قرآن کریم در آیه 30 سوره  شوری می‏فرماید: " هر مصیبت و گرفتاری که به شما می‏رسد دستاورد و ثمره اعمال خودتان است تازه این تمام مجازات اعمال شما نیست چرا که بسیاری از کارهای شما را مورد عفو قرار می‏دهد".

در حدیثی از امیرمومنان علی (ع) می‏خوانیم، که ایشان از پیامبر گرامی خدا(ص) نقل می‏کند که فرمود: "خیر آیة فی کتاب الله هذه‏الایة، یا علی ما من خدش عود و لا نکبة قدم الا بذنب و ما عفی الله عنه فی‏الدنیا فهو اکرم من ان یعود فیه و ما عاقب علیه فی‏الدنیا فهو اعدل من ان یثنی علی عبده: این آیه (و ما اصابکم من مصیبة...) بهترین آیه در قرآن مجید است، ای علی هر خراشی که از چوبی بر تن انسان وارد می‏شود و هر لغزش قدمی، بر اثر گناهی است که از او سرزده و آن چه خداوند در دنیا عفو می‏کند، گرامی‏تر از آن است که (در قیامت) در آن تجدید نظر فرماید و آن چه را که در این دنیا عقوبت فرموده، عادل‏تر از آن است که در آخرت بار دیگر کیفر دهد." 

و به این ترتیب این گونه مصائب علاوه بر این که بار انسان را سبک می‏کند، او را نسبت به آینده کنترل خواهد نمود. 

گرچه ظاهرا این آیه همه مصائب را در برمی‏گیرد، ولی مطابق معمول ، استثناهایی وجود دارد، مانند مصائب و مشکلاتی که دامن‏گیر انبیا و ائمه معصومین (ع) می‏شود یا گرفتاری های دیگری همانند ‌آن‌ها که برای کودکان و یا افرادی که مسوول شناخته نمی‏شوند، پیش می‌آیند و هم چنین مصائبی که بر اثر ندانم کاری‏ها و عدم دقت و مشورت و سهل‏انگاری در امور حاصل می‏شود، که اثر تکوینی اعمال خود انسان‏ها است و یا مصائبی که گریبان غیر معصومین را می‏گیرد و جنبه آزمون دارد.

 قرآن کریم در این باره می‏فرماید: "و لنبلونکم بشی‏ء من‏الخوف و الجوع و نقص من الاموال والانفس والثمرات و بشرالصابرین: به درستی که شما را از طریق انواع ترس و گرسنگی و کمبودهای مادی و جسمی و محصولات مورد امتحان قرار می‏دهیم و بشارت باد بر کسانی که این آزمون الهی را با صبر و بردباری پشت سر می‏گذارند" (155 / بقره)..

با این بیان نمی‏توان گفت هر گرفتاری و رنجی کیفر گناه است، چرا که گرفتاری‏های سخت، فلسفه‏های گوناگونی دارند که از آن جمله عبارتند از: 

1 - شکوفایی استعدادها و توانمندی‏های درونی و برونی انسان

2 - هشدار نسبت به آینده او

3 - بیداری از خواب غفلت و غرور و هشیاری از انواع مستی‏ها 

4 - کیفر گناهان

5 - بخش مهمی نیز ثمره ندانم کاری‏ها و سهل انگاری‏های انسان در زندگی است. 

6 - اصل آزمون در زندگی انسان

هر مصیبتی که  در زمین یا در جسم و جان شما روی دهد، پیش از آفرینش شما در کتاب (لوح محفوظ) بوده و آگاهی از این امر بر خداوند آسان است و این برای آن است که شما به خاطر آن چه از دست می‏دهید، غمگین نشوید و به خاطر آن چه در دست دارید، زیاد خوشحال نباشید (هدف از این مصائب عدم دلبستگی شما به مواهب زودگذر دنیا است و یک نوع تربیت و آزمون برای انسان است).

امام معصوم می فرمایند که  "ما کسانی هستیم که هرگز به خاطر آن چه از دست داده‏ایم، غمگین نخواهیم شد و به خاطر آن چه در دست داریم، خوشحال نیستیم "همه را زودگذر می‏دانیم و چشم به لطف و عنایت خدا بسته‏ایم". 

هنگامی که از امام صادق (ع) تفسیر مطلب بالا را  را خواستند، فرمود: "می‏دانید علی (ع) و اهل بیتش بعد از او گرفتار مصائبی شدند، آیا به خاطر اعمالشان بود؟ در حالی که آن‏ها اهل بیت طهارتند و معصوم از گناه"، بودند.

سپس افزود: رسول خدا (ص) پیوسته توبه می‏کرد و در هر شبانه روز صد بار استغفار می‏نمود، بی‏آن که گناهی مرتکب شده باشد، خداوند برای اولیاء و دوستانش مصائبی قرار می‏دهد تا به خاطر صبر در برابر آن از او پاداش گیرند، بی‏آن که گناهی مرتکب شده باشند". 

روشن است که این درباره جوامع انسانی است، که به خاطر اعمالشان گرفتار نابسامانی‏ها می‏شوند. و در آیه 11 سوره رعد آمده است:: خداوند سرنوشت هیچ جمعیتی را تغییر نمی‏دهد، مگر این که خویشتن را تغییر دهند". 

امثال این آیات که گواهی می‏دهد، در میان اعمال انسان و نظام تکوینی زندگی او ارتباط و پیوند نزدیکی وجود دارد، که اگر بر اصول فطرت و قوانین آفرینش گام بردارند، برکات الهی شامل حال آن‏ها می‏شود و هرگاه فاسد شوند، زندگی آن‏ها به فساد می‏گراید. 

و گاه ممکن است این قضیه در مورد فرد فرد انسان‏ها صادق شود و هر کس در مقابل گناهی که مرتکب می‏شود، به مصیبتی در جسم و جان یا اموال و متعلقاتش گرفتار گردد، همان‏طور که در آیه فوق آمده است.

در همین زمینه روایات زیادی در منابع اسلامی وارد شده که به گوشه‏ای از آن برای تکمیل این بحث اشاره می‏کنیم: در خطبه 178 نهج‏البلاغه آمده است: "هیچ ملتی از آغوش ناز و نعمت زندگی گرفته نشد، مگر به واسطه گناهانی که انجام دادند زیرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمی‏دارد، هرگاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعمت‏ها با صدق نیت به پیشگاه خدا تضرع کنند و با دل‏های پر اشتیاق و آکنده از مهر خدا از او درخواست جبران نمایند مسلماً آن چه از دستشان رفته به آن‏ها بازمی‏گرداند و هرگونه مفسده‏ای را برای آن‏ها اصلاح می‏کند". 

در "جامع‏الاخبار" حدیث دیگری از امیرمومنان علی (ع) نقل شده است که فرمود: " بلاها برای ظالم تادیب است و برای مومنان امتحان و برای پیامبران درجه و برای اولیاء کرامت و مقام است". 

این حدیث شاهد گویایی است برای آن چه در مورد استثناهای آیه بیان کردیم. 

در حدیث دیگری در "کافی" از حضرت امام صادق (ع) آمده است که فرمود: هنگامی که انسان گناهش افزون شود و اعمالی که آن را جبران کند، نداشته باشد، خداوند او را گرفتار اندوه می‏کند تا گناهانش را تلافی کند". 

در کتاب کافی اصولاً بابی برای این موضوع منعقد شده و 12 حدیث در همین زمینه در آن آمده است. 

تازه همه این‏ها غیر از گناهانی است که خداوند طبق نص صریح آیه فوق مشمول عفو و رحمتش قرار می‏دهد، که آن نیز به نوبه خود بسیار است. 

ممکن است کسانی از این حقیقت قرآنی سوء استفاده کنند و هر گونه مصیبتی دامنشان را می‏گیرد، با آغوش باز از آن استقبال کرده و بگویند که باید در برابر هر حادثه‌ی ناگواری تسلیم شد و از این اصل آموزنده و حرکت‏آفرین قرآنی نتیجه معکوس، یعنی نتیجه تخدیری بگیرند که این بسیار خطرناک است. 

هیچ گاه قرآن نمی‏گوید در برابر مصائب تسلیم باش و در رفع مشکلات کوشش مکن و تن به ظلم‏ها و ستم‏ها و بیماری‏ها بده، بلکه می‏گوید: اگر با تمام تلاش و کوششی که انجام دادی باز هم گرفتاری‏ها بر تو چیره شد، بدان گناهی کرده‏ای که نتیجه و کفاره‏اش دامانت را گرفته، به اعمال گذشته‏ات بیاندیش و از گناهانت استغفار کن و خویشتن را بساز و ضعف‏ها را اصلاح نما. 

گردآورنده: حمید جنیدی مقدم

منبع:باشگاه خبرنگاران