معاون فرهنگی حوزه علمیه خراسان رضوی گفت: امام رضا(ع) برای مقابله با دشمنان، عباسیان و به ویژه فرقه‌های انحرافی یک استراتژی سه وجهی را در دستور کار قرار داده بودند.
عقیق:عصر و دوره زمانی زندگانی بابرکت امام رضا (ع) هم‌زمان شد با خلافت سه خلیفه عباسی؛ هارون الرشید، امین و مامون، خلفایی که هر کدام با سیاست ویژه‌ای قصد کم رنگ کردن نقش امامت و ولایت را داشتند. پس از شهادت امام کاظم (ع) و به قدرت رسیدن مامون مسئله فرقه‌های انحرافی و همچنین فرقه‌هایی هم‌چون واقفیه که بر اثر دنیاطلبی و سوء استفاده‌های برخی شیعیان دور افتاده از ولایت امام هشتم(ع) به وجود آمد، شرایط ویژه تاریخی را رقم زد تا عصر امام هشتم(ع) شیعیان از حیث وجود گروه‌ها و فرقه‌های خودساخته کمی متفاوت‌تر با دوره زندگی هفت امام (ع) دیگر شیعیان شود. نگاه به عصر تاریخی امام رضا (ع) و وجود فرقه‌های متعددی که حضرت با آنها مواجه شدند ما را بر آن داشت تا در گفت و گو با «حجت الاسلام مجتبی مهدوی» مسئول فرهنگی و تبلیغ حوزه علمیه خراسان رضوی و مدیر مدرسه علمیه شهید صدوقی مشهد به گفت‌و‌گو بنشینیم.
لطفا در ارتباط با شاخصه‌های اصلی گفتمان فرهنگی امام هشتم شیعیان توضیحاتی ارائه کنید و این که رویکرد فرهنگی آن حضرت را چگونه می‌توان توصیف کرد؟ مهدوی: امام رضا(ع) فعالیت‌های خودشان را در این جهاد فرهنگی با حضور در مسجد النبی(ص) و پاسخ به سوالات مردم و در زمان حیات امام کاظم (ع) انجام می‌دادند. در سال‌های 179 تا 183 هجری قمری که امام کاظم (ع) توسط هارون الرشید به زندان منتقل شدند، فعالیت‌های امام رضا (ع) بیشتر شد و حضرت واسطه بین امام کاظم (ع) و مردم نیز بودند به نحوی که به واسطه ایشان در دسترس نبودن امام کاظم (ع) هم تا حدودی جبران شد ضمن اینکه توصیه امام کاظم (ع) به امام هشتم (ع) هم این بود که به گونه‌ای عمل کنند که یک حرکت آرام و به قول امروزی‌ها با سیاست جنگ نرم فعالیت‌ها انجام شود و فضای تقابل عملی ایجاد نشود تا از آسیب به حضرت و همچنین قطع رابطه‌شان با مردم توسط عباسیان جلوگیری شود.
دوره امام رضا(ع) مقارن با ظهور و بروز فرقه‌های انحرافی نیز بود، رویکرد حضرت در مقابله با این فرقه‌ها چگونه بود؟ مهدوی: در جامعه اسلامی آن زمان حاکمان به دنبال این بودند تا فکر مردم را از طاغوتی بودن حکومت عباسیان دور شود بنابراین شروع کردند به فرقه‌سازی‌هایی که مردم به جای درگیر شدن با اصل خلافت عباسی به سمت فرقه‌های ساختگی بروند. در آن زمان مسئله غلات و واقفیه به وجود آمد و حتی یهودی‌ها و مسیحیان نیز فعالیت‌های خودشان را داشتند و فعالیت‌های فرهنگی خودشان را پیگیر بودند و مردم هم درگیر این مسائل بودند، مسئله طاغوتی بودن حکومت عباسیان در سایه سیاست از بین بردن اتحاد مسلمانان قرار گرفته بود. عباسیان دنبال این بودند تا وحدت بین مردم شکل نگیرد و هر کدام به دنبال حزب و جریان خودشان باشند و وحدت امت اسلامی بوجود نیاید و مسلمانان را فرقه فرقه کنند تا مبادا با وحدت بین مسلمانان حکومت طاغوتی عباسیان با مشکلی روبرو شود. در زمان حکومت عباسیان جعل حدیث و همچنین مدح خلفای عباسی در قالب شعر‌های آن چنانی، از رونق زیادی برخوردار بود.
در این دوره همچنین شاهد ورود و حضور غیرمسلمانان و تا حدودی ترجمه کتب نیز هستیم، این قبیل مسائل چه تاثیری در جامعه آن عصر داشت؟ مهدوی: ورود و نفوذ فرهنگی غیر مسلمانی مانند هندو‌ها و یونانیان از طریق ترجمه متون و کتاب‌های آنها در ایران و در سرزمین‌های اسلامی به گونه‌ای بود که برخی مولفه‌های رفتاری و یا عقیدتی آنها سبب ایجاد تعارض در جامعه اسلامی می‌شد. در واقع نفوذی که انجام می‌شد در قالب یک مسئله کاملا فرهنگی و فکری بود که گاهی با مسائل اسلامی و فرهنگی در تعارض بود و سبب می‌شد تا در برخی از عقاید مسلمانان تردید‌ها و اشکالاتی بوجود بیاید که این هم یکی از مسائل مهم عصر حضرت رضا (ع) بود. نکته‌ای که ما باید از این جریان و مسئله تاریخی استفاده کنیم این است که باید خیلی مراقب باشیم تا از پرداختن به امور غیر ضروری که شاید وحدت اسلامی و جامعه را از بین ببرد اجتناب کنیم. وی با بیان اینکه مسئله نفاق در دو قالب نفاق سیاسی و اجتماعی از جانب منافقان مطرح می‌شود، اظهار می‌کند: در نفاق سیاسی منافق به دنبال این است تا پیوند بین رهبر جامعه اسلامی و عامه مردم را از بین ببرد و با قطع این ارتباط به اهداف فرهنگی خود برسد. وقتی رهبر و امام جامعه اسلامی از فصل‌الخطاب بودنش افتاد، از آن جایگاه امامت خودش تنزل داده شد و جایگاهش شکسته شد قاعدتا دشمن ضربه‌های بعدی را خیلی راحت‌تر وارد خواهد کرد. این یکی از اتفاقاتی بود که در عصر هارون و مامون می‌افتاد و آنها تلاش می‌کردند جایگاه امام هشتم (ع) در بین مردم را تنزل بدهند.
رویکرد اصلی امام هشتم شیعیان در قبال این اتفاقات و نفاق افکنی و همچنین مقابله با مسائل خاص عصر عباسی چه بود؟ مهدوی: ابتدا باید در مورد آثار نفاق اجتماعی گفت در نفاق اجتماعی دشمنان به دنبال دامن زدن به اختلاف بین مردم و جامعه اسلامی هستند تا با ایجاد اختلاف در جامعه اسلامی مانع وحدت آنها شوند و در واقع دشمن در این نوع نفاق تلاش می‌کند تا گفتمان وحدت بین جامعه اسلامی را از بین ببرد. نگاه به سیره امام هشتم (ع) و نحوه مقابله امام رضا (ع) با تفرقه افکنی‌ها و فرقه‌های انحرافی که توسط هارون والرشید و مامون ایجاد می‌شد، می‌تواند چراغ راه ما در جامعه کنونی باشد. حضرت رضا (ع) در مقابل تحریف‌هایی که انجام می‌شد سه نبرد و سه نوع تقابل را در مواجه با خلافت عباسی نسبت به جریان‌های انحرافی که قصد داشتند جریان اصلی اسلامی و تشیع را از بین ببرند انجام می‌دادند. حضرت اعلام کردند شیعیان حق دادن زکات به دستگاه خلافت را ندارند یعنی حضرت تاکید داشتند که زکات نباید به یک دستگاه طاغوتی پرداخت شود. در آن عصر، جریان طاغوت این گونه تعریف می‌شود و در حال حاضر هم طاغوت یعنی آمریکا، اسرائیل و انگلیس راس جریان استکبار محسوب می‌شوند؛ می‌بینیم در سیره مقام معظم رهبری نیز تاکید بر عدم ارتباط با آمریکا، نخریدن اجناس آمریکایی و اقتصاد مقاومتی مطرح می‌شود. مسئول فرهنگی و تبلیغ حوزه علمیه خراسان رضوی با اشاره به نحوه مقابله امام هشتم (ع) اولین نبرد با جریان‌های انحرافی را مسئله تقویت نکردن اقتصادی آنها می‌داند و بیان می‌کند: نکته دوم هم‌نشین نشدن با افرادی است که به دنبال انتشار جریان‌های انحرافی هستند. حضرت واقف بودند که نشستن با اهل فتنه و انحراف ممکن است سبب نفوذ برخی افکار آنها شود و به سبب این رفت و آمد‌ها برخی گفتمان‌های آنها بر عده‌ای تاثیر بگذارد همچنان که آن گونه که تاریخ نشان می‌دهد این تاثیر منفی بر عده‌ای از مسلمانان وارد و آنها را از ادامه مسیر حق بازداشت بنابراین طرد و در انزوا قرار دادن منحرفان یکی دیگر از شیوه‌های امام رضا (ع) برای مقابله با جریان‌های انحرافی بود. نبرد عقیدتی و اعتقادی مسئله دیگری بود که حضرت با جدیت آن را دنبال می‌کردند و بهترین بهره‌برداری و الگو پذیری که ما می‌توانیم در عصر حاضر داشته باشیم گفتمان انقلاب اسلامی، گفتمان حاکمیت الله و از بین بردن حاکمیت طاغوتی و بردگی است. ترویج گفتمان اسلامی و شیعیان که مبتنی بر عدالت و ستیز با ظلم است را باید دنبال کنیم یعنی باید در سه عرصه اقتصادی، اجتماعی و عقیدتی کار کنیم تا بتوانیم با درس گیری در مسیر اهل بیت (ع) به ویژه امام هشتم (ع) گام برداریم.
امروز نیز هم چون عصر امام رضا(ع) شاهد فعالیت فرقه‌های انحرافی هستیم، این حرکات را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه تشابهاتی با حرکات آن زمان دارند؟ مهدوی: اگر نگاه موشکافانه‌ای به جریان‌هایی هم‌چون جریان شیرازی‌ها، بهائیان، وهابیت با این نگاه تکفیریشان بیندازیم می‌بینیم همه این‌ها به دنبال شکاف بین امت اسلامی است. اینکه مقام معظم رهبری مسئله وحدت را به عنوان یک استراتژی بیان می‌کنند این در واقع به خاطر وجود جریان‌های تفرقه افکنی است که توسط انگلستان، آمریکا و دشمنان امت اسلامی بوجود آمده است که از همان سیاست قدیمی سیاست تفرقه بینداز و حکومت کن روباه پیر پیروی می‌کند و می‌توان دید که در همین راستا پایگاه جریان تفرقه‌انداز شیرازی در کشور انگلستان دائر می‌شود. وقتی آمریکا توسط سازمان سیا می‌آید 900 میلیون دلار سرمایه‌گذاری می‌کند تا شیعه را بشناسند و پس از صرف هزاران ساعت مطالعه و تحقیق در نهایت می‌گویند؛ بهترین سیاست برای از بین بردن شیعیان و مسلمانان این است تا درون این‌ها فرقه‌های مختلف ایجاد کنیم و تفرقه بیندازیم تا این‌ها خودشان یکدیگر را از بین ببرند. دشمنان امت اسلامی و ملت ایران حتی از قیام عاشورا و امام حسین (ع) نیز غافل نشده و تلاش می‌کنند تا با ایجاد شبکه‌های مختلف، در قیام عاشورا نیز تحریف و دروغ‌های تاریخی وارد کنند و با تحلیلی سطحی از قیام عاشورا شیعیان را هم به جان یکدیگر بیندازند.