بی‌طرفی در دعوای حق و باطل معنی ندارد/ واكنش سریع
«بی‌طرفی در دعوای حق و باطل معنی ندارد. یك وقت دعوای مشتبهی است، آن بحث
دیگری است، وقتی كه حقّی هست و باطلی، اینجا بی‌طرفی معنا ندارد؛ باید طرف
حق بود، مقابل باطل ایستاد؛ حالا یكی می تواند به شكل نظامی بِایستد، یكی
به شكل سیاسی بِایستد؛ به اَشكال مختلف می‌شود ایستاد، یك نفر هم با زبان،
با بیان، با اندیشه می تواند بِایستد؛ باید ایستاد. شاعر نمی تواند در جنگ
حق و باطل بی‌طرف باشد. اگر چنانچه شاعر، هنرمند بی‌طرف بود، تضییع نعمت
خدا را كرده؛ اگر خدای نكرده طرف باطل را گرفت، آن‌وقت خیانت كرده، جنایت
كرده؛ بحث اهمال دیگر نیست، بحث جنایت است. خب، شما ملّت‌تان مظلومیّت های
زیادی در این سال های متمادی داشته، این مظلومیّت‌ها گفتن دارد، این برای
دنیا منعكس شدن دارد.» آخرین باری كه شاعران با رهبر معظم انقلاب دیدار
كردند، به 10 تیر 1394 باز می گردد. روزی كه رهبری در آن درباره بی طرفی در
دعوای حق و باطل سخن گفتند و این بی طرفی را بی معنا دانستند. ایشان در
این دیدار در بخش دیگری از سخنانشان به وظیفه مهمی از سوی شاعران اشاره
كردند و فرمودند: «از جمله كارهایی كه خیلی خوب است در كشور ما كه
بحمدالله در این جلسه هم آثارش دیده شد و قبلاً هم دیده شد و من خیلی از
این راضی هستم، واكنش سریعی است كه شعرای جوان ما به حوادث نشان می دهند،
این خیلی با ارزش است، این خیلی خوب است. مبادا كسی خیال كند كه این چیز
منفی است؛ نه، این بسیار مثبت است. ما در طول تاریخ و در زمان معاصرِ نزدیك
به خودمان هم داشتیم مواردی را كه همین واكنش های سریع بهترین آثار را
به‌وجود آورد... . اینكه به حوادث واكنش سریع نشان داده بشود و تبیین بشود،
این بسیار خوب است.» شاید بتوان «واكنش سریع» را مهم ترین خواسته رهبر
انقلاب از شاعران دانست. خواسته ای كه در طول سال گذشته و در اتفاقات
گوناگون از سوی شاعران اجابت شد.
كاركرد عمده شعر/ وظیفه شاعر
« كاركرد عمده شعر تأثیرى است كه شعر شما بر روى مخاطب می گذارد. شما با
شعر خودتان خلوت مخاطب را اشغال می كنید. انسان ها خلوتى دارند این از
ممیّزات انسان است، خلوتى دارند، درونى دارند، حیطه‌بندى اسرارى دارند،
خودى دارند؛ شما با شعرتان در این خلوت حضور پیدا می كنید، بر روى این خلوت
اثر می‌گذارید، آن را غنى می كنید. این، یكى از مهم‌ترین كاركردهاى شعر
است. می توانید این خلوت را، این خصوصى‌ترین لحظات یك انسان را كه حالا
مخاطب شما واقع شده است، این مرحله، سرمنزل، یا این جایگاه وجود انسانى را،
با شعر خودتان تروتازه نگه دارید؛ منزّه، پاكیزه، لطیف، پر نشاط و پر امید
نگه دارید؛ می توانید به او فكر تغذیه كنید، می توانید به او رهنمود
بدهید؛ چون خلوت انسان‌ها درواقع اتاق فكر شخصى انسان است. هر انسانى در
درون خودش یك اتاق فكرى دارد كه شما با شعرتان - اگر چنانچه این شعر قدرتِ
نفوذ پیدا كرد و توانست در خلوت ذهن انسان ها و خلوت دل انسان ها و مخاطبین
حضور پیدا كند - پاى ثابت اتاق فكر مخاطبتان هستید. این یكى از مهم‌ترین
كاركردهاى شعر شما است. و این چیز مهمّى است؛ چون این خلوت، در واقع
تأثیرگذار و سازنده شكل جَلوَت ها است. افكار انسان، تصمیم‌هاى مهمّ
انسان، در این خلوت ها گرفته می شود. انسان ها از عزیمتگاه این خلوتگاه به
راه‌هاى درست یا غلط، به راه‌هاى خوب یا بد، حركت می كنند. آنجا جاى فهمیدن
است، جاى تصمیم‌گیرى است، جاى شكل‌گیرى هویّت اصلى انسان است. شما می
توانید در آنجا حضور پیدا كنید و اثر بگذارید. و این یكى از مهم‌ترین
كاركردهاى شعر است.» رهبر معظم انقلاب در دیدار روز 21 تیر سال 1393 بر
ویژگی ها و كاركردهای عمده شعر و تاثیری كه می تواند بر روی مخاطب داشته
باشد، تاكید كردند. ایشان در بخشی از بیانات خود فرمودند: «یك مسئله دیگر
در مورد شعر، كاركرد اجتماعى شعر است؛ شعر، حافظِ هویّت ملّى است، حافظ
هویّت ملّى. هویّت ملّت ها عبارت است از مشخصّه‌هاى فرهنگى آن ها و مزیّت
هاى فرهنگى آن ها؛ این هویّت فرهنگى یك ملّت را تشكیل می دهد. این هوّیت
فرهنگى، اصل است؛ اگر چنانچه این از یك ملّتى گرفته بشود، این ملّت هضم
خواهد شد، یعنى درواقع به معناى حقیقى كلمه نابود خواهد شد؛ حالا در یك
مشخّصه جغرافیایى قرار می گیرد امّا چیزى نیست؛ هست، امّا بودن او مثل
نبودن است؛ هویّت فرهنگى، همه حیات یك مجموعه و یك ملّت است. شعر می تواند
این هویّت فرهنگى را هم تقویّت كند و غنى كند و تغذیه كند...» رهبر معظم
انقلاب در پایان این نشست وظیفه مهمی را برای شاعران تبیین كردند: «خب،
انسانى كه شاعر است، یعنى داراى نیروى شعور و درك و فهم و قوّت بیان و قدرت
بیان است، اینجا تكلیفش چیست؟ چه‌كار باید بكند؟ علاوه بر اینكه شما می
توانید حكمت را بیان كنید - كه: اِنَّ مِنَ الشِّعرِ لَحِكمَة - می توانید
مصداقى باشید براى «وَ لَمَنِ انتَصَر بَعدَ ظُلمِه» یا «وَ انتَصَروا مِن
بَعدِ ما ظُلِموا» كه در ذیل همین آیه شریفه مربوط به شعرا است: وَ
انتَصَروا مِن بَعدِ ما ظُلِموا میتوانید مصداق این باشید. «انتصار» كنید،
درصدد یارى جبهه مظلوم بربیایید، حقیقت را بگویید، حرف را بگویید، حقیقت
را نشان بدهید با شعرتان؛ می توانید خیلى نقش ایفا كنید در این زمینه‌ها.
بالاخره داشتن این امتیاز یك نعمت الهى است؛ یك حجّت الهى است؛ و هر نعمتى
سپاسى دارد و براى هر حجّتى پاسخى باید آماده بشود.»
توجه به شعر كودك متضمن به مفاهیم حكمت اسلامی و حكمت سیاسی
اول مرداد سال 1392 یكی دیگر از شب های دیدار شاعران با مقام معظم رهبری در
ماه رمضان بود. ایشان در این دیدار از حكمت در شعر سخن گفتند: «حكمت،
اندیشه حكیمانه، مسائل لازم برای آموختن به انسان ها، این ها را فهمیدن و
در شعر گنجاندن و بیان كردن - كه معارف دینی و معارف انسانی و سبك زندگی
جزو برترین‌هایش است - این ها مسئولیت های شاعر است. من توصیه‌ام این است
كه دوستان، این سهم عمده و مهم را از شعر هرگز فراموش نكنند...» ایشان در
تبیین وظیفه شاعران در بستر انقلاب اسلامی فرمودند: «در مسائل مربوط به
جامعه و زمانِ خودمان هم شاعر دارای مسئولیت است. امروز یك حركت عظیم
تاریخی از درون جامعه ما به وجود آمده و الهام بخش مجموعه‌های بزرگ بشری
شده؛ این یك واقعیت است. مواجهه انقلاب اسلامی با نظام سلطه بین‌المللی،
ایستادگی در مقابل زورگویی‌ها، از سوی یك ملتی كه دویست سال یا بیشتر زیر
بار زورگویی‌های دیگران بوده، و برافراشتن پرچم آزادی و آزادگی در این
كشور، چیز خیلی مهمی است؛ این باید در شعر شاعران ما ظهور پیدا كند.» رهبر
معظم انقلاب در این دیدار توصیه مهم دیگری نیز مطرح كردند كه متاسفانه
چندان به آن توجهی نشده است: «من یك توصیه دیگر هم دارم ... توجه به شعر
كودك كه متضمن مفاهیم حكمت اسلامی و حكمت سیاسی باشد، به نظر ما یكی از
كارهای لازم است و امروز یك مقداری جایش خالی است. شعر كودك و كتاب كودك و
نوجوان از جمله بخش‌های مهمی است كه امروز مورد توجه است. شعرایی كه
توانایی دارند، زبان رسایی دارند، باید مفاهیم حكمت‌آمیز را، یعنی حكمت
اسلامی و ایرانی را در شعرهای فارسی بگنجانند. استعدادهای جوان باید پرورش
پیدا كند. ما در بین جوان ها استعداد زیاد داریم و جوان ها هم راحت‌تر
می‌توانند حقایق را بپذیرند و این حقایق را در بیان خودشان و در شعرِ
خودشان منعكس كنند. در مسائل مربوط به جامعه و زمانِ خودمان هم شاعر دارای
مسئولیت است.»
شعر باید در خدمت ارزش‌ها باشد
14 مرداد 1391 شبی دیگر از ماه رمضان بود كه شاعران به دیدار مقام معظم
رهبری شتافتند. جلسه‌ای پر شور كه در آن پس از شعرخوانی شاعران، رهبر معظم
انقلاب در سخنان خود به وظیفه خطیر شاعران اشاره كردند: «شعر در كشور ما
خوب پیش رفته؛ منتها یك نكته اساسی وجود دارد؛ شعر باید در خدمت ارزش ها
باشد. من انكار نمی كنم كه شعر آئینه احساس شاعر است و شاعر حق دارد احساس
خود را، احساس شاعرانه خود را، درك شاعرانه خود را در قالب اشعاری كه
قریحه سرودن آن را خدا به او داده، بریزد و ارائه كند - این را من كاملاً
قبول دارم - منتها شعر به عنوان یك هنر والا، یك هنر برتر، به عنوان یك
نعمت بزرگ الهی، یك مسئولیتی دارد؛ وظیفه‌ای هم دارد. غیر از بیان احساسات،
شعر مسئولیتی هم دارد. به نظر من آن مسئولیت عبارت است از اینكه باید در
خدمت دین و انقلاب و اخلاق و معرفت باشد. اگر چنانچه شعر این مسئولیت را
انجام داد، حق تحقق پیدا كرده است؛ یعنی كاری بحق انجام گرفته، كاری
عادلانه صورت گرفته. باید شعرای ما بروند در این جهت مضمون‌آفرینی كنند،
تلاش كنند، جوشش های ذوق و درون خودشان را به این سمت بكشانند.» و در این
دیدار رهبر معظم انقلاب به امر مهمی اشاره كردند: «به هر حال مراقب باشید
خطوط، حدود و اندازه‌ها را حفظ كنید. شما یك جبهه بزرگی هستید كه دارید از
حق و معنویت دفاع می كنید؛ دارید برای حق و معنویت تلاش می كنید و مایه می
گذارید؛ دارید سرمایه هنری خودتان را خرج می‌كنید؛ بعضی هاتان هم كه می
گویید ما حاضریم سرمایه جانمان را هم در این راه صرف كنیم. مراقب باشید كه
در این جبهه، پایداری و استقامت خیلی اهمیت دارد و ان‌شاءاللّه به نتائج
می رسد.»
باید برای انقلاب حرف بزنید
24 مرداد 1390 اولین دیدار شاعران با رهبر انقلاب در دهه 90 شمسی بود.
رهبر معظم انقلاب در این دیدار با اشاره به جریان شعری امروز در ایران
فرمودند: «من دو شباهت می یابم بین شعر امروز كشورمان و شعر فارسىِ یك
دوره دویست ساله بسیار مهم و برجسته، یعنی دوره رواج و شكوفایی سبك
هندی؛ كه از اواسط قرن دهم تا اواسط قرن دوازدهم، شعر سبك هندی رواج داشته و
گسترش پیدا كرده و اوج گرفته. من اول این را عرض بكنم كه آن دوره دویست
ساله از بعضی از جهات در همه ادوار تاریخ شعری ما بی‌نظیر است. نه اینكه
بخواهیم قدر شعرای قصیده‌سرای قرن های چهارم و پنجم و ششم یا غزل‌سراهای
قرن هفتم و هشتم را ندیده بگیریم؛ نه، در جای خودش، قدر و ارزش و بزرگ‌تری
آن ها محفوظ است؛ لیكن این دویست سال جزو قطعات بسیار درخشان تاریخ شعر
فارسی است.» ایشان ضمن تبیین این شباهت ها خطاب به شاعران و جریان شعر
انقلاب فرمودند: «شاعر زمان ما با این ویژگی هایی كه این زمان دارد، احتیاج
دارد به معرفت دینىِ عمیق. امروز شما چه بخواهید، چه نخواهید، چه خودتان
بدانید، چه ندانید، چه تصدیق بكنید یا نكنید، برای بسیاری از ملت ها الگو و
اسوه شده‌اید. این بیداری اسلامی كه مشاهده می كنید، چه بگوییم، چه
نگوییم، چه به رو بیاوریم، چه نیاوریم، چه دیگران به رو بیاورند، چه
نیاورند، اثرگرفته از حركت عظیم ملت ایران است. این انقلاب عظیم، این
انقلاب بزرگ، این تحول بنیان‌برافكنِ سنت های طاغوتی و نظام طاغوتی و نظام
سلطه، ملت ایران را به یك اسوه تبدیل كرد. شما اگر بخواهید به لوازم اسوه
بودن و الگو بودن عمل كنید، بایستی معرفت دینی و معرفت اسلامی خودتان را
عمق ببخشید؛ و این در گذشته شعر ما وجود داشته.» رهبر معظم انقلاب در این
دیدار ویژگی های شعر انقلاب را نیز تشریح كردند: «شعر انقلاب یك هویتی
دارد؛ در واقع متصدی و مباشر و میداندارِ ارائه گفتمان انقلاب اسلامی است؛
این را باید حفظ كنید؛ نباید این تحت‌الشعاع برخی از هیجاناتی قرار بگیرد
كه ناشی از تألمات شاعر است نسبت به یك مسئله‌ای، نسبت به یك قضیه‌ای، نسبت
به یك چیزی. بالاخره همه جا ناهنجاری هایی وجود دارد، روح لطیف شاعر هم
دچار تألماتی می شود، این تألمات طبعاً در شعر اثر می گذارد؛ منتها نبایستی
آن گفتمان اصلی انقلاب، آن هویت اصلی انقلاب مغلوب این تألمات شود. باید
برای انقلاب حرف بزنید، باید برای گفتمان انقلاب تلاش و كار كنید.»