عقیق: رجعت در لغت به معنى بازگشت و در اصطلاح به معنى «بازگشت گروهى از مومنان خالص و عده اى از کفار و منافقان فاجر محض پيش از قيامت و بعد از ظهور امام زمان علیه السلام به اين جهان» است.بنابر نقل علامه مجلسی و به تصریح سیدمرتضی، شيعه اماميه بر آن است كه خداوند در زمان ظهور حضرتمهدى(عج)، گروهى از مومنان را بر مى انگيزد تا از ظهور دولت حق بهره برده و به ثواب نصرت و يارى آن حضرت نائل گردند و نيز گروهى از دشمنان را برگردانده تا از آنان انتقام گرفته شود و مومنان از آن و ظهور دولت حق و برتری اهل حق خشنود شوند.[1]
اعتقاد به رجعت از باورهای ضروري و تردید ناپذیر شیعه است [ حسینی، سید عبدالله؛ داستانهائى از بازگشت ائمه عليهم السلام به اين دنيا، بیتا، ص4؛] که بر آیات متعدد قرآن و احادیث معصومین(علیهم السلام) استوار می باشد. علامه مجلسی بیش از 200 روایت در این رابطه آورده است.[2]
بنابر روایات، رجعت از روزهای بزرگ و مهم عالم است که از آن در قرآن به «ایام الله» [= روزهای خدا] یاد شده است؛
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ایام الله سه روز است: روز قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) روز رجعت و روز قیامت.[3] »
امام صادق(علیه السلام) فرمود:«از ما نیست کسی که به رجعت ما ایمان نداشته باشد.»[4]
آثار متعددی تا کنون درباره رجعت به رشته تحریر درآمده که برای نمونه و مطالعه بیشتر علاقه مندان می توان به کتاب رجعت علامه مجلسی، الشیعه و الرجعه نوشته مرحوم آیت الله طبسی، دوره شکوهمند رجعت حجه الاسلام محمدرضا اکبری و رجعت نوشته حجه السلام محمدرضا ضمیری اشاره کرد.
فلسفه وقوع رجعت
بطورکلی رجعت کنندگان به دو دسته تقسیم میشوند:
1. انسانهائی که نهایت ایمان را درک نموده اند بطوریکه لیاقت حضور در دولت حق و جهانی را دارند. این عده یا در حکومت جهانی منجی بشریت به عزت دنیایی نیز می رسند و یا اینکه در جهت استقرار حکومت جهانی حق به فوز شهادت نائل می شوند.
2. کفار و دشمنانی که گناهان و صدمات بی شماری را به اهل ایمان وارد کرده اند و در کفر و نفاق به نهایت خود رسیده باشند. این عده مجازات و حدود الهی را بعد از قیام جهانی منجی و قبل از عذاب قیامت دریافت می کنند.[5]
با توجه به اینکه رجعت جنبه همگانى ندارد و مختص به رهبران اصلی هدایت و کفر و پیروان خاص ایشان در بحبوحه سرنوشت سازترین زمانها یعنی آخرالزمان صورت می گیرد، دلیل وقوع رجعت را اینگونه میتوان بیان کرد:
مظلومیت معصومین(علیهم السلام) و مومنان حقیقی به حدی بوده است که باید برای دفاع از آن به این دنیا باز گردند.
1. تحقق وعده الهی در پیروزی نهائی مستضعفین.
2. توفیق خداوند به مومنان حقیقی برای برپائی حکومت عدل جهانی.
3. کفر و عناد دشمنان اصلی و پایهگزاران موثر در انحراف بشریت به حدی است که باید به جهانیان معرفی شده و مجازات شوند.
4. نشان دادن بطلان و هدررفتن تمام فعالیتهای مشرکانه و منافقانه به سران آن.
5. انتقام از ظالمین خاصی مثل یزید و اصحابش و چشیدن عذاب دنیائی قبل از عذاب آخرت.[6]
مراحل رجعت
1. رجعت مقدماتی و محدود
در این مقطع که به آستانه ظهور امام زمان علیه السلام رخ می دهد جمعی از یاران امام زمان علیه السلام ظهور می کنند که حلقه 313 نفری فرماندهان عصر ظهور را تشکیل می دهند. در ابن دوره غیر از اینان فرد دیگری چه از خوبان و بدان رجعت نمی کند.
2. دوره رجعت
در این دوره که صدها سال پس از ظهور امام زمان علیه السلام و با پایان یافتن حکومت آن امام همام علیه السلام رخ می دهد، رجعت عمومی رجعت کنندگان اتفاق می افتد . علی بن ابراهیم با سندی صحیح از امام صادق (ع ), روایت می کند که فرمود: و لا یرجع الا من محض الایمان محضا او محض الکفر محضا: بازنمی گردد جز کسانی که خالصا ایمان آورده یا کفر ورزیده اند.[7]
به تصریح روایات این دوره با رجعت سیدالشهدا علیه السلام برای غسل دادن امام زمان علیه السلام آغاز می شود. امام صادق علیه السلام میفرماید: نخستین کسی که زمین برای او شکافته میشود و روی زمین باز میگردد، حسین بن علی علیه السلام است و به قدری حکومت میکند که از کثرت سن ابروهایش روی دیدگانش میریزد[8]
در تفسیر عیاشی ذیل آیه شریفه «ثم رددنا لکم الکره علیه» از امام صادق علیه السلام نقل شده است که: مقصود از زنده شدن دوباره امام حسین علیه السلام و هفتاد نفر از اصحابش در عصر امام زمان علیه السلام است، در حالی که کلاهخودهای طلایی بر سر دارند و به مردم رجعت و زنده شدن دوباره حضرت حسین علیه السلام را اطلاع می دهند تا مومنان به شک و شبهه نیفتند و این در حالی است که حضرت مهدی علیه السلام در میان مردم است. هنگامی که همه مومنان، امام حسین علیه السلام را شناختند و تأیید کردند که او حسین علیه السلام است، رحلت حضرت مهدی علیه السلام فرا خواهد رسید. آنگاه امام حسین علیه السلام وی را غسل و کفن و حنوط می کند.[9]
رجعت کنندگان
براساس روايات، گروه پيامبران(عليهم السلام)، امامان معصوم(عليهم السلام)، مؤمنان خالص و نيز كفار خالص، جزء كساني اند كه در زمان رجعت، به اين دنيا باز مي‌گردند:
الف) رواياتي كه بطور عام از بازگشت پيامبران و ائمه (عليهم السلام) سخن به ميان آورده اند مثل كلام امام صادق(عليه السلام) در تفسير آيه إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَيوْمَ يقُومُ الْأَشْهَاد. حضرت فرمود: به خدا سوگندد اين آيه در زمان رجعت عملي خواهند شد آيا نمي‌دانيد كه پيامبران(عليهم السلام) در دنيا ياري نشدند و كشته شدند و نيز ائمه(عليهم السلام) كشته شدند اما اين ياري و پيروزي در رجعت تحقق خواهند يافت.[10]
ب) رواياتي كه با ذكر عدد، رجعت انبياء را ياد آور شده است. امام صادق(عليه السلام) مي‌فرمايد: هنگامي كه امام حسين(عليه السلام) همراه با ياران شهيدش رجعت مي‌كنند، هفتاد نفر از پيامبران نيز با او رجعت مي‌نمايند چنانكه با موسي بن عمران هفتاد نفر از پيامبران همراه بودند.[11]
ج) رواياتي كه بطور خاص از رجعت بعضي از پيامبران و امامان(عليهم السلام) با ذكر نام آنان، سخن به ميان آورده‌اند.امام صادق(عليه السلام) مي‌فرمايد: «همانا دانيال و يونس(عليهما السلام) هر دو در زمان رجعت اميرالمؤمين(عليه السلام) به دنيا باز مي‌گردند و اقرار به رسالت پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) مي‌نمايند و همراه آنان هفتاد نفر برانگيخته مي‌شوند.».[12]
امام زين العابدين(عليه السلام) مي‌فرمايد: «يرجع اليكم بينكم و اميرالمؤمنين و الائمه[13]؛ پيامبر شما و اميرالمؤمنين و امامان معصوم(عليه السلام) به سوي شما مجدداً باز مي‌گردد.
د) رواياتي كه از بازگشت افراد صالح از امت‌هاي گذشته و امت اسلام، خبر داده‌اند. براساس اين روايات که عناوین رجعتکنندگان البته چندان قطعی به نظر نمیرسد از ميان امت‌هاي پيشين رجعت اصحاب كهف و مؤمن آل‌فرعون نام برده شده است. همچنين از ميان اصحاب پيامبر(صلي الله عليه و آله وسلم) و ائمه(عليهم السلام) افرادي مثل: سلمان فارسي، مقدار، مالك اشتر، ابو دجانه انصاري، مفضل بن عمر، عبدالله بن شريك عامري، اسماعيل بن جعفر(عليه السلام)، حارث، عقيل، جبير و... نام برده شده است.[14]
گروهى از ياوران حضرت بقيه‌الله (عج) زنانى هستند که خداوند به برکت ظهور امام زمان (عج) آنها را زنده خواهد کرد و بار ديگر به دنيا رجعت خواهند کرد.
در منابع معتبر اسلامى نام سيزده زن ياد مى‌شود که به هنگام ظهور قائم آل محمد (صلى الله عليه و آله وسلم) زنده خواهند شد و در لشکر امام زمان(عج) به مداواى مجروحان جنگى و سرپرستى بيماران خواهند پرداخت.
طبرى در دلائل الامامه، از مفضل بن عمر نقل کرده که امام صادق فرمود: همراه قائم (آل محمد صلى الله عليه و آله وسلم) سيزده زن خواهند بود. گفتم آنها را براى چه کارى مى‌خواهد؟ فرمود: به مداواى مجروحان پرداخته، سرپرستى بيماران را به عهده خواهند گرفت. عرض کردم: نام آنها را بفرماييد. فرمود: قنواء، دختر رشيد هجري، ام ايمن، حبابه والبيه، سميه، مادر عمار ياسر، زبيده ام خالد احمسيه، ام سعيد حنفيه، صيانه ماشطه، ام خالد جهنيه.[15]
همان طور که مشاهده می شود در هیچیک از روایات یاد شده صحبتی از رجعت پیروان ادیان غیر از اسلام بعد از ظهور اسلام به چشم نمی خورد.
و اما بازگشت مسیح علیه السلام
حضرت مسیح علیه السلام بنابر اعتقاد همه مسلمان اعم از شیعه و سنی نه به صلیب کشیده شد و نه اورا کشتند بلکه خداوند او را به آسمان برد و از آن زمان تا کنون زنده است و پس از ظهور حضرت مهدی علیه السلام به زمین بازخواهد گشت.
رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
- «حضرت عيسى(عليه السلام) نازل مى شود، امير مسلمانان حضرت مهدى(عليه السلام)مى فرمايد: بفرما براى ما نماز بخوان.
عيسى(عليه السلام)مى فرمايد: برخى از شما بر برخى ديگر امير هستيد و اين لطف و كرامّت خداوند بر اين اُمّت است».
«حضرت مهدى و حضرت عيسى(عليهما السلام) اجتماع مى كنند، چون وقت نماز فرا مى رسد حضرت مهدى(عليه السلام) خطاب به حضرت عيسى(عليه السلام)مى فرمايد: بفرماييد جلو ـ براى اقامه نماز . -حضرت عيسى(عليه السلام) مى فرمايد: شما براى نماز شايسته تر هستيد، آنگاه حضرت عيسى اقتدا مى كند و نماز را پشت سر او مى خواند».
به استناد روایاتی که در کتابهایی مانند مهدی منتظر علیه السلام نوشته آیت الله خراسانی، عصر ظهور نوشته حجه الاسلام علی کورانی دسته بندی و مرتب شده اند به خوبی می توان مشاهده کرد بازگشت حضرت مسیح علیه السلام چندماه بعد از ظهور امام زمان علیه السلام رخ می دهد و به هنگامیست که در کنار دریاچه طبریه با سپاه سفیانی رودرو می شود. از این بازگشت هرگز تعبیر به رجعت نشده است چون رجعت تنها درباره آنها مصداق می یابد که یکبار مرگ را تجربه کرده باشند.
علاوه بر آن، بازگشت حضرت مسیح علیه السلام به تصریح تمام روایات تنهاست و در هیچ روایتی صحبت از بازگشت دیگر افراد به همراه این پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به میان نیامده است.
جمع بندی و خلاصه مطالب
1. رجعت تنها برای مؤمنان و کافران محض اتفاق می افتد.
2. تنها خداوند متعال و اولیا علیهم السلام از اسامی رجعت کنندگان اطلاع کنند و اطلاعات ما حتی با استفاده از روایات در این رابطه بسیار محدود و اجمالی است.
3. بازگشت و نه رجعت حضرت مسیح علیه السلام چندماه بعد از ظهور و آغاز قیام امام زمان علیه السلام و به تنهایی است.
4. دوره رجعت با وفات امام عصر علیه السلام و رجعت امام حسین علیه السلام آغاز می شود و بقیه رجعت کنندگان بعد از ایشان رجعت می کنند.
5. هیچ مسیحی و یهودی ای که اسلام را نپذیرفته باشد، رجعت نخواهد کرد.
*دکتر حمید محمدی صبور؛ دکترای تاریخ و تمدن اسلام
پی نوشت:
[1] . بحار الانوار ، ج53، ص138.
[2] . بحارالانوار, ج 53, ص 39ـ144.
[3] . بحارالانوار، ج53، ص 63، ح53,
[4] . بحارالانوار،ص92، ح101,
[5] . بحارالانوار،، ج 25،ص 6 و ج 53، ص56.
[6] . تفسير العياشي، تهران، ،ج2، ص 282 و بحارالانوار، ج53، 105و13 - ج22،ص 239
[7] . اثباه الهداه، ج7، ص62-103.
[8] . بحارالانوار ،ج 53،ص 39 و44.
[9] . تفسیرعياشى، ج1، ص281.
[10] . معجم احاديث الامام المهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ج5، ص384.
[11] . همان، ج3، ص89.
[12] . بحارالانوار، ج53، ص62.
[13] . معجم احاديث الامام المهدي، ج5، ص327.
[14] . بحارالانوار ج 53،ص 61 و 105و108؛الشيعة والرجعة، ج1، ص158، چشم اندازي به حكومت حضرت مهدي(عليه السلام)، ص95.
[15] . دلائل الامامه، ص260.
منبع: مشرق
211007