عقیق:محسن اسماعیلی در ادامه بررسی نامه 69 نهج البلاغه، سه دستور العمل کلی در عبارت «وَاسْتَصْلِحْ کُلَّ نِعْمَة أَنْعَمَهَا اللهُ عَلَیْکَ، وَلاَ تُضَیِّعَنَّ نِعْمَةً مِنْ نِعَمِ اللهِ عِنْدَکَ، وَلْیُرَ عَلَیْکَ أَثَرُ مَا أَنْعَمَ اللهُ بِهِ عَلَیْکَ» را مورد بررسی قرار داد و گفت: حضرت امیرالمؤمنین(ع) تاکید بسیار دارند که هیچ نعمتی از نعمت های خدا ضایع نشود. در عین حال ضایع کردن نعمت به این صورت است که انسان از نعمتی که خدا به او داده بهره برداری نکند و آن را معطل نگاه دارد و یا آن را در راه خلاف استفاده کند.
در ادامه گزیده‌ای از سخنان محسن اسماعیلی را مرور می‌کنیم:
- کلمه «نعمة» در عبارت «وَلاَ تُضَیِّعَنَّ نِعْمَةً مِنْ نِعَمِ اللهِ عِنْدَکَ» به صورت نکره آمده و این تاکید را می‌رساند که هیچ نوع نعمت خدا، کوچک یا بزرگ، نباید تباه شود.
- در بخش‌های دیگر کتاب شریف نهج‌البلاغه می‌خوانیم که حضرت امیرالمؤمنین(ع) نسبت به مراقبت از بعضی نعمت‌ها، اشاره مستقیم دارند و مردم را از ضایع کردن آنها برحذر داشته‌اند. یکی از این نعمت‌ها که در نهج البلاغه مورد تاکید قرار گرفته، نعمت رهبران دینی و هادیان الهی است، یعنی افرادی که راه یافته‌اند و راهنما و راهبر مردم هستند. هم خودشان به مقصد رسیده‌اند و هم به ما کمک می‌کنند تا به مقصد و سعادت برسیم. این افراد هم نعمت‌های خداوند هستند که باید نسبت به آنها قدرشناس باشیم.
- حضرت امیرالمؤمنین(ع) درباره پیغمبر اسلام(ص) در خطبه 160 می‌فرمایند که: «بزرگترین نعمت بودن پیامبر اسلام(ص) به این دلیل است که می‌توانیم از او الگو بگیریم.» توفیق کمی نیست که انسان کسی را داشته باشد که اگر دست در دست او بگذارد به هدف و سعادت برسد. در این خطبه می‌فرمایند: « فَمَا أَعْظَمَ مِنَّةَ اللّهِ عِنْدَنَا حِینَ أَنْعَمَ عَلَیْنَا بِهِ سَلَفاً نَتَّبِعُهُ، وَ قَائِداً نَطَأُ عَقِبَهُ ...» چقدر نعمت وجود پیامبر اکرم(ص) در نزد ما بزرگ است به این دلیل که خداوند او را از پیشینیان ما قرار داد تا بتوانیم از او پیروی کنیم و او را رهبری قرار داد که ما می‌توانیم قدم در جاى قدم‌هاى او بگذاریم. بنابراین بزرگترین نعمت خداوند برای ما، وجود مبارک پیامبر اکرم (ص) است و لذا خداوند نسبت به او بر ما منت گذاشت.
- در رتبه بعد از پیامبر اسلام (ص)، اهل بیت (ع) بزرگترین نعمت خداوند هستند که باید کمال استفاده از آنها کرده و مبادا از نعمت بزرگ امامت و ولایت غفلت کرده و آن را تضییع کنیم. به دلیل اینکه همه نعمت‌های مادی و معنوی دیگر هم در سایه این نعمت به دست می‌آید. اگر به نعمت سعادت و بهشت دسترسی پیدا کنیم، تنها در سایه هدایت این خانواده است و حتی نعمت‌های مادی که در این دنیا بهره می‌بریم، از نعمت وجود آنهاست.
- در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «بِأَبِی أَنْتُمْ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِکُمْ وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْکُمْ وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِکُمْ مَوَالِیَّ لا أُحْصِی ثَنَاءَکُمْ وَ لا أَبْلُغُ مِنَ الْمَدْحِ کُنْهَکُمْ وَ مِنَ الْوَصْفِ قَدْرَکُمْ وَ أَنْتُمْ نُورُ الْأَخْیَارِ وَ هُدَاةُ الْأَبْرَارِ وَ حُجَجُ الْجَبَّارِ بِکُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِکُمْ یَخْتِمُ [اللَّهُ] وَ بِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ بِکُمْ یُمْسِکُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلا بِإِذْنِهِ وَ بِکُمْ یُنَفِّسُ الْهَمَّ وَ یَکْشِفُ الضُّرَّ وَ عِنْدَکُمْ مَا نَزَلَتْ بِهِ رُسُلُهُ وَ هَبَطَتْ بِهِ مَلائِکَتُهُ وَ إِلَى جَدِّکُمْ؛ پدر و مادر و جان و خانواده و مالم فداى شما، هرکه آهنگ خدا کند، به وسیله شما آغاز میکند، و هرکه او را به یکتایى پرستد، طریق توحیدش را از شما میپذیرد، و هرکه قصد حق کند. به شما توجه مینماید، اى سرورانم، نمی‌توانم ثناى شما را شماره کنم، و در امر مداح گفتن قدرت رسیدن به حقیقت شما را ندارم، و در مقام وصف نمودن، توانایى بیان منزلت شما در من نیست، و حال آنکه شما نور خوبان و هادیان نیکان و حجّت‌هاى خداى جبّارید، خدا با شما آغاز کرد، و با شما ختم میکند، و به خاطر شما باران فرو میریزد، و تنها براى شما آسمان را از اینکه بر زمین فرو افتد نگاه میدارد، مگر با اجازه خودش، و به وسیله شما اندوه را میزداید، و سختى را برطرف مینماید، و نزد شماست آنچه را بر رسولانش نازل فرموده، و فرشتگانش به زمین فرود آوردهاند، و به جانب جد شما.»
به این مفهوم که خودم و پدر و مادر و خانواده و دارایی‌ام فدای اهل بیت (ع) شود، به این دلیل که اگر کسی بخواهد به خدا برسد باید از ایشان شروع کند و ابتدای راه این خانواده هستند. و هر کسی که خدا را به یکتایی بپرسد، این را از اهل بیت (ع) یاد گرفته چرا که اگر ایشان نبودند کسی متوجه معنای توحید نمی شد. هر کسی قصد دارد از خدا چیزی بخواهد اول باید به این خاندان توجه کند.
- اهل بیت (ع) به عنوان مجاری فیض الهی به این علت که مبدأ و منتهای همه نعم مادی و معنوی هستند، بعد از پیامبر اکرم (ص)، بزرگترین نعمت خداوند بر ما محسوب می‌شوند و همین که ما منسوب و پیرو ایشان هستیم برای ما نعمت محسوب می‌شود. البته هر کسی به هر اندازه‌ای در هدایت و سعادت ما نقشی ایفا کند، صاحب منت بر ماست. اما هیچ کسی با اهل بیت (ع) قابل مقایسه نیست.
- حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) در خطبه دوم نهج البلاغه از مردم گلایه می کنند که نعمت امامت را ضایع کردند و فرمودند: «لاَ یُقَاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ ص مِنْ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ أَحَدٌ وَ لاَ یُسَوَّى بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَیْهِ أَبَداً»؛ هیچ کس با مرتبه و مقام خاندان پیامبر از امت اسلامی سنجیده نمی‌شود و هیچ گاه کسانی که خود مشمول نعمت‌های اهل بیت هستند با خود آنها برابر نمی شوند.» یعنی اگر کسی به رشد معنوی رسیده در پرتو همین خاندان است و بنابراین قابل مقایسه با ایشان نیست.
- در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که شیوه صحیح استفاده از نعمت اهل بیت (ع) چگونه است؟ در نهج البلاغه پاسخ این پرسش در چند عبارت آمده است. یکی از نمونه های آن، در خطبه 97 آمده است که آن حضرت فرموده اند: «اُنْظُرُوا أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَ اِتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ فَلَنْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ هُدًى وَ لَنْ یُعِیدُوکُمْ فِی رَدًى فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا وَ لاَ تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا وَ لاَ تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِکُوا»؛ مردم، به اهل بیت پیامبرتان بنگرید، از آن سو که گام بر می‌دارند بروید، قدم جای قدمشان بگذارید، آنها را هرگز از راه هدایت بیرون نمی‌برند، و به پستی و هلاکت باز نمی‌گردانند. اگر سکوت کردند سکوت کنید و اگر قیام کردند قیام کنید. از آنها پیشی نگیرید که گمراه می‌شوید و از آنها عقب نمانید که نابود می‌شوید.
در واقع شکر نعمت امامت به این است که سبک زندگی ما، سبک زندگی آنان باشد و ضایع کردن این نعمت این است که با داشتن چنین الگوهایی، از دیگران الگوبرداری کنیم.
- خداوند متعال در آیه 45 سوره حج تعدادی از اقوامی که مورد عذاب قرار گرفتند را برای ما بازشماری میکند و سپس می‌فرماید: «فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها وَ هِیَ ظالِمَةٌ فَهِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشیدٍ»؛ چه بسیار شهرها و آبادی‌هایی که آنها را نابود و هلاک کردیم در حالی که (مردمش) ستمگر بودند، به گونه‌ای که بر سقف‌های خود فروریخت (نخست سقف‌ها ویران گشت و بعد دیوارها بر روی سقف‌ها) و چه بسیار چاه پر آب که بی صاحب ماند و چه بسیار قصرهای محکم و مرتفع.» در روایات نقل شده که منظور از «بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ» حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) و مقصود از « قَصْرٍ مَشیدٍ» پیغمبر اکرم (ص) هستند.
- حضرت امیرالمؤمنین (ع) در خطبه 152 نهج البلاغه می‌فرمایند: «وَ إِنَّمَا الْأَئِمَّةُ قُوَّامُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ عُرَفَاؤُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَهُم وَ انکَرُوه؛ همانا امامان از جانب خدا تدبیر کنندگان کار مردمانند و کارگزاران آنان. کسی به بهشت نرود، جز آنکه آنان را شناخته باشد و آنان او را شناخته باشند و به دوزخ در نشود، جز آنکه منکر آنان بود و آنان وی را نپذیرفته باشند.» وقتی این نعمت در دست ماست، چرا باید از آنها روی گردانده و از دیگران الگو بگیریم؟!
- در رتبه بعد از ائمه اطهار (ع)، عالمان ربانی نعمت‌های خدا برای ما هستند که باید قدرشناس آنها باشیم. اگر انسان کسی را پیدا کرد که راه یافته و می‌تواند او را راهنمایی کند، بزرگترین نعمت خدا را دریافت کرده است. این جمله از آیت‌الله سیدعلی قاضی(ره) مشهور است که فرمود: اگر کسی می‌خواهد به خدا برسد و سعادتمند شود، نصف عمرش را هم در پی پیدا کردن یک عالم ربانی بگذراند، ضرر نکرده است. چون یافتن چنین عالمی نصف راه است.
امام علی(ع) در نهج‌البلاغه در چندین مورد به این نعمت الهی اشاره فرموده است، چراکه ممکن است انسان نتواند به طور مستقیم از ائمه اطهار (ع) کسب فیض کند. از جمله در خطبه 105 می‌فرمایند: «ایُّهَا النَّاسُ، اسْتَصْبِحُوا مِنْ شُعْلَةِ مِصْبَاحٍ وَاعِظٍ مُتَّعِظٍ، وَامْتَاحُوا مِنْ صَفْوِ عَیْنٍ قَدْ رُوِّقَتْ مِنَ الْکَدَرِ؛ ای مردم! چراغ دل را از نور گفتار گوینده با عمل روشن کنید و ظرف های جان را از آب زلال چشمه‌هایی که از آلودگی‌ها پاک است پر کنید.» ما از هوا خالی نمی‌شویم اما می‌توانیم مخالف با هوا باشیم. آن حضرت فرمودند کسی که بتواند با هوای نفس خود مخالفت کند حجت است و سراغ چشمه‌هایی بروید که آلوده نیست و عالمی که آلوده نیست. مبادا چنین عالمی در دسترس شما باشد اما شما به جهالت خود راضی باشید.
منبع:فارس