این پرسش‌ها در ذهن هر فردی ممکن است ایجاد شود. در این یادداشت به این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد.

انسان‌ها و تکلیف‌ها

از روز اول خلقت، هیچگاه آدم و فرزندان آدم رها نبودند. بلکه همواره مسئول انجام اموری از جانب خداوند بوده‌اند و می‌بایست کارهایی خاص را به انجام برسانند. در اصل خداوند بر دوش تمام انسان‌ها تکالیفی قرار داده است مثل: اقامه نماز، پرداخت خمس و زکات، انجام امر به معروف و نهی از منکر، رعایت حقوق مردم، دستگیری از محرومان و مستمندان، حیا و عفت و... . به این مسئولیت‌های الهی که در دایره واجبات و محرمات قرار می‌گیرند، تکلیف می‌گویند.

تکلیف به معنای دستور به انجام کاری سخت و دشوار است. از نظر دینی نیز به دستورات خداوند به بندگان که بیانگر انجام یا ترک کاری سخت باشد که موجب ثواب یا عقاب شود، تکلیف گفته می‌شود و فرد تکلیف گرا فردی است که محور اعمال و اعتقاداتش دستورات خدا است. از آنجا که تمام انسان‌ها مخلوقات خدا هستند و بنده او به حساب می‌آیند باید در زندگی خویش بندگی کنند و تکلیف گرا باشند و به وظیفه خود به خوبی عمل کنند.

شناخت تکلیف

مهم ترین قدم برای انجام وظیفه و انجام تکلیف، شناخت آن است. انسان تا هنگامی تکلیف را نشناسد چگونه می‌تواند به آن عمل کند. تکالیف هر فرد، چه تکالیف فردی و چه تکالیف اجتماعی به طور عمومی و تحت عنوان ادیان الهی به همگان معرفی شده است. هر کسی نیز باید دائم مراقب خود باشد که مبادا از دایره انجام وظایف الهی خارج شده باشد. چه بسا افرادی که عمری را پشت سر گذاشته‌اند و به خیال خود تکالیف خود را درست انجام داده‌اند اما غافل از اینکه کارهایی که انجام می‌شده تمام تکالیف نبوده و وظایف بیشتری داشته‌اند ویا کارهایشان اصلاً مورد رضایت خدا نبوده است و تنها فکر می‌کردند راه و مسیرشان صحیح است.

خداوند در قرآن از این گروه را زیانکارترین افراد بشریت معرفی کرده است: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالًا* الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا [کهف/۱۰۴،۱۰۳] بگو آیا شما را از زیانکارترین مردم آگاه گردانم؟ آنان کسانی‏ اند که کوشش‏شان در زندگی دنیا به هدر رفته و خود می ‏پندارند که کار خوب انجام می‏ دهند.» این گروه را قرآن به این دلیل زیانکارترین افراد معرفی می‌کند زیرا آنان تلاش خود را کرده‌اند و حتی فکر می‌کردند در حال انجام وظیفه بودند ولی راه افسانه را می‌پیمودند و خودشان بی‌خبر بودند. از اینجا معلوم می‌شود که فهم تکلیف و تشخیص درست آن با کمک بصیرت چه ارزشی دارد.

اولیاء الهی و انجام تکلیف الهی

عزیزترین و محبوب ترین افراد در پیشگاه خدا همواره کسانی بوده‌اند که تکلیف الهی را درست تشخیص دادند و آن را به بهترین صورت به انجام رساندند. از این افراد حضرت ابراهیم خلیل الله (علیه‌السلام) است. وی هنگامی که دستور الهی را دریافت کرد که می‌بایست فرزندش اسماعیل را قربانی کند، تعلل نکرد و در مقابل اراده خدا تسلیم بود و به فرزندش فرمود: «یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَی فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَی [صافات/۱۰۲] ای پسرک من، من در خواب [چنین] می ‏بینم که تو را سر می برم پس ببین چه به نظرت می ‏آید.» حضرت اسماعیل نیز در جواب پدر بنا بر گزارش قرآنی گفتند: «یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ [صافات/۱۰۲] ای پدر من آنچه را ماموری بکن ان شاء الله مرا از شکیبایان خواهی یافت.»

وقتی انسان فهمید وظیفه‌اش چیست، دیگر هیچ جای تعلل، چون و چرایی باقی نمی‌ماند و باید فرد تمام توان خویش را برای انجام وظیفه به بهترین وجه به کار گیرد.