عقیق:موضوع اعتدال یکی از موضوعات مهمی است که در تعالیم اسلامی هم بدان توجه شده و همواره یکی از شاخصه‌های اسلام رعایت اعتدال بیان شده است.

منتها در سال‌های اخیر شاهد این هستیم که مفهوم اعتدال با وجود ارزشمندی آن مورد بهره برداری‌های نامناسب قرار گرفته است، به همین جهت بر مفهوم اعتدال مطلوب و شاخه‌های مختلف آن با حجت‌الاسلام علی‌رضا پیروزمند، قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم گفت‌وگو کردیم.

*لطفاً درباره مفهوم اعتدال و اینکه در فرهنگ اسلامی کدام اعتدال مدنظر و ارزشمند است، توضیح دهید؟

-بین سه گونه و سه قرائت از اعتدال بنده تفاوت قائل می‌شوم ، اعتدال امر مطلوبی است اما اعتدال انفعالی و اعتدال انزوایی غیر از اعتدال انقلابی است و اعتدال مورد پسندی که انقلاب اسلامی مبتنی بر آن شکل گرفته و بقا پیدا می‌کند، یک اعتدال انقلابی است.

*چه ویژگی‌هایی برای هر یک از این سه دسته قرائت از اعتدال وجود دارد؟

-اعتدال انفعالی، اعتدالی است که قائل بر تکثرگرایی دینی و معتقد به صراط‌های مستقیم و دستیابی به کمال و رستگاری است، اعتدال انفعالی اعتدالی است که حکومت اسلامی را مسئول بهشت رفتن مردم نمی‌داند و مسئولیت فرهنگی در قبال هدایت فرهنگی جامعه قائل نیست.

این نوع اعتدال، تفکری است که ایده جهانی‌سازی اسلامی را برنمی‌تابد و به دنبال صدور فرهنگ انقلاب و برافراشتن پرچم توحید بر قلل رفیع عالم چنان که امام راحل به دنبال آن در مکتوباتشان بودند، نیست. بنابراین این اعتدال با بیماری از خودباختگی در برابر علم، فناوری و ثروت تمدن غرب روبه رو و است و بر این باور است که کشورهایی نظیر ایران اسلامی برای پیشرفت خود احتیاج به دست دراز کردن در برابر علم وفناوری و ثروت غرب دارند و براساس دانش و نیروی انسانی و ثروت ملی، قدرت پیشرفت ندارند.

پس پیشرفت درون‌زا براساس این تفکر معنایی ندارد، اقتصاد مقاومتی معنایی ندارد به این دلیل که اقتصاد مقاومتی به دنبال استفاده حداکثری از منابع داخلی و استفاده  حداقلی از منابع بیرونی در عین حفظ ارتباط و تعامل با دنیای بیرون است.

اعتدال انفعالی توجیه گر اشرافی‌گری در جامعه است، تکاثر ثروت و اختلاف طبقاتی را امر مذمومی برنمی‌شمارد بلکه آن را انگیزه‌ای برای توسعه و فعالیت اقتصادی می‌شمارد، اعتدال انفعالی معتقد است که آرمان گرایی انقلابی امری کهنه است و پافشاری و صراحت بر این آرمان گرایی انقلابی باعث فاصله گرفتن کشورهایی دارای قدرت و ثروت از ایران اسلامی و در نتیجه کند شدن چرخ اقتصاد و پیشرفت در کشور می‌شود، به همین دلیل معتقد است که با واقع بینی که در مقابل محدودیت‌های قدرت‌های بزرگ مقابل جمهوری اسلامی ایجاد کرده و می‌توانند ایجاد کنند، باید از آرمان گرایی فاصله گرفت و اگر لازم باشد انعطافی در این جهت نشان داد.

*آیا با این انعطاف هویت انقلابی از بین نمی‌برد؟

-دقیقا نکته همینجاست که در اعتدال انفعالی، تعصب بر هویت دینی و پافشاری بر هویت انقلابی رنگ می‌بازد و دفاع از هویت انسانی به جای دینی جایگزین رویکرد فرهنگی می‌شود و بالاتر از این طرفداران این اعتدال دفاع از هویت دینی را نوعی قشری گری و ظاهرگرایی قلمداد می‌کنند که مبدأ خشونت و اختلاف می‌شود، پس برای ایجاد روح تعامل و وحدت بین جوامع انسانی پیشنهاد می‌کنند که از هویت انسانی به جای انقلابی دفاع کنیم.

در اعتدال انفعالی الگوی توسعه همان الگوی دولت رفاه و اقتصاد کینزی است و این چنین الگویی به عنوان الگوی اسلامی پیشرفت پیشنهاد می‌شود، در اعتدال انفعالی کم انگاشتن خود و بزرگ انگاشتن دشمن با توجیه واقع بینی مبدأ تکیه بیشتر بر بیرون و سهل انگاری کردن از استفاده مناسب از نیروی انسانی و سرمایه داخلی است.

اعتدال انفعالی آمریکا و انگلیس و نظام ناب آنها را مؤدب، صادق و صاحب منطق بر می‌شمرد به همین دلیل آنها را قابل اعتماد در تعامل حداقلی براساس قوانین بین‌المللی می‌داند این اعتدال تلاش می‌کند تحت لوا و با تکیه بر نهادهای بین المللی مقاصد خود را پیش ببرد و به دیپلماسی عمومی کمتر اعتماد دارد.

بنابراین بنا به این تفکر، تفکر انقلابی به این دلائلی که مشخصه‌ها را خواهم گفت یک تفکر افراطی قلمداد می‌شود چه اینکه اعتدال انزوایی که ویژگی‌های آن را خواهم گفت، چنین است.

*مشخصه‌های اعتدال انزوایی چیست؟

در رویکرد دوم از اعتدال که اعتدال انزوایی است، از اندیشه و فرهنگ اسلامی طرفداری شده و خود و تفکر خود را پیشرو و معتدل می‌داند، هر چند این تفکر به انزوای دین و انقلاب اسلامی در جهان بیانجامد. این تفکر دارای چنین ویژگی‌هایی است که عدم رعایت تقیه در برخورد با سایر مذاهب اسلامی یکی از رویه‌های این تفکر است، لذا توجه به خلفا و همسران پیامبر و یا مسخره کردن وحدت جزو مشخصه‌های این تفکر تلقی می‌شود.

*آیا بدعت گزاری‌ها و مقابله نکردن با بدعت‌ها براساس تفکر این دسته افراد ساماندهی می‌شود؟

-بله، عدم مقابله جدی با بدعت‌ها و شبه بدعت‌ها تحت عنوان تعظیم شعائر مذهبی جزء این دسته است، اینها با پدیده قمه‌زنی و جعل ایام و مناسبت‌های مختلف مثل «دهه محسنیه» یا هفته حضرت رقیه و سایر ائمه(ع) به عنوان اینکه اینها تقویم شعائر مذهبی است به این نوع موارد دامن می‌زنند.

ویژگی دیگر اینها، اهمیت انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و به تبع مسئولیت احساس نکردن نسبت به مشارکت در حل مسائل عمومی کشور و همکاری در حل مسائل است. از دیگر ویژگی های این اعتدال یعنی کم توجهی به نیازهای فرهنگی و بین المللی و نیازهای فرهنگی در دهه های گذشته بلکه سده های گذشته دنبال کردن است.

*پیامد گرایش به این تفکر چیست؟

-این تفکر علی رغم اینکه واجد ویژگی مثبت مقید به ظواهر مذهبی است اما به دلیل نشناختن شرایط فرهنگی دنیای اسلام و به دلیل تک بعدی نگاه کردن و بخشی نگاه کردن به الزامات جریان دین به انزوای انقلاب اسلامی و ایران اسلامی و اندیشه آن می‌انجامد اما خودش به چنین پیامدی واقف نیست و همچنان با چشم بسته با این نوع تفکرات و ترویج اندیشه شیعی اصرار می‌ورزد، غافل از اینکه این تفکر علاوه بر اینکه باعث فاصله گرفتن ایران اسلامی از سایر مسائل اسلام می‌شود، باعث گرایش بیشتر به تفکر انفعالی می‌شود.

*اعتدال میانه و در واقع اعتدال انقلابی چه معنایی دارد؟

-در کنار این دو اعتدال، اعتدال توام با نفی تحجر و اعتدال هم وجود دارد. در اعتدال انقلابی اسلام دینی پویا و معرفت دینی یک امر متکاملی است که براساس حجیت شرعی قابل افزوده شدن است و در نقطه مقابل با قوت در برابر هر گونه تحریف دین می‌ایستد.

در اعتدال انقلابی آرمان گرایی مهم شمرده می‌شود و حرکت به سمت آرمان‌ها تعقیب می شود البته تعقیب این آرمان‌ها با توجه به شرایط و سختی‌ها و موقعیت‌ها حرکت می‌شود.

در اعتدال انقلابی وحدت شیعه و سنی به معنای وحدت مذهبی نیست و شیعه و سنی هر کدام اعتقاد خود را دارند و به دنبال منافع سیاسی دنیای اسلامی با هم تشریک مساعی می‌کنند و در مقابل دشمن مشترک اسلام که نظام سلطه و نظام استکباری است، یکپارچه قد علم می‌کنند.

اعتدال انقلابی به معنای خودباوری و اعتماد به نفس با تکیه بر اعتماد به مردم است این اعتدال طرفدار الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی است و این اعتدال با الگوهای اعتدالی در معنا و مفهوم به صورت محسوس وجود دارد در این الگو نقش ولایت فقیه و نقش مردم نقش برجسته‌ای است و ارتباط با دنیا، ارتباط فعال و متنوعی اما از موضع عزت، قدرت و حکمت است.

در اعتدال انقلابی دشمن نظام سلطه واقعی و مستمر قلمداد می‌شود و براساس توجیهات واقعی و لبخندهای ظاهری و دست دراز کردن‌های دشمن فریب نمی‌خورد و دائم دسیسه‌های دشمن را در نظام سیاسی و فرهنگی رصد و تعقیب می‌کند.

دراین اعتدال جنگ نرم جدی گرفته می‌شود  و با تعقیب آرمان‌های انقلابی در مقابل این جنگ نرم با قوت ایستادگی می‌شود در اعتدال انقلابی نخبگان کشور اهل منطق، ادب و مردم اهل گفت وگو هستند، در اعتدال انقلابی علم ورزی مهم و تولید علم به عنوان پشتوانه پیشرفت جدی گرفته می‌شود، در این اعتدال اسلامی شدن علوم انسانی مهم شمرده می‌شود،  فرض بر این است که با استفاده از علوم انسانی غربی چرخ اقتصاد و پیشرفت کشور نخواهد چرخید.

*در نهایت اینطور مشخص است که اعتدال مطلوب اسلامی مدنظر ما اعتدال انقلابی است...

- اعتدال مفهومی مقدس و تعقیب شدنی و مطلوب است به شرط اینکه به نحو ناشایسته مصادره نشود، اعتدال مطلوب انقلابی است و اگر هر تفکری انقلابی گری را مقابل اعتدال بداند، نشان دهنده این است که از فرهنگ انقلاب اسلامی که امام مدنظر داشت و رهبری ادامه دهنده این راه شد، فاصله گرفته شده است.

با اعتدال انفعالی و انزوایی بنا به ویژگی‌های یاد شده کشور منزوی‌تر شده و قدرت کشور تضعیف میشود و فرهنگ اسلامی در کشور به انزوای بیشتری می‌گراید و این امری نیست که آحاد مردم و بدنه متدین جامعه که دغدغه عدالت و پیشرفت را دارند، بربتابند.

بنابراین مشخص می شود معنا شدن معنای افراط و تفریط براساس هر کدام از این اندیشه ها مصداق متفاوتی پیدا می‌کند بنا بر اعتدال انقلابی، اعتدال انفعالی، افراط محسوب می‌شود و اعتدال انزوایی تفریط است.

بنا بر اعتدال انفعالی، اعتدال انقلابی افراطی است و اعتدال انزوایی تفریط است به همین دلیل بر اعتدال انزوایی، تفکر انقلابی و انفعالی هر دو افراط هستند و تفریط آن را باید براساس سنت گذشته نظیر اخباری گری جستجو کرد.

پس باید به درستی اعتدال را معنا و این پرسش را بیان کرد که کدام اعتدال را مدنظر داریم. آن تفکری که با اندیشه امام و رهبری سازگارتر است و پیشرفت و عدالت را در کشور پشتیبانی می‌کند، جزو اعتدال انقلابی است.

منبع:فارس