خیابان و کوچه‌های نزدیک سبزه میدان زودتر از جاهای دیگر لباس عزا به تن کرده‌اند. جنب و جوش را می‌شود حتی در خریدهای مردم برای برگزاری مراسم دید. بازار چای و قند و برنج داغ است. ابتدای بازار بزرگ، مرد سن و سال‌داری کیسه‌های برنج را توی صندوق عقب ماشینش جا می‌دهد. دقیقاً ١٢کیسه ١٠ کیلویی. چند کیسه قند و چای هم روی صندلی عقب است. مرد بنکدار به زبان آذری می‌گوید: «ان‌شاءالله نذرت قبول باشد و ١٠٠سال زنده باشی و برای امام حسین (ع) به مردم احسان بدهی.»

فرصت را غنیمت می‌شمارم و به سراغش می‌روم. لباس سیاه به تن کرده و برخلاف رنگ لباسش ریش و سبیلش سفید سفید است. کلاه نمدی سبز رنگی به سر دارد. فکر کنم سید است. درست حدس زده‌ام. از بلند کردن کیسه کاملاً مشخص است که چهارستون بدنش سالم است. از او درباره نذرش می‌پرسم. اولش نمی‌خواهد حرفی بزند. می‌گوید کار دارد ولی وقتی اصرارم را می‌بیند صندوق عقب را می‌بندد و پس از چاق‌کردن نفسش می‌گوید: «پسرم، ١٠سال پیش نذری داشتم که به برکت صاحب عزا برآورده شد و از آن زمان نیت کردم هر سال احسان بدهم و تا زمانی که زنده‌ام در این ایام خیرات خواهم داد. خدا را شکر آنقدر برکت به زندگی‌ام می‌آید که مقداری از آن را در روزهای محرم، صرف آدم‌های نیازمند کنم.»

پیرمرد مدام اصرار می‌کند که روز هشتم محرم به زنجان بیاییم و در تجمع هیأت‌های عزاداری شرکت کنیم. اعتقاد دارد تلویزیون چیزی از این مراسم را به تصویر نمی‌کشد. نمی‌تواند به تصویر بکشد. باید از نزدیک شور حسینی را دید. او ادامه می‌دهد: «روز هشتم به یاد سقای کربلا همه مردم در سبزه میدان جمع می‌شوند و همه شهر در سوگ حضرت ابوالفضل(ع) عزاداری می‌کنند. وقتی همه شهر در این منطقه نوحه سر می‌دهند صدایی در فضا طنین‌انداز می‌شود که تا این سن هیچ جایی ندیده‌ام و نشنیده‌ام. ای کاش همه شهرها مثل زنجان عزاداری کنند.»

از سبزه میدان تا خیابان فردوسی راه زیادی نیست، پیاده ١٠دقیقه. سر در چند مغازه کتیبه زده‌اند. کتیبه‌ها هم اندازه و متحدالشکل هستند. اصلاً نظم یکی از ویژگی‌های عزاداری محرم در زنجان است. اینجا مثل تهران یک هیأت از این کوچه بیرون نمی‌آید و به کوچه روبه رویی برود و یک هیأت از کوچه رو به رویی به کوچه بغلی. در زنجان همه هیأت‌ها و مساجد در یک خیابان جمع می‌شوند؛ سر ساعتی مشخص و با آیینی مشخص شروع و سر ساعت هم با آیینی تمام می‌شود. بعد از آن نه صدای طبلی بلند می‌شود و نه صدای بلندگویی.

از مغازه‌داری که روی چهارپایه ایستاده و در حال نصب کتیبه است از مراسم و تجمع روز هشتم می‌پرسم. با چکش ضربه آخر را به میخ می‌زند و با یک حرکت از چهارپایه پایین می‌پرد. می‌گوید: «هیأت زنجانی‌ها روز هشتم و یازدهم یکی می‌شوند. به نظرم از زمانی که این اتفاق افتاده عزاداری‌ هم با شکوه‌تر شده. الان چندسالی می‌شود از شهرهای دیگر هم برای عزاداری به اینجا می‌آیند. دروغ نباشد شهر به حالت انفجار می‌رسد. جای سوزن انداختن نیست. شاید به همین خاطر است که زنجان پایتخت شورحسینی لقب گرفته. سال پیش نزدیک ٥٠٠هزار نفر از حسینیه اعظم تا امامزاده ابراهیم جمعیت به راه افتاده بود. باید قدر چنین آیینی را بدانیم.» گشتی چند ساعته در زنجان و صحبت با مردم نشان می‌دهد آنها تجمع هیأت را نوعی اتحاد و همدلی می‌دانند. آنها اعتقاد دارند عزاداری بدون طبل و سنج و علم کشی بر معنویت مراسم‌شان افزوده. در زنجان حتی برای سینه زنی به صف نمی‌ایستند؛ یک صف آن طرف خیابان و یک صف این سو. اینجا عزاداری شبیه نوعی راهپیمایی است. آدم‌ها و هیأت‌ها همه در جمعیتی عظیم و یکصدا گم می‌شوند.

 

برگزاری تجمعی با حضور ٥٠٠ هزار عزادار شاید به این راحتی‌ها نباشد. برقراری نظم و امنیت و از همه مهمتر کنترل ترافیکی شهر زوایای دیگری از این تجمع است که باید به آن پرداخته شود.

سردار علیرضا صالحی، رئیس پلیس استان زنجان می‌گوید: «سال گذشته نزدیک به ٥٠٠هزارنفر در روزهای تجمع حضور داشتند که امسال با توجه به تعطیلات آخر هفته بعد از عاشورا، پیش‌بینی می‌شود جمعیت بیشتری در این مراسم حاضر شوند که با هماهنگی  شهرداری و هیأت امنای حسینیه اعظم تدارک لازم برای این مراسم و پذیرایی از میهمانانی که از شهرهای دیگر تشریف می‌آورند، دیده شده است.» صالحی در ادامه می‌افزاید: «با توجه به پیش‌بینی‌های پلیس زنجان در ایام محرم، قرارگاهی به نام قرارگاه محرم با حضور افسران کارآزموده تشکیل شده است که با فعالیت مستمر خود همه جوانب انتظامی، امنیتی و ترافیکی را کنترل کنند و بهترین تصمیم‌ها را در مواقع ضروری بگیرند. افسران قرارگاه محرم حتماً افراد آسیب‌زا را تحت کنترل خود دارند تا این مراسم به بهترین نحو برگزار شود.»

رئیس پلیس زنجان ادامه می‌دهد: «٣ هزار و ٥٠٠ همیار پلیس هم در لایه‌های انتظامی و ترافیکی کنار پلیس خواهند بود تا برای هیچ عزاداری در طول مراسم بویژه تجمع روز هشتم و یازدهم مشکلی به وجود نیاید. با هماهنگی شهرداری هم قرار است در روز تجمعات در مسیرهای منتهی به مراسم، مردم را تا نزدیک‌ترین نقطه به سبزه میدان با اتوبوس و ون منتقل کنند تا گره ترافیکی نداشته باشیم. انتظار داریم مردم زنجان برای شرکت در این آیین تا حد امکان از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند تا برای میهمانانی که از سایر شهرها و استان‌ها می‌آیند مشکلی به وجود نیاید.»

مسجد اعظم که بیش از یک قرن قدمت دارد و از سوی دو خیر با نام‌های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف شده، هرساله به‌عنوان کانون اصلی عزاداری زنجان، عزاداران ‌پرشماری را به خود فرا می‌خواند تا آنجا که این آیین به‌عنوان دهمین میراث معنوی کشور ثبت ملی شده و توانسته خود را همچون الگویی در آیین‌های عزاداری مطرح کند. می‌گویند هرساله در طول برگزاری این مراسم، میلیاردها تومان نذر جمع‌آوری و بیش از 13هزار قربانی تقدیم می‌شود. به‌طوری که برخی زنجان را پس از منا دومین قربانگاه جهان اسلام تلقی می کنند.