توسعه کمی و کیفی زیارت در وهله نخست، مستلزم بازشناسی مفهوم و فرهنگ زیارت است. این بازشناسی در چارچوب مهندسی تمدن اسلامی صورت می گیرد و به تولید مفاهیم و ادبیاتی منتهی می شود که در تمامی فرآیندهای توسعه ای استفاده خواهد شد. در این مطالعه، زیارت به عنوان یک مؤلفه مهم و کلیدی در مهندسی تمدن اسلامی مورد توجه قرار می گیرد و منبع و سرچشمه ای مهم برای فرهنگ سازی و انسان سازی معرفی می شود.

در این راستا لازم است با عنایت به الزامهای مهندسی فرهنگ و تمدن اسلامی، ترجمه ای جدید از مفاهیم زیارت صورت گیرد تا تراز مفهومی و ارزشی زیارت را تعیین می کند و آنرا به عنوان ثروت عظیم مادی و معنوی که می تواند منشأ تولیدات و تحولات تمدنی و فرهنگی باشد، مورد توجه برنامه ریزان و مدیران جامعه اسلامی قرار می دهد.

بر این اساس، هدف اصلی این طرح، ارائه معنایی از زیارت است که همچون روح حاکم بر طرحهای توسعه کمی و کیفی زیارت، اهداف توسعه را نشان دهد، جهت گیری فعالیتها را تعیین و اصول حاکم بر اجرای آنها را بیان نماید و ماهیت اسلامی کارها را تضمین کند.

فرآیند شکل گیری طرح در سطح ملی

با تلاش مجدانه نمایندگام مجلس و حمایت دولت در سال 1387، ماده مستقلی به اجرای مطالعات زیارت اختصاص یافت. در ادامه تلاشها و در چارچوب برنامه پنجم توسعه نیز ماده مستقلی به شرح ذیل به زیارت اختصاص یافت:

ماده 12 قانون برنامه پنجم توسعه کشور: دولت به منظور تعمیق ارزشها، باورها و فرهنگ مبتنی بر هویت اسلامی و ترویج سیره و سنت اهل بیت(ع) و استفاده بهینه از ظرفیتهای معنوی اماکن زیارتی به ویژه در شهرهای مقدس مشهد، قم و شیراز نسبت به انجام امور ذیل تا پایان برنامه اقدام می نمایند:

الف ـ شناسایی دقیق نیازها و مشکلات زائرین، برنامه ریزی و تدوین سازوکارهای لازم جهت ساماندهی امور زائرین و تأمین زیرساختهای لازم از طریق حمایت از شهرداریها و بخشهای غیر دولتی.

ب ـ توسعه امکانات، فعالیتهای فرهنگی و خدمات زیارتی در قطبهای زیارتی و گردشگری مذهبی و فراهم نمودن زمینه زیارت مطلوب و اجرای پروژه های زیربنایی مورد نیاز در قالب بودجه های سنواتی.

در ادامه این اقدام ها، طرح جامع مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت در استانداری خراسان رضوی تعریف گردید و قرارداد اجرای آن با پارک علم و فناوری خراسان منعقد شد.

اهداف طرح توسعه کمی و کیفی زیارت

1-تدوین سند جامع زائر و روایات

2-تدوین برنامه پنج ساله استان در زمینه زیارت

3-پیشنهاد تدوین راهکاری برای توزیع اعتبارات دستگاه ها و بخشهای مرتبط با زیارت

4-هماهنگ سازی نهادها و سازمانها در جهت تحقق سند جامع زیارت و برنامه پنج ساله

5-تولید مستندات و مقاله های علمی و برگزاری نشستهای تخصصی

6-زمینه سازی برای اجرای طرح در میان مردم، نخبگان و نهادهای مسئول

7-زمینه سازی برای تشکیل پایگاه اطلاعاتی زائر و زیارت

سیاستهای اصلی اجرای طرح

با توجه به اهداف مندرج در مواد قانونی، سیاستهای ذیل برای اجرای طرح مورد نظر قرار گرفت، این سیاستها الزام های اجرایی طرح را تعیین می کند:

1-عمق بخشی به زیارت زائران و افزایش تأثیرگذاری زیارت در زندگی فردی و اجتماعی

2-توجه به زیرساختهای توسعه کمی و کیفی زیارت و ضرورت توازن میان آنها

3-ساماندهی امور فرهنگی زیارت، هماهنگ سازی متولیان و برنامه ریزی جامع

4-تدقیق و شفاف سازی آمار زائران رضوی و توسعه زیرساختهای متناسب با آن

5-تأکید بر کاربردی بودن نتایج مطالعات و طراحی های صورت گرفته در متن طرح

6-تأکید بر بهره گیری از تجارب بین المللی و ملی

7-تأکید بر مشارکت دستگاه های مؤثر در امر زیارت، در فرآیند مطالعات و برنامه ریزی ها

8-بهره گیری از اسناد بالادستی استان و اسناد بالادستی ملی ناظر به طرح زیارت

راهبردهای طرح برای تحقق هدفهای مورد نظر

1-فعال سازی ظرفیتهای فرهنگ ساز و تمدن ساز زیارت(تبیین، ترویج و الگوسازی معارف و ارزشهای زیارت با نگاه راهبردی)

2-انجام فرآیند مطالعه، طراحی و تحقیق به صورت میان بخشی و میان رشته ای

3-استفاده از فرصت به دست آده در این طرح به عنوان یک تجربه عملی برای طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و مهندسی فرهنگی (بهره گیری از مبانی دینی برای طراحی فرآیندها و سیستمهای مورد نیاز برای توسعه کمی و کیفی زیارت)

ویژگیهای اصلی طرح

مطالعه زیارت در طرح فعلی، با نگاه سیستمی نسبت به عوامل و با رویکرد برآورد سرمایه های مادی و معنوی موجود در زمینه زیارت (سرمایه معنوی، علمی، اجتماعی و اقتصادی) و با هدف شناسایی آسیبها و نقایص موجود در به فعلیت درآوردن و بهره برداری از سرمایه های موجود صورت می گیرد. از این رو مطالعات زیرمجموعه این طرح از چند ویژگی اصلی برخوردار است:

1- ماهیت درون دینی

زیارت یک مفهوم و برنامه دینی می باشد و مبانی، اصول و آداب آن در متن دین مقدس اسلام ارائه شده است. با اینکه در حال حاضر بخشهای مختلفی درگیر اداره امورد زائر و زیارت می باشند، خاستگاه اصلی آن معارف توحیدی است و به همین دلیل محتواسازی ها، طراحی ها و برنامه ریزی های درون این سیستم باید مبتنی بر مبانی دین صورت پذیرد.

2- فرآیندی بودن

بررسی ها و تحقیقات علمی باید به برنامه عملیاتی تبدیل شود.

3- میان رشته ای بودن مطالعات

مسائل مرتبط با زیارت در حوزه های مختلفی ریشه دوانده ات. به همین دلیل نگاه میان رشته ای و استفاده از تجربیات موجود در مطالعه، طراحی و برنامه ریزی در رشته های مختلف، ضروری است.

4- میان بخشی بودن طرح

مجریان و دست اندرکاران طرح در بخشهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... می باشند. به همین دلیل، نتایج مطالعات، طراحی ها و برنامه ها باید به وسیله بخشهای مختلف قابلیت استفاده را داشته و با ادبیاتی مشترک و قابل استفاده توسط بخشهای مختلف تدوین شده باشند.

رویکردهای مختلف در اجرای طرح

ماهیت توسعه ای طرح توسعه کمی و کیفی زیارت می طلبد تا عوامل مرتبط با زیارت، نظیر مدیریت شهری، فضای پیرامونی و مرکزی آستان قدس رضوی، نهادهای تأمین کننده امنیت، بهداشت، اسکان و حتی فرهنگ عمومی مجاوران حضرت رضا(ع)، در روند اجرای طرح مورد توجه قرار گیرند و لازم است متناسب با مأموریت آنها، نماهای مناسبی از افق مطلوب توسعه کمی و کیفی زیارت ترسیم شود، این نماها به شرح ذیل می باشند:

نمای فرهنگی؛ حاصل تجری و تسری معارف زیارت در سبک زندگی

نمای اجتماعی؛ حاصل تجلی حقایق و معارف زیارت در طراحی و ساخت نهادهای اجتماعی و محتوابخشی به مأموریت آنها

نمای سیاسی؛ حاصل تجلی حقایق و معارف زیارت در رفتار سیاسی مدیران و کارگزاران نظام اسلامی

نمای اقتصادی؛ حاصل تجلی فرهنگ زیارت در معادلات اقتصادی جامعه و شبیه سازی نتایج به دست آمده در رفتار اقتصادی افراد، خانواده ها و نهادهای مرتبط

نمای زیرساختی و فناوری؛ مجموعه بناها، ابزارها و سیستمهای لازمی برای مدیریت بهینه زندگی براساس تعالیم برگرفته از فرهنگ زیارت.

منبع: خبرگزاری مهر

211001