آیا امام حسین(ع) از شهادت خویش خبر داشت؟ آیا ماندن امام حسین(ع) در مدینه بهتر از حرکت به سمت مکه نبود؟ آیا مردم کوفه پیش از قیام اباعبدالله(ع) نیز به بی‌وفایی شهره بودند؟ محمدحسین رجبی دوانی به این پرسش‌ها پاسخ می‌گوید.
عقیق:محمدحسین رجبی دوانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام به مناسبت ایام محرم الحرام درباره درس‌آموزی قیام عاشورا نکاتی را عنوان کرد: نخستین نکته درس آموزی قیام عاشورا مقاومت کردن در برابر ظالمان و مستکبران است البته همه بدین مسئله اعتقاد دارند اما به مرحله عمل که می‌رسد تعدادی اندک می‌شوند که نیرو و توان مبارزه با ظلم و جور را ندارند. وی در ادامه یادآور شد: این نکته نباید فراموش شود که قیام اباعبدالله تنها جنبه شور و مداحی و احساسی ندارد هر چند این مسائل نیز با اهمیت است اما در واقع هدف و محتوا همین توجه به روحیه مبارزه‌گری علیه حاکمان ظلم و جور است چنین چیزی را باید در سطح منطقه و دنیا به مردم نشان دهیم. رجبی دوانی با اشاره به تاریخ زمان امام حسین (ع) و حکومت معاویه و فرزندش یزید توضیح داد: بین فضای اجتماعی حکومت یزید و معاویه تفاوت زیادی وجود ندارد، هم معاویه و هم یزید مردم را مجبور به بیعت گرفتن کردند و امامان ما را نیز به قبول حکومت خود در تنگنا قرار دادند، منتها یزید نسبت به معاویه از تجربه، سعه صدر، اخلاق و سیاست کمتری برخوردار بود، در حالی که معاویه فردی سیاست‌مدار و صبور بود. بین فضای اجتماعی حکومت یزید و معاویه تفاوت زیادی وجود ندارد هم معاویه و هم یزید مردم را مجبور به بیعت‌گرفتن کردند و امامان ما را نیز به قبول حکومت خود در تنگنا قرار دادند وی با بیان اینکه خود جامعه و مردم نیز به لحاظ اعتقادی از درون ضعیف شده بودند تا جایی که از اسلام تنها نماز و روزه ظاهری را در یاد داشتند، توضیح داد: ارزش‌های اخلاقی در دوران یزید به مراتب افول کرده و جامعه به عصر جاهلی بازگشته بود تنها در این صورت است که عده‌ای می‌توانند به بهای پول سر امام حسین (ع) را برای ابن زیاد ببرند، همه این نکات در جامعه باعث شد امام برای بقای اسلام تصمیم به حرکت به سوی کوفه را بگیرد. رجبی دوانی همچنین اظهار داشت: برخی شاید سوال کنند که ماندن امام در مدینه بهتر از حرکتشان به سمت مکه بود، در حالی که چنین برداشتی اشتباه است و نتیجه ماندن امام حسین (ع) در مدینه در نهایت منجر به کشته شدن ایشان توسط یزید می‌شد، بدون اینکه چنین فاجعه‌ای در تاریخ ماندگار شود و اطلاع‌رسانی صحیحی در مکه صورت بگیرد، به همین دلیل بود که امام چهار ماه در مکه توقف کرد و بین زائران اطلاعات زیادی رد و بدل و شرایط موجود را تشریح کرد و در واقع یک آگاه‌سازی بین مردم انجام داد. وی در پاسخ به این سؤال که آیا امام از شهادت خودشان در کربلا علم داشتند، توضیح داد: نکته مهم اینجا عمل به تکلیف توسط امام است چرا که خودشان می دانستند برای اسلام واقعی و دوری از بدعت‌ها و خطرات باید مبارزه کنند حتی اگر این مبارزه به بهای جانشان تمام شود، بنابراین تکلیف اینجا مشخص بود که به شهادت می‌رسند و خانواده و اهلشان به اسارت می روند، بنابراین براساس روایات موجود امام از شهادت خود آگاهی کامل داشتند. نباید تصور کنیم پیش از قیام اباعبدالله (ع) مردم کوفه، مردم بدی بودند. آنها از با سابقه‌ترین و آشناترین مردم به اهل بیت (ع) و امام حسین (ع) بودند این استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به اینکه مردم کوفه از جمله با سابقه ترین و آشناترین مردم به اهل بیت (ع) و امام حسین (ع) بودند بنابراین نباید تصور کنیم که اینها مردم بدی بودند و سابقه بدی در تاریخ داشتند، توضیح داد: بیشتر کسانی که برای امام نامه نوشتند اشراف کوفه بودند که از حاکمان غاصب خسته شده بودند سپس این حرکت به سمت عوام و دیگر قشرهای جامعه تسری کرد و در نهایت حتی دوستداران بنی امیه نیز به این سیل پیوستند تا از قافله عقب نمانند کسانی که بعدها از فرماندهان لشکر عمر سعد بودند! با این حال نباید فراموش کنیم که بسیاری از یاران خود امام که در کربلا شهید شدند از همین کوفیان بودند. منتها دلیل انحراف سایرین این بود که مسئله ولایت را درک نکرده بودند و همین باعث زمانی که عبیدالله به کوفه آمد آنها را به راحتی تطمیع و تهدید کند و آنها نیز راه محافظه کاری را در پیش بگیرند. وی یادآور شد: متأسفانه لقمه‌های حرامی که مردم در طول خلافت یزیدیان و دستگاه خلافت آنها خورده بودند باعث شد تا به راحتی دنیازده شده و از کنار امام دور شوند و حتی به جنگ با ایشان بروند، خود عبیدالله بن زیاد مشخص نبود که از چه تبار و خاندان ناسالمی است و با اینکه پدرش در دستگاه امام علی (ع) به دلیل لیاقتی که نشان داده بود، مسئولیت داشت اما در دوران امویان دست به کشتار شیعیان زد و جنایات زیادی مرتکب شد و خود عبیدالله نیز زمان ورود مسلم به کوفه به فرمانداری کوفه انتخاب شد تا مانع ورود امام به این شهر شود. رجبی دوانی درباره شرایط پس از شهادت امام حسین (ع) در کوفه گفت: مردم کوفه و حتی عده‌ای از سران در این دوران با وجود اینکه فشار حکومت بر آنها کاسته شده بود بازهم خود را شروع به سرزنش و برای گرفتن انتقام خون امام برنامه ریزی کردند و با مرگ یزید شرایط بدتر شد و عبیدالله تحت پیگرد مردم قرار گرفت و توسط مردم سنگباران شد و به شام گریخت. حرکت های توابین نیز پس از فاجعه کربلا زیاد شد و قیام امام حرکتی برای خونخواهی مختار شد و بسیاری از سران کربلا را به هلاکت رساند. از دوران قاجار و پهلوی تلاش‌های زیادی برای توجه صرف به بعد احساسی قیام عاشورا شد اما با انقلاب اسلامی ایران و پرداختن به محتوای قیام و تأسی از این قیام برای پیروزی انقلاب دوباره اصل قیام به مردم یادآوری شد وی در پایان درباره مهمترین راهکارهای ترویج فرهنگ عاشورا و کربلا و پرهیز از بدعت‌ها و تحریف‌ها گفت: از دوران قاجار و پهلوی تلاش‌های زیادی برای توجه صرف به بعد احساسی قیام عاشورا شد اما با انقلاب اسلامی ایران و پرداختن به محتوای قیام و تأسی از این قیام برای پیروزی انقلاب دوباره اصل قیام که همان تشریح ایستادگی در برابر حکومت‌های ظلم و جور است، به مردم یادآوری شد. رجبی دوانی اظهار داشت: باید تلاش کنیم در برابر کسانی که آگاهانه و ناآگاهانه تلاش می‌کنند قیام اباعبدالله را به حاشیه ببرند و از آن تصویر نادرست و غلوآمیز و غیرواقعی ارائه دهند بایستیم و نمونه آن نیز در مداحی هایمان دقت کنیم تا مسائل بی محتوا را توجه نکنیم و به ایجاد شورهای عجیب و نادرست دست نزنیم، اصل قیام توجه به شرح مصیبت‌ها و مداحی‌های صحیح، توجه به فلسفه قیام عاشورا و حاکمیت ظلم و جور است.