خداوند در سوره حج (آيه ۲۸) ضمن بيان فريضه بزرگ «حج» سخن از «ايام معلومات» گفته است كه مومنان بايد در آن به ياد خدا باشند. يكي از تفسيرهاي معروف «ايام معلومات» كه در روايات نيز آمده است، ۱۰ روز اول ذي‌الحجه است. بنابراين، هم شب‌هاي آن عزيز است و هم روزهاي آن.

در حديثي از رسول خدا (ص) مي‌خوانيم كه عبادت و كار نيك در هيچ ايامي به اندازه اين ايام (۱۰ روز اول ماه ذي‌الحجه) فضيلت ندارد.

افزون بر اين‌ها، هم صدا شدن با زوار خانه خدا در اين ماه و ياد و خاطره مراسم با شكوه حج و معنويت و بركات آن، حال و هواي ديگري به انسان مي‌دهد، مخصوصا براي كساني كه در سلك زوار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته‌اند، يا با ياد و خاطره آن‌ها همراهند.

وجود دو «عيد» مهم اسلامي عيد قربان (عيد اضحي) و عيد غدير ‌(عيد ولايت) و روز «عرفه» و خاطره دعاي عجيب و بسيار گران‌بهاي امام حسين (ع) در عرفات، شكوه و عظمت خاصي به اين ماه بخشيده و سزاوار است همه مومنان (مخصوصا جوانان پاك‌دل) از فضاي آكنده از معنويت اين ماه، غافل نشوند و در خودسازي و تهذيب نفس بكوشند كه به پيشرفت‌هاي مهمي نائل مي‌شوند.

اعمال ماه ذي‌الحجه

اعمال اين ماه بر دو قسم است:

اول اعمالي كه مشترك است ميان دهه اول، دوم اعمالي كه مختص به ايام خاصي است.

اعمال مشترك دهه اول:

۱- امام صادق (ع) مي‌فرمايد: پدرم حضرت امام باقر(ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذي‌الحجه، هر شب ميان نماز مغرب و عشاء اين دو ركعت نماز را ترك مكن،‌ در هر ركعت سوره حمد و سوره قل هو الله را مي‌خواني، پس از ‌آن اين آيه (آيه ۱۴۲ سوره اعراف) را مي‌خواني:

وَ وَاعَدْنَا مُوسَي ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ قَالَ مُوسَي لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ.

با موسي ۳۰ شب وعده كرديم، و آن را با ۱۰ شب ديگر كامل كرديم، در نتيجه ميقات پروردگارش به ۴۰ شب اتمام يافت و موسي‏ به برادرش هارون گفت: در ميان قوم من جانشينم باش و اصلاح كن و راه اهل فساد را پيروي مكن.

اگر چنين كني، در ثواب حاجيان، و اعمال حج آن‌ها شريك مي‌شوي.

۲- روزه گرفتن در ۹ روز اول. در روايتي از امام موسي كاظم (ع) نقل شده است كه هر كس ۹ روز اول ذي‌الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را براي او مي‌نويسد.

۳- ابوحمزه ثمالي از امام صادق (ع) نقل كرده است كه آن حضرت، از روز اول تا عصر روز عرفه، پس از نماز صبح و قبل از نماز مغرب اين دعا را مي‌خواند:

اللَّهُمَّ هَذِهِ الْأَيَّامُ الَّتِي فَضَّلْتَهَا عَلَي الْأَيَّامِ وَ شَرَّفْتَهَا قَدْ بَلَّغْتَنِيهَا بِمَنِّكَ وَ رَحْمَتِكَ فَأَنْزِلْ عَلَيْنَا مِنْ بَرَكَاتِكَ وَ أَوْسِعْ عَلَيْنَا فِيهَا مِنْ نَعْمَائِكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَهْدِيَنَا فِيهَا لِسَبِيلِ الْهُدَي وَ الْعَفَافِ وَ الْغِنَي وَ الْعَمَلِ فِيهَا بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَي اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوَي وَ يَا سَامِعَ كُلِّ نَجْوَي وَ يَا شَاهِدَ كُلِّ مَلَإٍ وَ يَا عَالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَكْشِفَ عَنَّا فِيهَا الْبَلاءَ وَ تَسْتَجِيبَ لَنَا فِيهَا الدُّعَاءَ وَ تُقَوِّيَنَا فِيهَا وَ تُعِينَنَا وَ تُوَفِّقَنَا فِيهَا لِمَا تُحِبُّ رَبَّنَا وَ تَرْضَي وَ عَلَي مَا افْتَرَضْتَ عَلَيْنَا مِنْ طَاعَتِكَ وَ طَاعَةِ رَسُولِكَ وَ أَهْلِ وِلايَتِكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ،

خدايا اين روزها روزهايي است، كه بر ساير روزها برتري و شرافت دادي و به لطف و رحمتت مرا به آنها رساندي، بركاتت را بر ما فرو فرست و از نعمت‌هايت در اين روزها بر ما وسعت ده. خدايا از تو مي‏‌خواهم بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستي، و ما را در اين روزها به راه هدايت و پاكدامني و بي‏‌نيازي و عمل در آنها به آنچه مي‏‌پسندي و خشنود مي‏‌شود هدايت فرمايي، خدايا از تو درخواست مي‏‌كنم، اي جايگاه هر شكوايه و اي شنواي هر راز و نياز و اي حاضر در هر جمع، و اي داناي هر نهان، كه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستي و در اين روزها بلا را از ما برگرداني و دعايمان را مستجاب گرداني و نيرويمان دهي و ياري‏مان نمايي و به آنچه اي پروردگار ما دوست داري و خشنود مي‌‏شود موّفقمان بداري و بر اموري كه از طاعتت و طاعت رسولت و اهل ولايتت بر ما واجب نمودي توفيقمان دهي. خدايا از تو درخواست مي‏‌كنم اي مهربان‏ترين مهربانان، كه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستي،

وَ أَنْ تَهَبَ لَنَا فِيهَا الرِّضَا إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ وَ لا تَحْرِمْنَا خَيْرَ مَا تُنْزِلُ فِيهَا مِنَ السَّمَاءِ وَ طَهِّرْنَا مِنَ الذُّنُوبِ يَا عَلامَ الْغُيُوبِ وَ أَوْجِبْ لَنَا فِيهَا دَارَ الْخُلُودِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لا تَتْرُكْ لَنَا فِيهَا ذَنْبا إِلا غَفَرْتَهُ وَ لا هَمّا إِلا فَرَّجْتَهُ وَ لا دَيْنا إِلا قَضَيْتَهُ وَ لا غَائِبا إِلا أَدَّيْتَهُ وَ لا حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ إِلا سَهَّلْتَهَا وَ يَسَّرْتَهَا إِنَّكَ عَلَي كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ اللَّهُمَّ يَا عَالِمَ الْخَفِيَّاتِ يَا رَاحِمَ الْعَبَرَاتِ يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ يَا رَبَّ الْأَرَضِينَ وَ السَّمَاوَاتِ يَا مَنْ لا تَتَشَابَهُ عَلَيْهِ الْأَصْوَاتُ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا فِيهَا مِنْ عُتَقَائِكَ وَ طُلَقَائِكَ مِنَ النَّارِ وَ الْفَائِزِينَ بِجَنَّتِكَ وَ النَّاجِينَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ وَ صَلَّي اللَّهُ عَلَي سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ وَ سَلَّمَ عَلَيهِم تَسليماً.

و خشنودي خود را در اين روزها به ما ارزاني كني، كه به يقين‏ تو شنواي دعايي و از خيري كه در اين ايام از عالم بالا نازل مي‏‌كني، ما را محروم مساز و از گناهان ما را پاك ساز، اي داناي نهان‌ها و در اين روزها خانه جاودان را بر ما واجب گردان. خدايا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و گناهي را براي ما باقي بگذار جز آنكه‏ ببخشي و نه اندوهي جز آنكه برطرف كني و نه بدهي جز آنكه بپردازي و نه غايبي جز آنكه به ما برساني و نه حاجتي از حاجات دنيا و آخرت جز آنكه هموار و آسان نمايي، به يقين تو بر هر چيز توانايي. خدايا اي داناي‏ نهان، اي رحم‏ كننده به اشك‌هاي روان، اي اجابت‏ كننده دعاها، اي پروردگار زمين‌ها و آسمان‌ها، اي‏ آن‏كه صداها بر او اشتباه نشود، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و ما را در اين روزها از آزادشدگان و رهاگشتگان از آتش و رسيدگان به بهشت، و از نجات‏ يافتگان قرار ده به مهرباني‌ات اي مهربان‏‌ترين مهربانان و درود خدا بر آقايمان محمّد و همه اهل بيتش.

۴- آن پنج دعايي را بخواند كه به فرموده امام باقر (ع) خداوند آن را به وسيله جبرئيل براي حضرت عيسي (ع) هديه فرستاد، تا در ايام اين دهه، آن‌ها را بخواند. آن پنج دعا چنين است:

(۱) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَي كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ (۲) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ يَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَدا (۳) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوا أَحَدٌ (۴) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَي كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ (۵) حَسْبِيَ اللَّهُ وَ كَفَي سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَيْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَي أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِي‏ءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَي.

(۱)گواهي مي‌‏دهم كه معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريك است، فرمانروايي و سپاس براي اوست، خير تنها به دست اوست‏ و او بر هرچيز تواناست.

(۲)گواهي مي‏‌دهم معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريك است، يكتا و بي‏‌نياز است‏ همسر و فرزندي نگرفته است.

(۳)گواهي مي‏‌دهم معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريك است، يكتا و بي‏‌نياز است‏ نه زاده و نه زاييده شده است و برايش هيچ همتايي نيست.

(۴)گواهي مي‏‌دهم معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريك است، فرمانروايي و سپاس براي اوست، زنده مي‏‌كند و مي‏‌ميراند و اوست زنده‏‌اي كه نمي‏‌ميرد، خير تنها به دست اوست، و او بر هرچيز تواناست.

(۵)خدا مرا بس است و كفايت مي‏‌كند، خدا گوش فرا دهد براي آن‏كه او را بخواند، وراي خدا نهايتي نيست، گواهي مي‏‌دهم براي‏ خدا به آنچه دعوت كرد، و خدا بيزار است از هركه از او بيزاري جويد، و آخرت و دنيا از آن خداست.

سپس حضرت عيسي (ع) پاداش فراواني را براي ۱۰۰ مرتبه خواندن اين پنج دعا ذكر فرمود. مرحوم «علامه مجلسي» گفته است: اگر كسي هر روز هر يك از اين پنج دعا را ۱۰ مرتبه بخواند( كه در مدت ۱۰ روز هر كدام را ۱۰۰ مرتبه خوانده است) به روايت عمل كرده است. البته اگر هر روز هر دعايي را ۱۰۰ مرتبه بخواند بهتر است.

۵- در هر روز، از اين دهه، اين تهليلات (لااله‌الا الله‌ها) را كه از اميرالمومنين نقل شده است بخواند و اگر روزي۱۰ مرتبه بخواند بهتر است:

لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ اللَّيَالِي وَ الدُّهُورِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُورِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ رَحْمَتُهُ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّوْكِ وَ الشَّجَرِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُيُونِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ فِي اللَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ وَ فِي‏ الصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الرِّيَاحِ فِي الْبَرَارِي وَ الصُّخُورِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مِنَ الْيَوْمِ إِلَي يَوْمِ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ.

معبودي جز خدا نيست به شمار شب‌ها و روزگاران، معبودي جز خدا نيست به شمار امواج درياها، معبودي جز خدا نيست و رحمت او از آنچه گرد مي‏‌آورند بهتر است، معبودي جز خدا نيست، به شمار خارها و درختان، معبودي جز خدا نيست به شمار موها و كرك‌ها، معبودي جز خدا نيست به شمار سنگ‌ها و كلوخ‌ها، معبودي جز خدا نيست به شمار بهم‏ خوردن پلك‌ها، معبودي جز خدا نيست در شب چون سياهي بنمايد و در صبح چون سپيدي سر برآورد، معبودي جز خدا نيست به شمار بادها در صحراها و كوه‌ها، معبودي جز خدا نيست از امروز تا روز دميده شدن در صور.

اعمال مختص روزها و شب‌هاي اين ماه

روز اول ماه: روز اول ماه ذي‌الحجه روز مباركي است و براي آن چند عمل نقل شده است:

۱-روزه گرفتن. در روايتي از امام موسي بن جعفر (ع) نقل شده است كه هر كس روز اول ماه ذي‌الحجه را روزه بگيرد، خداوند براي وي پاداش عظيمي را مي‌نويسد.

۲-خواندن نماز حضرت فاطمه (ع). مرحوم «شيخ طوسي» فرموده است: مستحب است در اين روز، نماز حضرت فاطمه (ع) را بخواند و اين نماز چهار ركعت است (هر دو ركعت به يك سلام) و همانند نماز حضرت اميرالمومنين (ع) است در هر ركعت يك مرتبه سوره حمد و ۵۰ مرتبه سوره قل هو الله را بخواند و بعد از سلام تسبيح حضرت فاطمه (ع) را بگويد، آنگاه بخواند:

سُبْحَانَ ذِي الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِيفِ سُبْحَانَ ذِي الْجَلالِ الْبَاذِخِ الْعَظِيمِ سُبْحَانَ ذِي الْمُلْكِ الْفَاخِرِ الْقَدِيمِ سُبْحَانَ مَنْ يَرَي أَثَرَ النَّمْلَةِ فِي الصَّفَا سُبْحَانَ مَنْ يَرَي وَقْعَ الطَّيْرِ فِي الْهَوَاءِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَكَذَا وَ لا هَكَذَا غَيْرُهُ

منزّه است آن داري عزّت بلندمرتبه شريف، منزّه است آن داراي عظمت بسيار با شكوه بزرگ، منزّه است‏ آن داراي فرمانروايي گرانمايه ازلي، منزّه است آن‏كه جاي پاي مورچه را بر سنگ صاف بيند، منزّه است آن‏كه چگونگي گذر پرنده را در هوا بيند، منزّه است آن‏كه او چنين است، و جز او چنين نيست.

۳-نيم ساعت قبل از ظهر، دو ركعت نماز بگزارد و در هر ركعت يك مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره «قل هوالله» و ده مرتبه آيةالكرسي و ده مرتبه سوره «انا انزلنا» را بخواند.

۴-هر كس از ظالمي خوف داشته باشد در اين روز بگويد:

« حَسْبِي حَسْبِي حَسْبِي مِنْ سُؤَالِي عِلْمُكَ بِحَالِي

مرا كافي است، مرا كافي است، مرا كافي است، آگاهي تو به حالم از درخواست من.» تا خداوند او را از شر آن ظالم حفظ كند.

روز هشتم ماه: روز هشتم ذي‌الحجه را "ترويه" مي‌نامند و به روايت امام صادق(ع) روزه در آن، كفاره گناهان زيادي است.

تقويم اين ماه

اول ماه ذي‌الحجه: روز ولادت حضرت ابراهيم خليل (ع)، پيامبر بزرگ و بت شكن و بنا كننده خانه كعبه است.

همچنين بنا بر نقل «شيخ طوسي» اين روز، روز ازدواج امير مومنان علي (ع) و حضرت صديقه كبري فاطمه زهرا (س) (در سال دوم هجري ) است.

روز هفتم ماه ذي‌الحجه: وفات امام محمد باقر (ع) ( در سال ۱۱۴) در چنين روزي واقع شده است.

روز هشتم ماه ذي‌الحجه: اين روز را روز« ترويه» مي‌نامند. «ترويه در لغت به معناي سيراب كردن و آب ذخيره نمودن است». در سابق كه در عرفات آب نبود، حجاج روز هشتم آب براي وقوف در عرفات در روز نهم از مكه با خود مي‌برند.

روز نهم ذي‌الحجه: روز عرفه است كه روزي بسيار با فضيلت است و حاجيان آن روز را در صحراي عرفات به ياد خدا هستند، همچنين اين روز مصادف است با سالروز شهادت حضرت مسلم‌بن عقيل (ع) در شهر كوفه ( در سال ۶۰ هجري قمري).

روز دهم ماه ذي‌الحجه:‌ روز عيد قربان است كه از اعياد مهم اسلامي است.

روز پانزدهم ماه ذي‌الحجه: در چنين روزي ميلاد مسعود حضرت امام علي النقي (ع) در سال ۲۱۲ هجري قمري واقع شده است.

روز هجدهم ماه ذي‌الحجه: روز عيد سعيد غدير، عيد ولايت و امامت، از اعياد مهم اسلامي است. آن روز پيامبر گرامي اسلام (ص) به فرمان خداوند، علي (ع) را به امامت و جانشيني خود منصوب كرد. اين واقعه در سال دهم هجري در سرزمين «خم» نزديكي مكه كنار غدير (بركه آبي) واقع شد. و لذا آن را عيد «غدير خم» مي‌نامند. مرحوم «علامه اميني» در كتاب شريف «الغدير» كه در ۱۱ جلد نوشته شده است، روايات فراواني را از طريق اهل سنت راجع به جريان غدير خم، نقل مي‌كند كه جاي ترديدي براي هيچ فرد با انصافي باقي نمي‌گذارد.

روز بيست و چهارم ماه ذي‌الحجه: روز «مباهله» است، روزي است كه رسول خدا (ص) با نصاراي نجران «مباهله» كرد، و پيش از آن كه مباهله صورت گيرد مسيحيان نجران، پشيمان شده و از مباهله صرف نظر كردند. اين جريان در سال دهم هجري واقع شده است.

همچنين در اين روز حضرت اميرالمومنين علي (ع) در حال ركوع انگشتر خود را به سائل داد و آيه (إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤتُونَ الزَّكاةَ وَ هُم راكِعُونَ) در همين رابطه نازل شد.

روز بيست و پنجم ماه ذي‌الحجه: روز نزول سوره «هل اتي» است. پس از آن كه حضرت علي (ع) حضرت فاطمه (ع)، امام حسن (ع) و امام حسين (ع) و جناب فضه، براي اداي نذر خويش كه براي شفاي امام حسن و امام حسين (ع) كرده بودند، سه روز روزه گرفتند و در روز اول غذاي افطار خود را به مسكين دادند و با آب افطار كردند و در روز دوم به يتيم و روز سوم به اسير دادند اين سوره در مدح آنان نازل شد.

اعمال مشترك اول هر ماه:

۱-هنگام رؤيت هلال دعايي را كه در «صحيفه سجاديه» آمده است بخواند كه بسيار پرمعناست:

أَيُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِيعُ الدَّائِبُ السَّرِيعُ الْمُتَرَدِّدُ فِي مَنَازِلِ التَّقْدِيرِ الْمُتَصَرِّفُ فِي فَلَكِ التَّدْبِيرِ آمَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِكَ الظُّلَمَ وَ أَوْضَحَ بِكَ الْبُهَمَ وَ جَعَلَكَ آيَةً مِنْ آيَاتِ مُلْكِهِ وَ عَلامَةً مِنْ عَلامَاتِ سُلْطَانِهِ فَحَدَّ بِكَ الزَّمَانَ وَ امْتَهَنَكَ بِالْكَمَالِ وَ النُّقْصَانِ وَ الطُّلُوعِ وَ الْأُفُولِ وَ الْإِنَارَةِ وَ الْكُسُوفِ فِي كُلِّ ذَلِكَ أَنْتَ لَهُ مُطِيعٌ وَ إِلَي إِرَادَتِهِ سَرِيعٌ سُبْحَانَهُ مَا أَعْجَبَ مَا دَبَّرَ مِنْ أَمْرِكَ وَ أَلْطَفَ مَا صَنَعَ فِي شَأْنِكَ جَعَلَكَ مِفْتَاحَ شَهْرٍ حَادِثٍ لِأَمْرٍ حَادِثٍ فَأَسْأَلُ اللَّهَ رَبِّي وَ رَبَّكَ وَ خَالِقِي وَ خَالِقَكَ وَ مُقَدِّرِي وَ مُقَدِّرَكَ وَ مُصَوِّرِي وَ مُصَوِّرَكَ،

اي آفريده فرمانبردار، رونده كوشا و شتابان، رفت‏ وآمد كننده در منزلگاه‌هاي معيّن، اي متصرف در چرخ‏ گردان تدبير، ايمان آوردم به آن كس ‏كه با تو تاريكي‌ها را روشن كرد و آنچه را كه به سختي مي‏‌توان يافت آشكار ساخت و تو را نشانه‏‌اي از نشانه‏‌هاي چيرگي و علامتي از علائم قدرت خود قرار داد، پس زمان را به تو محدود ساخت و گاهي تو را به نقص و گاهي به كمال و وقتي به طلوع و زماني به غروب و حالتي پر نور و حالتي گرفته، مسخّر خويش كرد، تو در تمام اين حالات مسّخر اويي و به سوي اراده‏‌اش‏ شتاباني، منزّه است او چه عجيب است تدبيري كه در حق تو به كار برده، و چه دقيق است آنچه درباره تو انجام داده، تو را كليد ماهي‏ براي كارهايي نو ساخته، پس از پروردگار كه پروردگار من‏ و توست، و آفريننده من‏ و توست، و مهار مقدّرات من‏ و تو در كف قدرت اوست، و صورتگر من و توست،

أَنْ يُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ يَجْعَلَكَ هِلالَ بَرَكَةٍ لا تَمْحَقُهَا الْأَيَّامُ وَ طَهَارَةٍ لا تُدَنِّسُهَا الْآثَامُ هِلالَ أَمْنٍ مِنَ الْآفَاتِ وَ سَلامَةٍ مِنَ السَّيِّئَاتِ هِلالَ سَعْدٍ لا نَحْسَ فِيهِ وَ يُمْنٍ لا نَكَدَ مَعَهُ وَ يُسْرٍ لا يُمَازِجُهُ عُسْرٌ وَ خَيْرٍ لا يَشُوبُهُ شَرٌّ هِلالَ أَمْنٍ وَ إِيمَانٍ وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسَانٍ وَ سَلامَةٍ وَ إِسْلامٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَي مَنْ طَلَعَ عَلَيْهِ،

مي‏‌خواهم كه بر محمّد و خاندانش درود فرستد، و تو را ماه بركتي قرار دهد، كه گذشت روزگاران آن را از بين نبرد و ماه پاكي كه گناهان آن را آلوده نگرداند، هلال ايمني از آفات و سلامتي‏ از زشتي‌ها، هلال خوش طالعي بركنار از بد يمني و مباركي بدون گرفتاري و آسايش بدون دشواري‏ و خير بدون شرّ، هلال ايمني و امان و نعمت و احسان و سلامت و اسلام، خدايا بر محمّد و خاندانش درود فرست و ما را از پسنديده‏‌ترين كساني قرار ده كه اين ماه بر آنان طلوع كرده،

وَ أَزْكَي مَنْ نَظَرَ إِلَيْهِ وَ أَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ فِيهِ وَ وَفِّقْنَا اللَّهُمَّ فِيهِ لِلطَّاعَةِ وَ التَّوْبَةِ وَ اعْصِمْنَا فِيهِ مِنَ الْآثَامِ وَ الْحَوْبَةِ وَ أَوْزِعْنَا فِيهِ شُكْرَ النِّعْمَةِ وَ أَلْبِسْنَا فِيهِ جُنَنَ الْعَافِيَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَيْنَا بِاسْتِكْمَالِ طَاعَتِكَ فِيهِ الْمِنَّةَ إِنَّكَ أَنْتَ الْمَنَّانُ الْحَمِيدُ وَ صَلَّي اللَّهُ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ وَ اجْعَلْ لَنَا فِيهِ عَوْنا مِنْكَ عَلَي مَا نَدَبْتَنَا إِلَيْهِ مِنْ مُفْتَرَضِ طَاعَتِكَ وَ تَقَبَّلْهَا إِنَّكَ الْأَكْرَمُ مِنْ كُلِّ كَرِيمٍ وَ الْأَرْحَمُ مِنْ كُلِّ رَحِيمٍ آمِينَ آمِينَ رَبَّ الْعَالَمِينَ

و پاكيزه‌‏ترين كساني‏ كه به آنها نظر نموده و خوشبخت‏‌ترين كساني‏ كه در آن به بندگي تو گردن نهاده‏‌اند و ما را در اين ماه توفيق توبه عنايت كن و از گناه حفظ فرما و از انجام نافرماني‏‌ات‏ بازدار و اداي شكر نعمتت را به ما ارزاني كن و لباس‌هاي عافيت را بر ما بپوشان و به سبب انجام طاعت كامل، نعمتت را در اين ماه بر ما تمام كن، زيرا كه تو بس بخشنده ستوده‏‌اي، و درود خدا بر محمّد و خاندان پاكش و براي ما از جانب خود در اين ماه مددي برسان، بر انجام آنچه ما را به آن خوانده‏‌اي از اطاعت واجبت و آن را بپذير، همانا تو كريم‏‌تر از هر كريمي و مهربان‏تر از هر مهرباني، آمين آمين اي پروردگار جهانيان.

۲-خواندن هفت بار سوره «حمد»

۳-خواندن نماز اول ماه در روز اول، و آن دو ركعت است، در ركعت اول بعد از «حمد»، ۳۰ مرتبه «قل هو الله احد» مي‌خواند( به عدد روزهاي ماه) و در ركعت دوم ۳۰ مرتبه «انا انزلنا»، و بعد از نماز صدقه‌اي در راه خدا مي‌دهد؛ ( و اگر مستحقي حاضر نيست، براي او كنار بگذارد) در بعضي از روايات اسلامي آمده است، هر كس چنين كند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است.

در بعضي از احاديث آمده است:‌ بعد از نماز، اين دعا را ( كه پرمعنا و پربركت و مشتمل بر آيات گرانبها و مناسبي از قرآن مجيد است) بخواند:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلا عَلَي اللَّهِ رِزْقُهَا وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كَاشِفَ لَهُ إِلا هُوَ وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرا مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَي اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْدا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ

به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهرباني‏‌اش هميشگي است، هيچ جنبنده‌‏اي در زمين نيست، مگر اينكه روزي او بر خدا است و قرارگاه‏ و امانگاهش را خدا مي‏‌داند، همه اينها در كتابي روشن است. به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهرباني‏‌اش هميشگي است، اگر خدا به تو زياني رساند، جز او كسي برطرف‏ كننده آن نيست و اگر خيري را براي تو بخواهد، فضل او را بازگرداننده‏‌اي نيست، آن را به هركس از بندگانش‏ بخواهد مي‏‌رساند و او آمرزنده و مهربان است. به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهرباني‏‌اش

هميشگي است، خدا به زودي پس از دشواري آساني‏ قرار مي‏‌دهد، آنچه خدا خواست همان شود، نيرويي نيست مگر به خدا، خدا ما را بس است و نيكو كارگشايي است، كارم را به خدا وامي‏‌گذارم‏ كه خدا بيناي به بندگان است، معبودي جز تو نيست، من از ستمكاران بودم، پروردگارا من به آنچه‏ از خير برايم فرود آري نيازمندم، پروردگارا مرا تنها مگذار، كه تو بهترين وارثاني.

۴-از اموري كه بر آن تأكيد شده است، سه روز روزه گرفتن درهر ماه است. مرحوم «علامه مجلسي» در «زاد المعاد» مي‌گويد: مطابق مشهور، اين سه روز،‌ پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است.

سنت است كه همه ماه شعبان را روزه بدارد و در ۱۰ ماه ديگر، سه روز آن را، روزه بگيرد. و اگر اين سنت از او فوت شد، قضاي آن را بجاي آورد و حتي اگر در تابستان انجام آن دشوار باشد، در زمستان قضا نمايد.

در روايتي از امام صادق (ع) آمده است: « كسي كه اين سه روز را روزه مي‌گيرد، مراقب باشد، با كسي جدال و تند خويي نكند و اگر نسبت به او خسارتي شد، درگذرد. و اگر در اين ايام روزه باشد و به منزل برادر مومني رفت و از او خواسته شد كه افطار كند، اجابت دعوت مومن و افطار كردن، ۷۰ برابر برتر است از روزه داشتن».

به هر حال سه روز روزه گرفتن در هر ماه ( به نحوي كه گذشت) پاداش فراواني دارد و مورد تاكيد قرار گرفته است.

منبع:حج