام و شیعیان و مذهب حقه تشیع باشد در حقیقت نهضتی پویا و درحال جریان را سازماندهی و مدیریت نمودند.

برخی ازین اقدامات عبارت اند از :

 

 

برای نمونه امام سجاد علیه السلام به گواه تاریخ در طی صحبت هایی در هر روز جمعه در مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله با مواعظ و اندرز هایی همگان را به تقوا ، دین داری و احیانا بیداری اسلامی لکن در لفافه دعوت می نمودند . سخنانی که درآن امام علیه السلام از حساب و کتاب قیامت ، دین خدا ، قرآن ، نبوت و نکته کلیدی سخنانشان « امامت و ولایت » یاد می نمایند . (۱)

ویا مواعظ مفصلی که به ابوحمزه ثمالی که از یاران نزدیک و مقربان امام است نقل نموده اند. که بازهم دراین سخنان ثقل کلام بر « امامت و ولایت » است . (۲)

 

 

از مجموعه دعاهای امام زین العابدین علیه السلام  کتاب مشهور «صحیفه سجادیه » است که از دیرباز اندیشوران آن را تحت عناوینی چون «اخت القرآن » و « زبورآل محمد» یاد نموده اند . (۳)

 

صحیفه سجادیه تنها عرض دعا و مناجات و راز و نیاز با خدای متعال نیست بلکه در موارد کثیره ای دارای ابعاد اجتماعی فرهنگی عقیدتی و سیاسی می باشد که بعنوان مثال از مساله امامت و ولایت که اصلی ترین بحث اسلام است به کرّات یاد نموده اند.

شاهد مثال اینکه امام در ادعیه ای چون:

 

دعای مکارم الاخلاق –دعای بیستم ، در دعایی که امام روز عید قربان و روز جمعه می خواندند و همچنین در دعای عرفه به آنچه گفته شد اشاره هایی صریح نموده اند . (۴)

 

 

شاهد براین مدعا کتاب شریف « رساله حقوق » امام زین العابدین است که ۵۱ حق مسلم در رابطه با ارتباط انسان با خود وخدا و دیگران را شرح وبسط می دهد.

 

شیخ مفید در این زمینه می نویسد : «فقهای اهل تسنن بقدری علوم از او نقل کرده اند که بشمارش نمی گنجد و موعظ و دعاها وفضایل قرآن و حلال و حرام به حدی از آن حضرت نقل شده است که در میان دانشمندان مشهور است و شرح آن سخن را به درازا می کشاند . » (۵)

 

 

امام در واقع با این حرکت یک کانون تربیتی تشکیل داده بود و با خرید بندگان و تعلیم وتربیت آنان در طول مدتی که دراختیار امام علیه السلام بودند و بعد آزاد نمودن آنها طیفی جدید از جامعه آن زمان را تشکیل می دادند . (۶)

 

علی بن طاووس ضمن اعمال ماه رمضان می نویسد : « علی بن الحسین شب آخر ماه مبارک بیست برده با اندک تفاوتی بیشتر یا کمتر را آزاد می نمود . (۷)

 

 

کمک ها و اقدامات اجتماعی امام سجاد علیه السلام همواره چه در دوران پرآشوب واقعه حرّه و چه در ایام آرامش مدینه کمک حال و مددکار تهیدستان و بینوایان و مستمندان بود.

 

تا آنجا که منقول است: گروهی از اهل مدینه از غذایی که شبانه بدستشان می رسید ارتزاق می نمودند ، اما از آورنده غذا اطلاعی نداشته اورا نمی شناختند ، پس از شهادت علی بن الحسین دریافتند آنکه هرشب غذا می آورده علی بن الحسین بوده است . (۸)