امروزه مصرف غذاهای سالم و رغایت رژیم غذایی مناسب یکی از نکاتی است که باید برای رسیدن به سلامتی و تندرستی مورد توجه جدی قرار داد.
عقیق: امروزه متخصصین علم تغذیه می گویند که در یک رژیم غذایی مناسب باید تغییر رفتارهای غذایی، اعم از انتخاب نوع غذا، حجم وعده‌های غذایی، ساعات غذا خوردن، نحوه طبخ غذا، سرعت غذا خوردن و نیز گنجاندن فعالیت بدنی و ورزش به عنوان یک برنامه روزانه مورد توجه باشد. از پیامبر اکرم(ص) و دیگر ائمه(ع) احادیث و روایات بسیاری مبنی بر اهمیت تغذیه و ترکیبات و مواد تشکیل دهنده آن نقل شده است. نگاه کردن و توجه به غذا ، آرام غذا خوردن که به بهتر جویده شدن و هضم آسان کمک میکند، پرهیز از پرخوری و دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن، مصرف نکردن بعضی نوشیدنیها و غذاهای حرام، همه و همه نشانهای از توجه دین مبین اسلام به تغذیه است. دانش امروزی هم معتقد است توجه به انتخاب غذا ، رژیمهای غذایی، خام خواریها، پرهیز غذایی و ... بسیار ارزشمندتر از روشهای پزشکی جدید است؛ چرا که بر خلاف قرصها و داروهای شیمیایی عوارض جانبی قابل توجهی ندارد. در این میان رساله ذهبیه امام رضا علیه‌السّلام حاوی مهمترین دستورالعمل‌های حفظ تندرستی است که کلیدی‌ترین موضوع این رساله، طب پيشگيری و رعایت نکات تغذیه‌ای می باشد. در آموزه‌های دينی رعايت اصول خوردن و آشاميدن مورد تأکید جدی قرار گرفته است. امروزه تغذيه نامناسب را يکی از عوامل بسيار مهم در شکل گیری بسياری از بيماري‌ها مانند: ديابت، چربی خون بالا و بيماري های قلبی و عروقی می دانند. امام رضا علیه‌السّلام قرن‌ها پیش با اشاره به موضوعاتی چون تدبير در خوردن و آشاميدن، تغذيه مناسب، آداب آشاميدن و... الگوی کاملی را برای پیشگیری از انواع بیماری‌ها مطرح کرده‌اند. یکی از سفارش‌های مهم امام رضا علیه‌السّلام در این زمینه خودداری از پرخوری و سعی در میانه روی در خوردن است؛ یعنی نه آنقدر بخوریم که دچار بیماری پرخوری شویم و نه آنقدر کم بخوریم که نای حرکت نداشته باشیم. در معارف اسلامی تأکید شده است پیش از اینکه کاملاً سیر شویم دست از غذا خوردن بکشیم و همچنین بدترین چیزها نزد خداوند تعالی شکم پر قلمداد شده است. امام رضا علیه‌السّلام همچنین می فرمایند: کسی که زیاد غذا بخورد از آن غذا تغذیه نمی شود و کسی که به اندازه غذا بخورد از آن غذا نفع می برد.(1) یکی دیگر از سفارش‌های امام رضا علیه‌السّلام در این زمینه عدم تغییر ناگهانی در عادات غلط غذایی و برعکس تغییر تدریجی آنها است. امام رضا علیه‌السّلام بر اساس رعایت اعتدال برای هرماه و هر فصل غذای خاصی را توصیه کرده اند. امام رضا علیهالسلام در یک توصیه کلی می فرمایند: خداوند تبارک و تعالى هیچ خوردنى و نوشیدنى را حلال نکرده است مگر آنکه در آن سود و صلاحى بوده و هیچ خوردنى و نوشیدنى را حرام ننموده، مگر آنکه در آن زیان و نابودى و فسادى بوده است، پس هر چیز سودمندى نیرو بخش جسم، که سبب تقویت بدن باشد حلال شده است و هر چیزى که قواى جسمانى را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود حرام است. (2) امام رضا علیه‌السّلام ضمن توصیه به رعایت میانه روی در مصرف مواد غذایی می فرمایند: کسانی که در مصرف گوشـــت گاو و شکار زیاده روی می کنند به اختلال مشاعـر و بهت زدگی دچار شده و این اشخاص به مرض فراموشــی و کند ذهــنی مبــتلا می شوند. توصیـه می کنم از زیاده روی در خوردن پیاز خودداری کنید، زیرا پیاز زیاد، رنگ نشاط و شادی را از چهره می برد و سایه ای غم انگیز به سیما فرو می اندازد. امام رضاعلیه‌السّلام همچنین می فرماید: به اندازه توان و میل خود در تابستان غذای با طبع سرد و در زمستان غذای با طبع گرم و در دو فصل دیگر غذای معتدل بخورید. امام رضاعلیه‌السّلام توصيه مي کنند سردي‌ها را در فصل گرم و گرمي ها را در فصل سرد مصرف کرده و در فصل بهار و پاييز از غذاي معتدل استفاده کنيد. بنابراين نبايد در فصل بهار و پاييز غذاهاي خيلي گرم و خيلي سرد را مصرف کرد. وقتي وارد فصل زمستان شديم، مي‌توانيم ميزان مصرف گرمي‌ها را افزايش دهيم. و در حدیثی از امام رضاعلیه‌السّلام آمده است: لِبَعْضِ قَهارِمَتِهِ : اِسْتَـكْثِروا لَنا مِنَ الباذَنـْجانِ، فَاِنَّهُ حارٌّ فى وَقْتِ الْبَرْدِ، بارِدٌ فى وَقْتِ الْحَرِّ، مُعْتَدِلٌ فِى الاوقاتِ كُلِّها جَيِّدٌ فى كُلِّ حالٍ؛ امام به يكى از پيشكاران خود فرمود: براى ما، بادمجان زياد تهيه كنيد، زیرا كه در هنگام سرما، گرم و در هنگام گرما، سرد است، در همه اوقات، معتدل و در هر حال، خوب است.(3) متخصصین می گویند که میزان کالری دریافتی و نیز میزان پروتئین،چربی، انواع قند و کربوهیدرات‌ها در طی وعده‌های غذایی اهمیت ویژه‌ای در کنترل وزن و حفظ سلامتی افراد دارد. فرد چاق،باید طی دوره‌های درمانی با انواع مواد غذایی آشنا شده و بیاموزد که چگونه از انواع گروه‌های غذایی به میزان کافی دریک رژیم غذایی مناسب بهره‌مند شود.اگر بخواهیم یک رژیم غذایی مناسب برای سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته و در عین حال وزن فرد نیز پایدار بماند، باید آن رژیم غذایی با سبد غذایی خانواده هماهنگ باشد. در این رابطه امام رضا علیهالسلام در بیانی حکیمانه می‌فرمایند: اِذا جُعْتَ فَکُل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِکَ البَولُ فَبُلْ، وَ …، چون گرسنه شدى بخور، چون تشنه شدى بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار کن، … ، که اینها مایه تندرستى است.(4) یکی دیگر از توصیه‌های امام رضا علیه‌السّلام رعایت اعتدال در وعده های غذایی است. امام رضاعلیه‌السّلام فرمودند:« الَّذِي يَجِبُ أَنْ يَكُونَ أَكْلُكَ فِي كُلِّ يَوْمٍ عِنْدَ مَا يَمْضِي مِنَ النَّهَارِ ثَمَانُ سَاعَاتٍ أَكْلَةً وَاحِدَةً أَوْ ثَلَاثَ أَكَلَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ تَتَغَدَّى بَاكِراً فِي أَوَّلِ يَوْمٍ ثُمَّ تَتَعَشَّى فَإِذَا كَانَ فِي الْيَوْمِ الثَّانِي فَعِنْدَ مُضِيِّ ثَمَانِ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ أَكَلْتَ أَكْلَةً وَاحِدَةً وَ لَمْ تَحْتَجْ إِلَى الْعَشَاءِ؛ وعده بایسته در خوراک آن است که چون هشت ساعت از روز می گذرد یک بار غذا بخوری، یا در دو روز سه وعده غذا میل کنی (بدین ترتیب که) در پگاه نخستین روز، ناشتایی بخوری سپس در همان روز شام بخوری و سپس چون دیگر روز فرا رسد، پس از گذشت هشت ساعت از آغاز روز، یک وعدة دیگر بخوری و در آن روز نو به شام نیازی نیست». (5)
پانوشت‌ها: طب الامام الرضا ،ص 14 مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۳۳، ح ۲ طب الائمه، ص 139 فقه الرضا، ص ۳۴۰ محمد باقر مجلسي، بحار الانوار،ج59،ص 311 منبع:قدس 211008