عقیق:جلسات تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» تولیت آستان مقدس عبدالعظیم حسنی(ع) در نیمه اول سال پنج‌شنبه شب‌ها برگزار می‌شد اما در نیمه دوم سال جاری جلسات این مفسر قرآن کریم چهارشنبه‌ها در حرم عبدالعظیم حسنی(ع) برگزار می‌شود.
آیت‌الله ری‌شهری در جلسه هفته گذشته (27 آبان ماه) به ادامه مباحث جلسات قبلی که درباره آیه شریفه «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ»(حمد/7) بود، پرداخت که در ادامه شرح آن را می‌خوانیم؛
موانع ضلالت/ مهم‌ترین دلیل گمراهی مردم
به اینجا رسیدیم که موانع ضلالت چیست؟ چه چیزهایی مانع می‌شود که انسان راه خدا را گم نکند یعنی پیشگیری از گمراهی؛ پاسخ به این سؤال یک کلمه و جمله است و آن پیروی کردن از عقل است.
پاسخی که قرآن و اهل‌بیت(ع) به این سؤال پاسخ می‌دهند که چه کنیم راه درست زندگی را گم نکنیم و صراط مستقیم الهی را گم نکنیم این است که اگر می‌خواهی راه خدا را گم نکنی گوش به حرف عقلت بده. همان مطلبی که در جلسه قبل عرض کردیم که کسی از پیامبر(ص) رهنمود خواست که ایشان سه بار از شخص پرسید اگر رهنمودی بدهم گوش می‌دهی؟ گفت: بله. سپس فرمودند: هر کاری خواستی انجام دهی از عقلت کمک بگیر. این خلاصه جواب قرآن و حدیث به این سؤال است. حال سایر رهنمودهای قرآن و اهل‌بیت(ع) ریشه در همین پاسخ دارد و مصادیق این پاسخ هستند.
دومین مانع گمراهی، پیروی از علم است. یکی از مصادیق روشن و برتر رهنمود عقل این است که اگر می‌خواهی گمراه نشوی و راه خدا را گم نکنی تا نسبت به چیزی یقین پیدا نکردی، انجام نده. وقتی می‌خواهی کاری انجام بدهی حرفی می‌خواهی بزنی، چیزی می‌خواهی بنویسی یا مطلبی می‌خواهی مطرح کنی ببین عقل چه می‌گوید؟ آیا علم و یقین داری که این درست است؟ آیات قرآن مکرر روی این نکته تأکید کرده است که یکی از علل اساسی گمراهی مردم این است که دنبال حدس و گمان می‌روند و صبر نمی‌کنند نسبت به چیزی یقین پیدا کنند، «وَمَا لَکُمْ أَلاَّ تَأْکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَکُم مَّا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلاَّ مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ وَإِنَّ کَثِیرًا لَّیُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِم بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ؛ و شما را چه شده است که از آنچه نام خدا بر آن برده شده است نمىخورید با اینکه [خدا] آنچه را بر شما حرام کرده جز آنچه بدان ناچار شدهاید براى شما به تفصیل بیان نموده است و به راستى بسیارى [از مردم دیگران را] از روى نادانى با هوس‌هاى خود گمراه مىکنند آرى پروردگار تو به [حال] تجاوزکاران داناتر است». (انعام/119) بسیاری از مردم با هوس‌های خودشان گمراه می‌کنند بدون اینکه بدانند آن کاری که می‌کنند، درست است.
وقتی انسان دلش چیزی را می‌خواهد و مایل به انجام کاری است دیگر دنبال این نیست که ببینید کاری که می‌خواهد انجام دهد، درست است یا نه؛ بلکه دنبال دل و هوس می‌رود و برای کارش هزار توجیه می‌آورد.
در سوره 29 سوره مبارکه «روم» هم داریم: «بَلِ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَهْوَاءهُم بِغَیْرِ عِلْمٍ فَمَن یَهْدِی مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ؛ نه [این چنین نیست] بلکه کسانى که ستم کردهاند بدون هیچ گونه دانشى هوس‌هاى خود را پیروى کردهاند پس آن کس را که خدا گمراه کرده چه کسى هدایت مىکند و براى آنان یاورانى نخواهد بود»، کسانی که ظالم هستند دنبال هوس‌شان می‌روند بدون اینکه بدانند آن چیزی که دلشان می‌خواهد درست است یا نه؛ که این اشاره به همان ضلالت کیفری دارد. حتی حاضر است هزینه کند برای کارهای لغو و بیهوده که مایل است انجام بدهد تا مردم را منحرف کند.
در آیه 6 سوره مبارکه «لقمان» داریم: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ؛ و برخى از مردم کسانىاند که سخن بیهوده را خریدارند تا [مردم را] بى[هیچ] دانشى از راه خدا گمراه کنند و [راه خدا] را به ریشخند گیرند براى آنان عذابى خوارکننده خواهد بود». هرکس که هزینه می‌کند برای آن چیزی که دلش می‌خواهد تا مردم را از راه خدا منحرف کند؛ آیات الهی را که حق است را نیز مسخره می‌کند. این مصداق این آیه می‌تواند باشد.
علت گمراهی اکثر مردم/لزوم عدم تبعیت از هوس
آیه 116 سوره مبارکه «انعام» نکته جالبی را مطرح می‌کند و آن درباره علت گمراهی اکثر مردم است. «وَإِن تُطِعْ أَکْثَرَ مَن فِی الأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَن سَبِیلِ اللّهِ إِن یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ یَخْرُصُونَ؛ و اگر از بیشتر کسانى که در [این سر]زمین مىباشند پیروى کنى تو را از راه خدا گمراه مىکنند آنان جز از گمان [خود] پیروى نمىکنند و جز به حدس و تخمین نمىپردازند». اگر از اکثر کسانی که در زمین زندگی می‌کنند پیروی کنی گمراه می‌شوی. بیشتر مردم به دنبال یقین نیستند تا حدی که به ذهنشان آمد کاری خوب است دنبالش می‌روند چون دلشان می‌خواهد. این‌ها دنبال این هستند که گمانشان چه می‌گوید و تخمین می‌زنند و گزافه‌گویی می‌کنند بنابراین یکی از موانع مهم گمراه شدن این است که انسان تا وقتی نسبت به چیزی علم و یقین پیدا نکرده است، دنبالش نرود.
تا چیزی را باور نکردی، دنبال مکن
این رهنمود قرآن است که انسان پیروی علم و یقین کند و تا چیزی را باور نکرده از آن پیروی نکند تا حدی اهمیت دارد که از نظر قرآن همه مجاری ادراکی و تصمیم‌گیری انسانی در برابر این مطلب مسئول است و این مطلب اینقدر اهمیت دارد که از نظر قرآن همه مجاری ادراکی انسان، در برابر این مطلب مسئول است، «وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا؛ و چیزى را که بدان علم ندارى دنبال مکن زیرا گوش و چشم و قلب همه مورد پرسش واقع خواهند شد». خدا می فرماید تا چیزی را یقین نکردی صحیح است نگو، ننویس و عمل نکن. چرا؟ چون هم گوش، هم چشم و هم دل مسئول است.
پیامبر(ص) می‌فرمایند: خدا رحمت کند کسی را اگر حرف می‌زند خیر است یا سکوت می‌کند. حق نداری هر چه هر کسی می‌گوید.
امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: اگر بندگان خدا وقتی چیزی را نمی‌دانند توقف کنند، اظهار نظر نکنند، کافر و گمراه نمی‌شوند.
حق را با حق بشناس نه با اشخاص
کفر معانی مختلفی دارد؛ یکی از معانی آن کفر انکاری یا جهودی است. یعنی کفری که انسان چیزی را می‌داند انکار می‌کند یا چیزی را نمی‌داند انکار می‌کند. کفر انکاری هم یا جهلی است یا علمی.
سومین چیزی که در قرآن آمده مانع گمراهی انسان می‌شود، پیروی از حق است. در زندگی تصمیم بگیر از حق پیروی کنی. در جنگ جمل شخصی نزد امام علی(ع) آمد و گفت: شما فکر می‌کنید همه یاران پیامبر(ص) باطل می‌گویند و شما درست می‌گویید؟ این‌ها با سوابق طولانی چطور ممکن است اشتباه کنند؟ امام فرمودند: حق را با حق بشناس نه با اشخاص.
توصیه لقمان به پسرش/ در مقابل حق فروتنی کن
در آیه 32 سوره مبارکه «یونس» داریم: «فَذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلاَلُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ؛ این است خدا پروردگار حقیقى شما و بعد از حقیقت جز گمراهى چیست پس چگونه [از حق] بازگردانیده مىشوید». انسان هر چه فاصله‌اش از حق بیشتر شود، بر گمراهی او افزوده می‌شود و هر چه به حق نزدیک‌تر شود به صراط مستقیم نزدیک می‌شود. خداوند در آیه 108 همین سوره می‌فرمایند: «قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءکُمُ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَیْکُم بِوَکِیلٍ؛ بگو اى مردم حق از جانب پروردگارتان براى شما آمده است پس هر که هدایت یابد به سود خویش هدایت مىیابد و هر که گمراه گردد به زیان خود گمراه مىشود و من بر شما نگهبان نیستم».
لقمان به پسرش می‌گوید: در مقابل حق فروتنی کن. اگر می‌خواهید زندگی خوبی داشته باشی تسلیم حق باشید. تمام رهنمودها را خداوند در همین کلمه «حق» خلاصه کرده است.
چهارمین عامل پیشگیری از گمراهی اطاعت از خداوند متعال است. آیات 39 تا 42 سوره مبارکه «حجر» داریم: «قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ* إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ* قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ * إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ»؛ گفت پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه ساختى من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان مىآرایم و همه را گمراه خواهم ساخت؛ مگر بندگان خالص تو از میان آنان را؛ فرمود این راهى است راست [که] به سوى من [منتهى مىشود]؛ در حقیقت تو را بر بندگان من تسلطى نیست مگر کسانى از گمراهان که تو را پیروى کنند». شیطان با جسارت گفت همه را گمراه می‌کنم اما اطاعت از خدا مانع تسلط شیطان با انسان می‌شود.
ذکری برای پیشگیری از کج‌روی/ «وَلاَ الضَّالِّینَ» را هر روز چند بار تکرار کنید
پنجمین عامل پیشگیری از گمراهی دعا است. در نمازها می‌گوییم خدایا دستم را بگیر که گمراه نشوم. «وَلاَ الضَّالِّینَ» را هر روز تکرار کن، نه یک بار چند بار تکرار کن در هر نماز می‌خوانی بگو که خدا کاری کن کج نروم، گمراه نشوم پس دستم را رها نکن. آیت‌الله بهجت می‌فرمود: قطره قطره هدایت الهی باید به انسان برسد تا انسان بداند چه بگوید و چه بکند. یعنی هر لحظه‌ای که خدا انسان را رها کند، همان لحظه انسان گمراه می‌شود.
در مناجات منسوب به امام سجاد(ع) داریم: ای کسانی که مهربان‌تر از پدر مهربان، نیکوکارتر از فرزند رفیق و نیکوکار هستی و از هر همسایه و رگ گردن به من نزدیک‌تر هستی، کاری کن که خیر در دسترس من باشد. در همه قضا و قدر برایم خیر طلب کن. خدایا خاتمه من را با تقوا قرار بده و از هر چیزی که مرا از تو جدا می‌کند و از سخن و کاری که مرا از تو دور می کند، بازدار. به من رحمتی بفرست که دلم شفا پیدا کند و هیچ شبه و بدبعتی سبب گمراهی من نشود.
خداوند به همه ما توفیق عنایت کند تا پایان عمر در صراط مستقیم الهی بمانیم.
منبع:فارس