مدیر عامل بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی:
مدیر عامل بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی به واکاوی القاب و عناوین خاص امام هشتم شیعیان پرداخت.
عقیق:جهان با گستره وسیع زمانی، به دوره‌های درخشانی از تاریخ حیات خود می‌بالد، یکی از جلوه‌های پرافتخار تاریخ جهان 55 سال بهار طلایی از دوران حیات، ولایت و امامت امام رضا(ع) است، دوره‌ای که با وجود فراز و نشیب‌های فراوان نور هدایت امام رضا(ع) آن را به بلندای تاریخ گسترانده است. در سومین وصف سوگ آفتاب هشتم به منظور بررسی برخی از جلوه‌ها و جنبه‌های شخصیتی هشتمین خورشید آسمان امامت و ولایت با رئیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی حجت‌الاسلام «مهدی شریعتی تبار» به گفت‌وگو نشسته‌ایم.به عنوان سوال نخست، در ارتباط با معنای لغوی کنیه بفرمائید و اینکه کنیه امام رضا(ع) چه بود؟کُنیه در فرهنگ و ادبیات عرب به نام‌هایی اطلاق می‌شود که با کلمه «اَب» به معنای پدر و «اُم» به معنای مادر آغاز می‌شود مانند ابوجعفر، در میان عرب رسم بوده و هست که هم‌زمان با انتخاب نام کُنیه هم برای کودک تعیین می‌شود.بنابراین کنیه امام رضا(ع) که «ابوالحسن» است به این معنا نیست که ایشان فرزندی به نام حسن داشتند بلکه نظر مشهور بر این است که امام یک فرزند به نام جواد(ع) داشتند.نام امام رضا(ع) و تعدادی از القاب ایشان را برشمارید؛ به چه دلیل ایشان لقب رضا گرفتند و این لقب از جانب چه کسی به ایشان داده شد؟نام مبارک امام رضا(ع) علی است و القاب متعددی برای ایشان بر شمرده شده است مانند لقب مشهورشان «رضا» یا لقب «عالم آل‌محمد»، «صابر»، «ثامن الحجج» به معنای حجت خداوند یا «شمس‌الشموس» به معنای خورشید خورشیدها.در احادیث و روایات فراوانی داریم که القاب و اسماء ائمه معصومین(ع) آسمانی و ملکوتی است و هر کدام به بعدی از ابعاد شخصیتی و فضیلتی از فضائل بی‌شمار امامان اشاره دارد، لذا لقب رضا(ع) هم بدون تردید از جانب خداوند و به سبب وجه رضا و تسلیم در برابر اراده خداوند برای ایشان معین شده است.هر چند این فضیلت و بسیاری از فضائل دیگر در همه ائمه معصومین(ع) وجود داشته است، اما به طور کلی تجلی برخی ویژگی‌ها در ظرف زمانی و شرایط سیاسی هر دوره‌ای متفاوت است و رضا و تسلیم در برابر امر خداوند در وجود امام رضا(ع) تجلی بیشتری داشته است؛ این نکته مهمی است و به همین دلیل لقب رضا بر ایشان نهاده می‌شود.از امام جواد(ع) پرسیده می‌شود که مردم می‌گویند مامون لقب رضا را برای علی ابن موسی الرضا(ع) انتخاب کرده است چرا که به ولایتعهدی راضی شدند، اما ایشان در پاسخ می‌فرمایند که "مردم اشتباه می‌کنند، خداوند بر پدرم لقب رضا نهاده است." چرا که ایشان راضی به رضای خداوند و مرضی و مورد پسند خداوند و رسول خدا(ص) است.چرا امام رضا(ع) لقب "ضامن آهو"، "قبله هفتم" و "غریب الغربا" گرفتند؟این‌ها القابی هستند که بعدها رواج یافته‌اند. در زمینه لقب ضامن آهو که همان قضیه مشهور ضمانت آهو در برابر شکارچی وجود دارد؛ امام و همه ائمه خداوند به زبان حیوانات آشنا بودند، در روایت است که آهویی که از دست شکارچی می‌گریزد به دامن آن حضرت پناه می‌آورد و می‌خواهد که ضمانت او را بکند تا او به مراقبت فرزندانش برسد.غریب الغربا هم به این معنا است که چون امام رضا(ع) در زمان شهادت در شهر و دیار خود نبوده‌اند، اما این در حالی است که همه امامان در میان امت خود غریب هستند، چرا که قدرشان را ندانسته و از برکات وجودیشان استفاده نمی‌کنند.به همین سبب امام رضا(ع) که به لحاظ مسافت هم در فاصله دورتری از سایر امامان قرار گرفته‌اند، غریب الغربا یعنی غریب همه غریب‌ها نامیده می‌شوند.البته این جنبه سیاسی هم داشته است چرا که امام رضا(ع) خانواده خویش را به همراه خود به مرو نمی‌برند تا نشان دهند این سفر با میل و رغبتشان انجام نمی‌شود و ولایتعهدی مامون را به اکراه و اجبار پذیرفته‌اند و به این ترتیب نقشه‌های این خلیفه عباسی را نقش بر آب کنند.در روایت هم داریم که امام رضا(ع) می‌فرمایند "هر کس مرا در غربتم در توس زیارت کند شفاعتش را در روز رستاخیز می‌کنم"، امام از واژه غربت نام می‌برند چرا که به لحاظ مسافت از سایر ائمه به شهر و دیار خود دورتر بوده‌اند.اما در زمینه قبله هفتم اینکه قبله در لغت به مکانی مورد توجه خاص اطلاق می‌شود و به همین سبب قبله اول ما مسلمانان همان مسجد الاقصی و قبله دوم و همیشگی ما کعبه در شهر مکه است بعد از آن حرم حضرت رسول در مدینه قبله سوم است.قبرستان بقیع قبله چهارم، نجف اشرف پنجم و کربلا قبله ششم محسوب می‌شود و در نهایت بارگاه منور امام رضا(ع) در توس به قبله هفتم مشهور می‌شود. آیا امام رضا(ع) در مشهد به شهادت رسیدند؟ تشییع پیکر امام رضا(ع) چگونه بود؟ واکنش مامون به این نوع خاکسپاری چه بود؟شهادت امام رضا(ع) قطعا در توس بوده چرا که بعید به نظر می‌رسد در فاصله دورتری به شهادت رسیده باشند و پیکرشان به اینجا منتقل شده باشد از طرفی به روایاتی محل غسل امام رضا(ع) ابتدای خیابان طبرسی و نزدیک قبر شیخ طبرسی عنوان شده است.از طرفی خود امام رضا(ع) در روایتی محل شهادت و مدفن خود را در شهر توس عنوان می‌کنند و این‌ها همه نشان می‌دهد محل شهادت و دفن آن حضرت توس است که بعدها به مشهد الرضا یعنی محل شهادت رضا(ع) تغییر نام می‌یابد.مامون امام را مسموم می‌کند بعد با خبر شهادت ایشان اظهار غم و اندوه می‌کند، در واقع سعی دارد با سیاست شیطانی خود از این امر بهره برداری سیاسی کند و سعی می‌کند پیکر ثامن الحجج(ع) را پشت سر هارون دفن کند که در نهایت موفق نمی‌شود.در واقع مامون می‌خواست با گریه و ابراز غم در تشییع امام رضا(ع) خود را تبرئه کند اما تیرش به سنگ خورد.تعداد زیادی از مردم در مراسم خاکسپاری حضرت شرکت می‌کنند و حتی زنان نوغان به روایتی با بخشیدن مهریه‌های خود و به سبب عشق و ارادتی که به خاندان اهل بیت(ع) دارند همچنین جلوه‌ها و جنبه‌های درخشان شخصیتی امام در این مراسم حضور می‌یابند.برگزاری این مراسم باشکوه در عین غربت امام هشتم(ع) در توس خیلی معنا دار است و گرایش زیاد مردم ایران به اهل بیت(ع) را نشان می‌دهد.چرا پیکر مطهر امام رضا(ع) را در کنار قبر هارون دفن کردند؟ آیا انتخاب این مکان برای دفن ایشان به سبب قداست آن بوده یا به دلیل دفن امام رضا(ع) مقدس می‌شود؟ در اینکه عامل اصلی شرافت مکان‌ها و زمان‌ها چیست بحث است، در هر صورت عده‌ای معتقدند این مکان قبل از دفن امام رضا(ع) شرافت داشته است ولی نظریه بهتر این است که شرافت و قداست آن به سبب مقام والای امام هشتم(ع) است که در آن دفن شده و از قبل دارای قداست خاصی نبوده است.همین طور در زمینه عاشورا که یک قطعه زمانی خاص است گفته می‌شود که به سبب واقعه‌ای که در آن روی می‌دهد مورد توجه خاص قرار گرفته، مقدس می‌شود و اعتبار می‌یابد و تنها توجیه برای قداست این مکان هم همین است که مدفن غریب الغربا است و به همین دلیل قطعه‌ای از بهشت خوانده می‌شود.مامون هم قصد داشت با دفن امام رضا(ع) در کنار هارون، پدرش از برکات ایشان و توجه خاصی که در آینده به قبر امام رضا(ع) می‌شود، بهره‌مند شود که موفق نشد، چرا که به گفته شاعر در مکانی مقدس دو قبر وجود دارد یکی قبر پاکترین انسان‌ها و دیگری قبر خبیث‌ترین آنها و این نشان می‌دهد که تنها هم جواری نمی‌تواند شخصی را از شفاعت بزرگان و ائمه بهره مند گرداند. آیا صحت دارد که حضرت رضا(ع) در خراسان زندانی شدند؟ این زندان در کدام شهر قرار داشت؟روایاتی در این زمینه وجود دارد که طبق توطئه‌ای از جانب مامون برای قتل امام رضا(ع) و وزیر خودش فضل ابن سهل در منطقه سرخس یک حبس خانگی و مختصر برای امام و فضل انجام شد اما زندان رسمی نبوده است.دوران مسمومیت و بیماری امام رضا(ع) چقدر بود؟ چرا مامون تصمیم به شهادت امام گرفت؟مامون یک خلیفه بسیار زیرک از نظر سیاسی بود و در میان خلفای بنی عباس به لحاظ سیاست و نقشه‌های شیطانی خود جزو برترین‌ها محسوب می‌شد؛ مامون امام رضا(ع) را به خراسان آورد چرا چند هدف مهم داشت.اول اینکه حکومت خود را که در جدال با برادرش کسب کرده بود را مشروعیت بخشد و دوم اینکه با تحت نظر گرفتن امام قیام‌های علویان را سرکوب کند، همین طور به نوعی از امام با پذیرفتن ولایتعهدی قداست شکنی کند و بگوید که علی ابن موسی الرضا(ع) هم به دنبال دنیا طلبی است.اما امام رضا(ع) با اتخاذ سیاست الهی خود نقشه شوم مامون را خنثی کرد و از طرفی طوری مسائل سیاسی را مدیریت کردند که همگان به جایگاه امام پی ببرند. مامون هم که تحمل این امر را نداشت معروف است که با انگور یا انار سمی ایشان را مسموم کرد.شهادت امام رضا(ع) و دوران مسمومیت ایشان کمتر از چند ساعت به طول انجامید چرا که سمی که مامون از آن استفاده کرده بود بسیار مهلک بود.ماجرای روز زیارتی امام رضا(ع) چیست؟ آیا این امر در زمینه بقیه ائمه معصومین(ع) و امامان بزرگوار هم وجود دارد؟روز زیارتی مخصوص را برای همه ائمه اطهار(ع) و برای برخی ویژه‌تر داریم مانند روزهای زیارتی خاص امام حسین(ع) یا روز غدیر که روز زیارتی خاص امام علی(ع) است.این روز زیارتی مخصوص برای امام رضا(ع) روز 23 ذی القعده عنوان شده است و بعد از آن روز «دحوالارض» که ثواب بسیاری برای آن ذکر شده است، چرا که به روایتی شهادت امام رضا(ع) را 23 ذی‌القعده عنوان کرده‌اند، اما روایت قوی‌تر برای شهادت ایشان همان 30 صفر است.استنباط دیگری که می‌شود از روز زیارتی مخصوص امام رضا(ع) در 23 ذی‌القعده داشت هم‌زمانی آن با ایام حج است و اینکه حاجیان در گذشته در سفر به مکه از کنار قبور بسیاری از ائمه برای زیارت می‌گذشتند اما مرقد امام هشتم در توس غریب افتاده است.برای زیارت امام رضا (ع) در این روز تاکید بسیار شده است و شاید از همین جهت است که ثواب زیارت امام هشتم(ع) معادل هفتاد هزار حج مقبول روایت می‌شود.
منبع:قدس
211008