شرایط تاریخی امامان معصوم(ع) تا قبل از دوره امام صادق(ع)

حجت‌الاسلام سلیمانی امیری در ابتدای گفت‌وگو با اشاره به اینکه باید ابتدا اوضاع معصومین(ع) را تا قبل از امام صادق(ع) بررسی کنیم، گفت: قبل از اینکه امام صادق(ع) به امامت برسند، پنج امام داریم. در زمان امام علی (ع)، اوضاع و احوال زمانه به گونه‌ای بود که اهل بیت (ع) به دنبال این بودند تا به فرهنگ و تمدن اسلامی و حکومت اسلامی دست پیدا کنند. یعنی هم از فرهنگ اسلامی پاسداری کنند و هم حکومت اسلامی را تشکیل دهند و همچنین به دنبال حکومت اسلامی، اصلاحاتی در جامعه ایجاد کنند که شرایط زندگی و حیات طیبه را برای جامعه فراهم کنند. در مدت امامت حضرت علی و امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام، این محورها تعقیب می‌شود.

وی در ادامه افزود: امام علی(ع) تقریبا ۵ سال حکومت خود را برپا کردند. امام حسن(ع) نزدیک به ۶ ماه حکومت داشتند و پس از ایشان، امام حسین(ع) به سمت قیام و برپایی حکومت رفتند ولی موفق به تشکیل حکومت نشدند. پس از امام حسین(ع)، امید تشکیل حکومت اسلامی و برپایی حکومت اسلامی در مدت زمان‌های کم به ناامیدی مبدل شد و از این پس استراتژی اهل بیت(ع) این است که فرهنگ اسلامی را حفظ و پاسداری کنند.

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، بیان داشت: ما در تاریخ شاهدیم امام سجاد و امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام دنبال این هستند که فرهنگ اسلامی را برای مردم تبیین کنند. البته اگر زمینه‌ای برای قیام و تشکیل حکومت پیش می‌آمد، امامان آماده بودند ولی زمینه برای این مسئله آماده نشد.

حرکت گام به گام دشمنان

این محقق و پژوهشگر حوزه تاریخ با بیان این نکته که دشمنان اهل بیت(ع) گام به گام جلو می‌آمدند، تاکید کرد: حرکت دشمنان به این شکل بود که در گام اول به دنبال این بودند که حکومت و تمدن را در دست خود بگیرند. بنی امیه و اطرافیان آن‌ها، ابتدا افسارهای اقتصادی جامعه را دست گرفتند. استانداری‌ها را در دست گرفتند. سیاست را در دست گرفتند. به طور مثال بعد از صلح امام حسن (ع)، کل جهان اسلام به دست معاویه افتاد.

حجت‌الاسلام سلیمانی ادامه داد: در گام بعدی هدف آن‌ها این بود که فرهنگ اسلامی را نیز نابود کنند. اینکه وقتی سر مبارک امام حسین (ع) را مقابل یزید گذاشتند، گفت: لعبت هاشم بالملک فلا خبرجاء ولا وحي نزل...(بنی هاشم با ملک و پادشاهی بازی کردند، نه خبری از آسمان آمده و نه وحی نازل شده). این جمله یعنی حمله به اصول اعتقادات اسلام. از همینجا حمله به اصول اعتقادات شروع می‌شود. پس ما از بعد از امام حسین (ع) با حمله به اصول اعتقادات و احکام اسلامی روبه رو هستیم و دشمنان به دنبال تعریف این‌ها هستند.

گسترش دانشگاه توسط امام صادق (ع)، ایستادگی فرهنگی

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: به همین دلیل اهل بیت (ع) این رسالت را در خود احساس می‌کنند که باید فعلا به جای اینکه قیام بکنند و قیام به ثمر نرسد و حکومتی هم تشکیل نشود، روی فرهنگ و اصول اعتقادات ایستادگی کنند. به این جهت است که امام صادق (ع)، دانشگاهی را که امام باقر (ع) تأسیس کرده بود و در آن دانشگاه اصول دین و فقه و تفسیر و اخلاق تدریس می‌شد را گسترش داد.

وی اظهار داشت: امام صادق (ع) به قدری این دانشگاه را گسترش داد که شاگردان ایشان در سرتاسر جهان اسلام منتشر شدند و احادیث امام صادق (ع) به کران تا کران جهان اسلام رسید. ثمره این تلاش‌ها به آنجا می‌رسد که می‌بینیم وقتی امام رضا(ع) از مدینه به سمت مرو می‌روند، زمانیکه در نیشابور توقف می‌کنند، دوازده هزار قلم از قلمدان بیرون می‌آید برای اینکه حدیث آن حضرت را یادداشت کنند.   پس مشخص است که نگاه به اهل بیت(ع) و اینکه این حضرات منشاء فرهنگ ناب دینی هستند و باید احادیث رسول خدا(ص) را از ایشان گرفت در جامعه و جهان اسلام جا افتاده است.

نویسنده کتاب‌ها و مقالات متعدد تاریخی با اشاره به این مطلب که امام صادق(ع) در دانشگاه خود به صورت تخصصی کار می‌کرد، ادامه داد: این امام بزرگوار روی اعتقادات و ارزش‌ها و احکام اسلام به طور تخصصی کار می‌کرد. یعنی شاگردانی مانند هشام بن حکم پرورش می‌داد که روی اعتقادات و پاسخ به شبهات کار کنند. همچنین ایشان شاگردانی را پرورش می‌داد که فقیه باشند. زراره و محمد بن مسلم از این دسته و جزء فقها بودند. شاگردانی هم بودند که در زمینه اخلاق و عرفان به درجات بالا رسیده بودند و این نشان دهنده تخصصی کار کردن این دانشگاه است.

راه اندازی نهضت ترجمه توسط عباسیان/ راهبرد امام صادق (ع)

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره)، اضافه کرد: نکته بعد این است که در زمان امام صادق (ع)، آرام آرام عباسیان روی کار آمدند. عباسیان حتی نهضت ترجمه را راه انداختند و برخی از علوم مثل فلسفه و منطق را از رومیان می‌گرفتند و به جهان اسلام وارد می‌کردند. امام صادق (ع)، با تربیت شاگردان خود فلسفه‌ها و اخبار و علوم انسانی را که وارد می‌شد، بررسی کرده و در آنجایی که تعلیمشان به اسلام شبهه وارد می‌کرد، ورود می‌کردند و شبهه را جواب می‌دادند.

وی گفت: امام صادق(ع) شاگردانی را تشویق و تربیت می‌کردند که شبهاتی را که در سایه این علوم در جامعه اسلامی پدید می‌آید، جواب دهند تا دین مردم سست نشود. شاگردان امام (ع) از علوم وارد شده، رفع شبهه می کردند اما خودشان در زمینه ترجمه فعال نمی‌شدند که مرتب ترجمه کنند فلان فیلسوف یونانی و رومی  و یا فلان دانشمند ایران باستان چه گفته‌اند. بلکه دانش‌هایی را که برای بشریت مفید بود، می‌گرفتند.

حجت‌الاسلام سلیمانی تاکید کرد: آن‌ها از علم استقبال می‌کردند اما دین اسلام از لحاظ آن دانش‌هایی که ما در زمینه مبدأ هستی و شناخت انسان و معاد و سبک زندگی صحیح در عالم نیاز داریم غنی است و ما نیاز نداریم در این زمینه‌ها ببینیم مثلا نظر فلان آقا که در گوشه‌ای از عالم است، در مورد مبدأ هستی چیست و او باید بیاید و از ما بپرسد. ولی در علوم دیگر که برای بشریت قابل استفاده بود، استقبال می‌کردند و این مسئله قابل توجهی است.

علم بدون تربیت دینی منجر به ساخت بمب اتم می‌شود

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این نکته که امام صادق (ع) بر روی فرهنگ بیشتر از دست‌آوردهای تمدنی و تمدن روز تاکید می‌کرد، افزود: آن حضرت قدرت داشت که شاگردانی پرورش دهد که در زمینه علوم تجربی رشد کنند و بدرخشند و نمونه‌هایی مانند جابربن حیان مصداق همین مسئله‌اند ولی آن حضرت همّ خود را روی این قضیه نگذاشت. بیشتر شاگردان آن حضرت در حوزه فرهنگ و علوم انسانی هستند.

وی گفت: علتش این است که امام صادق (ع) می‌فرمود تعلیم آن علمی اولویت دارد که انسان ساز باشد و تعالی برای انسان ایجاد کند و دنیا و آخرت او را تامین کند. اما اگر رشته‌های تخصصی در زمینه فیزیک و شیمی و ... راه بیاندازیم، فقط به درد عالم ماده می‌خورد و برای عالم آخرت نتوانسته‌ایم جامعه را تربیت کنیم. ما امروزه می‌بینیم که شخص چون تربیت دینی نشده با استفاده از همین علم فیزیک و شیمی، بمب اتم می‌سازد. چون در قدم اول انسان نشده و تفسیرش از عالم غلط است. نتیجه چنین علومی بدون تربیت دینی که امام صادق (ع) پیش بینی آن را می‌کردند، این می‌شود.

این محقق و پژوهشگر حوزه تاریخ با اشاره به اینکه در رنسانس علم منهای خدا پیدا شد، بیان داشت: نتیجه چنین تفکری آن شد که عده‌ای به این نتیجه رسیدند که خدا مرده است و ما هرچه می‌توانیم باید در عالم کامجویی کنیم. نتیجه چنین شد که این افراد، مستضعفین عالم را به بردگی گرفتند و عاقبت خود را نیز تباه کردند. اهل بیت (ع) می‌فرمودند که ما باید اول فرهنگ را اصلاح کنیم. فرهنگ به مثابه جوهر است نسبت به تمدن و تمدن عرض است نسبت به فرهنگ. به این علت بود که اولویت را به فرهنگ می‌دادند. راهبرد امام صادق (ع)، ایستادگی فرهنگی است.

مراقبت برای حجاب نشدن علوم

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: نکته بعد که قابل توجه است این است که امام صادق (ع) وقتی علوم اعتقادی را به شاگردان خود می‌آموخت، به آن‌ها توضیح می‌داد که این علوم، الفاظ هستند و اگر برای خدا تعلیم نشود و برای خدا یاد گرفته نشود و برای خدا استفاده نشود، این علوم خود می‌توانند حجاب انسان باشند. اینکه حضرت امام می‌فرمود اگر انسان خودش را نسازد و آدم نشود و عارف نشود، علم تفسیر هم به دردش نمی‌خورد، همین است.

حجت‌الاسلام دکتر سلیمانی در پایان در تکمیل صحبت‌های خود گفت: امام صادق (ع) به عنوان بصری فرمود:علم آن نوری است که خدا در قلب مومن قرار می‌دهد. علم آن چیزی است که شما به کار ببندی و خدا نور آن را در قلب شما قرار می‌دهد. توجه داشته باشیم که عنوان بصری کسی بود که نود سال سن داشت و شاگرد مالک بن انس بود و مطالب  بسیار از علومی مانند فقه آموخته بود. باز امام صادق (ع) به چنین افرادی که در حوزه فقه و اعتقادات کار می‌کردند و علم اخلاق می‌آموختند، تاکید دارد که مواظب باشید تا این علوم حجاب شما نشود. علم واقعی آن علمی است که در دلتان جا بگیرد و به کار ببندید و برای شما نور باشد.

منبع:مهر