عقیق:«بازگشت مردگان به دنیا یا رجعت، از عقاید مسلّم شیعیان، و برگرفته از آیات قرآن و روایات متواتراست.»(۱) «رجعت در لغت از کلمه رجوع به معنای برگشتن و برگرداندن به مکان، حالت و گفتار سابق است. «الرَّجْعَة» به معنای برگشتن به دنیا پس از مرگ، استعمال میشود. گفته میشود: فلانی ایمان به رجعت دارد؛ یعنی ایمان دارد که بعد از مرگ به دنیا برمیگردد.»(۲) «و در اصطلاح، عبارت است از اینکه خداوند، همزمان با ظهور حضرت مهدی(عج) عدّهای از بندگان صالح خودش را که در ایمان و عمل، اسوهی مؤمنان بودهاند و هم چنین عدّهای از کفّار و منافقان که در کفر و نفاق، سر سلسلهی کفّار و منافقان بودهاند، با همان ویژگیهای روحی و جسمی خودشان به دنیا برمیگرداند تا اینکه هر دو گروه، در حدّ امکان نتیجهی دنیایی اعمالشان را دریافت کنند.(۳) تعاریف[مربوط به رجعت از طرف شیخ طوسی(متوفای ۴۶۰ه.ق)، (۴) ]مرحوم طبرسی (متوفای ۵۶۰ ه.ق)،(۵) علّامه ی مجلسی (متوفای ۱۱۱۱ ه.ق)، مرحوم مظفر (متوفای ۱۳۳۷ ه.ق)،(۶) مرحوم شیخ محمّد رضا طبسی(۷) و … ارائه شده است : از جمله مرحوم شیخ مفید (متوفای ۴۱۲ ه.ق) میفرماید:همانا خداوند گروهی از اموات را با همان صورت و چهرهای که داشتند به دنیا برگرداند، گروهی را عزیز و گروهی را ذلیل میکند. این هنگام قیام و ظهور مهدی آلمحمّد(ص) محقّق میشود.(۸) مرحوم سیّد مرتضی (متوفای ۴۳۶ ه.ق) میفرماید:بدان همانا آنچه که شیعه دوازده امامی معتقد هستند، همانا خداوند هنگام ظهور حضرت مهدی(عج) گروهی از شیعیان و گروهی از دشمنان آن حضرت را که قبلاً مردهاند بر میگرداند تا اینکه دوستان به ثواب نصرت آن حضرت رسیده و از دشمنان انتقام گرفته شود.»(۹) این مقاله به روایات وارده از اهل بیت (ع) در مورد رجعت مؤمنینی که به یاری حضرت ولی عصر (عج) خواهند آمد، می پردازد. در بسیاری از روایات، ائمه معصومین(عج) از زنده شدن گروهی از مردگان هنگام ظهور حضرت مهدی(عج) سخن گفتهاند. برخی از مردگان به اذن خداوند زنده میشوند و مدّتی جهت بهره جستن از حکومت امام عصر(عج) در سایه حکومت آن حضرت زندگی خواهند کرد. اما آیا زنده شدن مردگان ممکن است؟ آیا تاکنون مردهای زنده شده است؟ علّت زنده شدن آنها چیست؟ زنده شدن مردگان نه تنها عقلاً محال نیست، بلکه واقع شده است و قرآن نیز در چند آیه، به این موارد اشاره فرموده است، ازجمله میفرماید: «أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ وَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ»( بقره/ آیه ۲۴۳)؛ آیا نگاه نمیکنید به سرنوشت کسانی که از شهرهایشان خارج گردیدند، در حالی که هزاران نفر بودند، پس خداوند به آنان گفت: بمیرید، سپس همه را زنده گردانید. آیات ۲۶۰ و ۲۵۹ سوره بقره هم به این موضوع اشاره دارد. مرحوم طبرسی در مجمع البیان، در تفسیر آیه «وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ»( نمل/ آیه ۸۳) میفرماید: «بنابر روایات فراوان از ائمّه(ع)، خداوند هنگام ظهور و قیام حضرت مهدی(عج)، گروهی از شیعیان و پیروان را که از دنیا رفتهاند، زنده میگرداند تا به ثواب یاری آن حضرت بشتابند و در دولتش اظهار شادمانی و سرور و خوشحالی بنمایند. همچنین خداوند عدّهای از دشمنان خود را زنده میگرداند، تا به وسیله حضرت مهدی(عج) از آنها انتقام گرفته شود... و هیچ عاقلی شک ندارد که این کار مقدور خداوند متعال و غیر محال است و خداوند شبیه همین را در امّتهای گذشته انجام داده و قرآن در موارد متعددی در این باره سخن گفته است.(۱۰) در زیارت امام عصر (عج) هم، خطاب به حضرت عرض می کنیم:«و اگر قبل از ظهورت، مرگ من فرا رسد به وسیله تو به خدای تعالی توسل می کنم که بر محمّد و آل محمّد درود بفرستد و برای من، بازگشت در ظهورت و رجعت در دورانت را قرار دهد.»(۱۱) از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود:«هـر کـس خـدای را، چـهـل بـامـداد بـا ایـن واژه هـا و جـمـلات [دعای عهد] نیایش کند و با این دعای عهد، خـالصـانـه و صـادقانه با خدای خویش عهد بندد، از یاران قائم ما خواهد بود. پس اگر پـیش از ظهور آن گرامی از دنیا برود خداوند او را از آرامشگاهش برانگیخته و به هر واژه ای از دعـایـش ، هـزار پـاداش بـه او ارزانـی داشـتـه و هـزار لغـزش را از پـرونـده عمل او پاک خواهد ساخت.»(۱۲) مفضّل میگوید:روزی نزد حضرت صادق علیه السّلام از«قائم علیه السّلام»و کسانی که به انتظار مردند،یادی کردیم آن حضرت فرمود:«هرگاه«قائم»قیام کند به نزد قبر مؤمن میآیند و به او میگویند:ای فلانی!صاحب تو ظهور کرده،اکنون اگر میخواهی برخیز و بر او ملحق شو و اگر میخواهی همچنین در کرامت حق بمان.» (۱۳) [البته تعداد منتظران در مقایسه با دیگر مردم جهان،خیلی کم و حتّی از خود شیعیان نیز، درصد منتظران کم است. (۱۴)] حضرت صادق (ع) فرمود:«أرواح مؤمنین در جنان(رضوی)به زیارت آل محمد علیهم السّلام میروند و با ایشان از خوردنیها و نوشیدنیها استفاده میکنند و در مجالس آنها حاضر میشوند و با ایشان صحبت میکنند تا روزی که«قائم ما علیه السّلام» قیام کند خداوند آنها را برمیانگیزاند،پس با آن حضرت همراه میشوند و دسته دسته او را لبیک گویند.»(۱۵) عبد الکریم خثعمی گوید که امام صادق (ع) فرمود: «وقتی قیام«قائم»نزدیک شد،ماه جمادی آخر و ده روز از رجب،برای مردم،باران میبارد که؛مانند آن را ندیدهاند پس خداوند با آن باران گوشتهای مؤمنان و بدنهای آنها را در قبرهایشان میرویاند! و گویا میبینم آنها ازسوی«جهینة»(سرازیر)میشوند درحالیکه خاک سرهایشان را میتکانند(پاک میکنند).»(۱۶)) حضرت باقر (ع)فرمود:«هنگامی که«قائم علیه السّلام»ظهور کرد،داخل کوفه شود، خداوند برانگیزاند برای او از پشت کوفه،هفتاد هزار صدیق.(۱۷) (به احتمال قوی آنها از وادی السّلام برمیخیزند.) رسول خدا (ص) فرمود: ای سلمان او(قائم)را تو و کسانی که مثل توأند و آنهایی که او را با حقیقت معرفت،دوستش دارند،درک خواهید کرد. سلمان گوید: خدا را شکر زیاد کردم و در برابر رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله ایستاده و گفتم:حالا برای سلمان مهم نیست مرگ را ملاقات کند یا مرگ او را فراگیرد.(۱۸) در اثبات الهداة از کسانی که به خصوص اسم برده شده است یکی مفضّل است. حضرت صادق (ع) به او فرمود:«تو و چهل و چهار نفر با«قائم»خواهید بود تو سمت راست«قائم»به امر و نهی مشغول میشوی.مردم در آن روز بیش از امروز از تو فرمان میبرند.(۱۹) امام باقر (ع) فرمود: «گویا میبینم عبد اللّه بن شریک عامری را که عمامۀ سیاه بر سر دارد و دو طرف آن را میان دو شانهاش آویزان و در جلوی روی«قائم»با چهار هزار نفر از دامنۀ کوه بالا میرود و مکرر تکبیر میگویند.»(۲۰) احمد بن محمد میگوید حضرت امام صادق (ع) به (یکی از اصحاب بنام)داوود رقی که در حال راه رفتن بود نگریست و فرمود:هرکس خوشحال میشود به یکی از یاران«قائم»نگاه کند،به این شخص بنگرد. در جای دیگر فرمود وی(داود)را در میان خود بمنزلۀ مقداد به شمار آورید.(۲۱) امیر المؤمنین (ع) در خطبهای فرمود: «ایشان با سگشان برمیگردند،از ایشان است مردیکه به او(ملیخا) گویند و دیگری حملاها و این دو شاهد خواهند بود برای«قائم»و امر وی را تسلیم میشوند،پس«قائم علیه السّلام»یکی از آنها را به جنگ روم میفرستد و او بدون فتح برمیگردد،پس دیگری را بفرستد و او فاتحانه برمیگردد.»(۲۲) قائم (عج) به آنها سلام میکند، پس خداوند آنها را زنده میکند سپس به خوابگاهشان برمیگردند تا روز قیامت.(۲۳) امام صادق (ع) فرمود: «هرگاه«قآئم آل محمد»قیام نماید،بیرون آورد از پشت کعبه(در روایتی از پشت کوفه و این أظهر است)بیست و هفت نفر را پانزده نفر از قوم موسی که مردم را به حق هدایت میکردند و به حق عدول میدادند و هفت نفر از اصحاب کهف و یوشع بن نون وصی موسی و مؤمن آل فرعون و سلمان فارسی و مالک أشتر و ابودجانه.» (۲۴) در دلائل الإمامة نام عدّهای از زنان آمده است که برای یاری رساندن به امام زمان(عج) زنده میشوند. مفضّل گوید: امام صادق(ع) فرمود: «سیزده زن همراه قائم آل محمّد(ص) خواهند آمد. عرض کردم: برای چه کاری؟ فرمود: «به مداوای مجروحان و سرپرستی بیماران خواهند پرداخت، همانگونه که همراه رسول خدا(ع) بودند.» عرض کردم: آنها را برایم نام ببرید. حضرت فرمود: «قنواة دختر رشید هجری، امّ ایمن، حبّابه والبیه، سمیّه مادر عمار یاسر، زبیده، امّ خالد احمسیه، امّ سعید حنفیه، صیانه ماشطه و امّ خالد جهنیه.»(۲۵) هم چنین اهل ولایت و معرفت و به فرموده پیامبر(ص): هرکس ایمان محض داشته باشد، او نیز باز خواهد گشت.(۲۶) در روایات، از چند پیامبر هم نام برده شده است که برای یاری حضرت (عج)رجعت خواهند کرد، آنان عبارتند از: دانیال(ع) و یونس(ع)، الیاس پیامبر(ع).(۲۷) الیاس پیامبر(ع) دومین پیامبری که همراه مهدی آل محمّد(ص) خواهد بود، حضرت الیاس(ع) است که گفته میشود وی جدّ حضرت نوح است. برخی گفتهاند: والیسع را جانشین خود در بنی اسرائیل کرده است و خدا او را به آسمان بالا برده است. همه ساله در روز عرفه، او و خضر(ع) در صحرای عرفات حضور پیدا میکنند و در کنار یکدیگر میباشند. (۲۸) از گفتگوی امام صادق(ع) با الیاس(ع) در کنار کعبه هم، معلوم میشود که وی از جمله پیامبرانی است که همراه مهدی(عج) خواهد بود، چون او در ضمن گفتگو شمشیر خود را به امام نشان داد، سپس نقاب از چهره کنار زد و اظهار داشت: من الیاس هستم.(۲۹) پی نوشت: ۱-رجعت یا حیات دوباره ،احمدعلی طاهری ورسی ص۱۲ ۲-همان ص۷ به نقل از اصول مذهب الشیعة، دکتر قفّاری، ناصر بن عبداللَّه علی - الطبعة الثانیة ۱۴۱۵ ه.ق ۳-همان ص۸ ۴- بحار الانوار، علامة مجلسی، محمّدباقر - دار احیاء التراث العربی، بیروت ۵- البدایة والنهایة، الحافظ ابی الفداء، اسماعیل بن کثیر الدمشقی - دار احیاء التراث العربی، بیروت ۶-البیان فی تفسیر القرآن، آیة اللَّه خویی، سیّد ابوالقاسم - انوار الهدی ۷-پژوهشی در معارف امامیه، مسجدجامعی، علی رضا - سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی ۸-رجعت یا حیات دوباره ص۹ به نقل از الایضاح، فضل بن شاذان، تحقیق: محدث ارموی، سیّد جلال الدین ۹- همان ص۱۰ به نقل از الایقاظ منالهجعة، بالبرهان علی الرجعة، شیخ حرّ عاملی، محمّد بن حسین، ترجمة آیة اللَّه جنّتی دارالکتب العلمیة - اسماعیلیان، قم ۹- مفاتیح الجنان،اعمال سرداب مقدس ۱۰-۱۶-سیمای جهان در عصر امام زمان (عج) به نقل از دلایل الإمامة:ص ۲۳۷؛المحجّة فی ما نزل فی القائم الحجّة:ص ۲۹۸و بامداد بشریت پ۳۶ به نقل از دلائل الامامه ص۲۳۷ ۱۱-امام مهدی (عج)، از ولادت تا بعد از ظهور ص۵۲۴ ۱۲- سیمای جهان در عصر امام زمان (عج) ، ج ۲،ص ۹۴به نقل از معجم أحادیث امام المهدی:۳۳۲/۳ ح ۸۷۶؛بحارالأنوار:۷۶/۵۳ ب ۲۹ ح ۸۱ ۱۳-همان ج۲ ص۹۴ ۱۴- الارشاد:ص ۳۴۲؛بحار الأنوار:۹۰/۵۳ ب ۲۹ ح ۹۴ و ۲۹۱/۵۲ ب ۲۶ ح ۳۵ ۱۵- معجم أحادیث امام المهدی:۳۲۴/۳ ح ۸۶۷؛بحار الأنوار:۳۹۰/۵۲ ب ۲۷ ح ۲۱۲ ۱۶- بحار الأنوار:۸۴/۵۳ باب الرّجعة ح ۸۶ ۱۷-معجم أحادیث امام المهدی:۳۳۲/۳ ح ۸۷۶؛بحار الأنوار:۷۶/۵۳ ب ۲۹ ح ۸۱ ۱۸- معجم أحادیث امام المهدی:۳۳۳/۳ ح ۸۷۷؛بحار الأنوار:۷۶/۵۳ ب ۲۹ ح ۸۱ ۱۹- جامع الرّواة:۳۰۸/۱؛تنقیح المقال:۴۱۴/۱؛زندگانی امام زمان:ص ۱۶۷ ۲۱- منتخب الأثر:ص ۱۶۵؛الزام النّاصب:ص ۱۷۷؛یوم الخلاص:ص ۲۱۶ ۲۲- منتخب الأثر:ص ۱۶۵؛الزام النّاصب:ص ۱۷۷؛یوم الخلاص:ص ۲۱۶ ۲۳- دلائل الإمامة:ص ۲۴۷ ۲۴-بامدادبشریت ،محمدجوادطبسی،ص۸۱،پ۳۵به نقل ازدلائل الامامه ص۲۶۰ ۲۵- تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۱۱۲ و بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۲۹ ۲۶- دلائل الامامه ص۲۳۷ ۲۷- بامدادبشریت پ۳۷ ۲۸-کافی، ج ۱، ص ۲۴۲ ۲۹- بامدادبشریت پ۳۷ به نقل از مجمع البحرین، ص ۳۱۶ منبع:مهر