جبهه توحیدی در طول تاریخ همواره از سوی گروه های مختلف تهدید شده است، گاه تهدیدات افرادی که خارج از این جبهه قرار داشته اند و دشمنی خود را با جبهه حق آشکارا اعلام کرده اند و گاه تهدیدات کسانی که بر چهره خویش نقاب حق زده اند، به همین دلیل مقابله با آنها دشواری های خاص خود را داشته است. از مهمترین این گروه ها، مدعیان دروغینی هستند که با سوءاستفاده از احساسات پاک حق جویان می خواهند مریدانی برای خویش جذب کنند. اینان نه تنها نقاب حق به چهره دارند، بلکه خود را از رهبران این جبهه معرفی می نمایند و از همین رو در گمراه نمودن ساده دلان به موفقیت هایی دست می یابند.

* اهل بیت(ع) و مقابله با انحرافات

ضرورت به کارگیری روش مناسب برای مقابله با این انحراف ما را وا می دارد که به چگونگی برخورد ائمه معصومان(ع) با این افراد بپردازیم. از آنجا که سبک و سیره زندگی معصومان(ع) در تمامی جنبه ها الگویی کامل و کارا برای زندگی ماست، ضروری است که در مسئله مهمی چون شیوه برخورد با گروه ها و اندیشه های انحرافی از این سبک پیروی نماییم. ائمه معصوم(ع) برای مقابله با این افراد از روش های متفاوتی استفاده کرده اند و این سبک های مختلف مقابله، گنجینه ارزشمندی را برای ما فراهم ساخته است. شباهت های فراوان میان ادعاها و اقدامات این گروه های انحرافی در زمان ائمه معصوم(ع) و دوران معاصر، بر اهمیت روش مقابله معصومان(ع) با این افراد می افزایند.

در این مقاله ، ادعاها، انحرافات اعتقادی و اقدامات عملی و علت برخورد شدید معصومان(ع) با این افراد و شیوه های مختلف به کار گرفته شده ائمه(ع) مورد بررسی قرار گرفته است.

* ادعاها

* ادعای بابیت: غالب مدعیان دروغین ، مدعی مقام بابیت ائمه معصوم(ع) بوده اند که از آنها می توان به محمد بن فرات، قاسم یقطینی، علی بن حسکه، ، ابن بابای قمی، حلاج و محمد بن نصیر اشاره کرد. اینها به روش های مختلف ادعا می کردند که با ائمه معصوم(ع) ارتباطی خاص دارند.

* ادعای امامت: مقام امامت از دیگر مقاماتی است که برخی از این افراد مدعی آن بوده اند. در شرح حال بسیاری از این افراد ادعای هر دو مقام بابیت و امامت ذکر شده است و گاه ادعای مقام نبوت نیز به این مجموعه اضافه شده است. اینها در ابتدا ادعای مقام بابیت دارند و بعد از تحکیم بنیان های این ادعا، مدعی مقام بالاتر یعنی امامت شده اند.

* ادعای نبوت: مدعیان دروغین برای رسیدن به اهداف خود، از هیچ گونه ادعایی پروا نداشته اند و در موقعیت های مناسب هر مقامی را برای خود ادعا کرده اند. از مهمترین مقام های ادعایی این افراد، مقام نبوت است.

* ادعای مکالمه با خداوند: این افراد گاه از ادعای نبوت پا را فراتر گذاشته و مدعی مکالمه مستقیم با خداوند عزوجل شده اند.

* ادعای الوهیت: برخی از این افراد همچون محمد بن نصیر در نهایت امر مقام ربوبیت را ادعا کرد.

* انحرافات اعتقادی

1. غلو: غلو در لغت به معنای گذشتن از حد شیء و در اصطلاح به معنای زیاده روی و گذشتن از حد معقول و واجب در باب اعتقادات شرعی است که اعتقاد به الوهیت ائمه معصوم(ع)، اعتقاد به نبوت ائمه اطهار(ع) و تفضیل امیرالمؤمنین(ع) به پیامبر(ص) از جمله مصادیق غلو می باشد.

2. حلول و تناسخ: از دیگر انحرافات اعتقادی که در میان بیشتر این مدعیان وجود داشته است، اعتقاد به حلول و تناسخ بوده است. این مدعیان، در پی ادعای تناسخ، منکر معاد شدند و ثواب و عقاب را همان لذایذ و سختی های دنیوی دانسته اند.

* انحرافات عملی:

* اباحی گری: یکی از مهم ترین انحرافات عملی بیشتر این مدعیان، ترویج اباحی گری بوده است. این مسئله در جذب افراد فرصت طلب در اطراف این مدعیان تأثیر فراوان داشته و در زمان حاضر نیز از مهم ترین شیوه های جذب مخاطب توسط مدعیان دروغین و گروه های انحرافی است.

* تحریف و جعل روایت: بی شک ایجاد و ترویج اندیشه ای باطل، به دلایلی نیاز دارد که مخاطبان ساده اندیش را خرسند سازد. برای این منظور مدعیان دروغین برای تک تک ادعاها و اعمال خویش روایتی را جعل می کردند. شدت این جریان به اندازه ای بود که امام صادق(ع) فرمودند: «در میان آنان دروغگویانی وجود دارند که شیطان به دروغ های آنها احتیاج دارد». برخی از این افراد با روش های مخصوصی این احادیث را در لابه لای کتاب های شناخته شده اصحاب وارد می کردند.

* تأویل روایات: مدعیان دروغین برای رسیدن به اهداف شوم خود علاوه بر جعل حدیث، آیات و روایات را تأویل می کردند. مدعیان دروغین در زمان حاضر نیز از همین شیوه استفاده می کنند تا در مقابل نصوص قطعی کتاب و سنت مستمسکی برای خویش فراهم سازند و اعتقادات را زیر سؤال ببرند.

* اهانت به معصومین(ع) و اصحاب ایشان: این مدعیان دروغین برای رسیدن به اهداف شوم خود از هیچ تلاشی فروگذار نکردند؛ در همین باره اگر جانب داری ائمه معصوم(ع) به نفع آنان بود، حمایت می کردند و حتی به غلو در آن می پرداختند؛ ولی اگر ایشان را مانع اقدامات خود می دیدند، به ناگاه رنگ عوض می کردند و به ایشان توهین می کردند.

* انحرافات دیگر: موارد انحرافات این افراد به قدری است که نیازمند کتابی مفصل است، آنها برای گمراه ساختن ساده اندیشان از ابزار سحر و جادو استفاده می کنند. رسیدن به مقام و ریاست حتی با کشتن افراد، جمع اموال از طریق ادعاهای دروغین و حتی دزدی و نشان دادن چهره ای زاهدانه بر خلاف حقیقت درونی خود از دیگر روش های این افراد می باشد.

* شیوه های برخورد ائمه معصوم(ع) با مدعیان دروغین

خطر این انحرافات به اندازه ای برای جامعه شیعه زیاد بوده که ائمه اطهار(ع) هر گونه کوتاهی در مقابله با این شیادان را روا ندانستند و آنها را بدتر از یهود و نصارا و مشرکان قلمداد کردند. با آنکه بسیاری از این مدعیان شخصیت های شناخته شده و با سابقه شیعه بوده اند و دفع این افراد چه بسا مشکلاتی برای جامعه اندک و نوپای شیعه ایجاد می کرد؛ ائمه معصوم(ع) با تمامی روش های ممکن به دفع این افراد می پرداختند. بدیهی است که ایشان در هر مورد با توجه به شرایط از شیوه مخصوصی استفاده می کردند و درصورتی که رفع مشکل با گام های ساده تر ممکن بود، به همان اکتفا می نمودند و در غیر این صورت از روش های دیگر مانند لعن، منزوی کردند و حتی کشتن آنها استفاده می کردند که این اقدامات در دو گروه سلبی و ایجابی تقسیم بندی می شود.

* اقدامات سلبی

* توصیه و دعوت به بازگشت: ساده ترین برخوردی که ائمه معصوم(ع) در برابر مدعیان دروغین داشتند، امر به معروف و نهی از منکر و دعوت به بازگشت به صراط مستقیم بود. همان گونه که در کتاب های مفصل فقهی بیان شده است تا زمانی که با برخوردهای ساده تر بتوان شخص خطاکار را از گناه خویش بازداشت، نوبت به مراحل شدیدتر نمی رسد.

* اعلام برائت و لعن: آنگاه که تذکرات ائمه اطهار(ع) به این افراد کارساز واقع نمی شده است، ایشان برای محفوظ ماندن جامعه شیعه از خطرات این افراد برخوردهای سخت تری را در پیش می گرفته اند. یکی از رایج ترین این برخوردها، اعلام برائت از این افراده بوده است.

* بیان نقش شیطان در ایجاد انحراف: یکی از نکات قابل توجه درباره انحراف مدعیان دروغین که ائمه معصوم(ع) فاش کرده اند، آن است که صاحبان این ادعاها با شیطان ارتباط خاص داشته اند و شیطان خود را برای آنها آشکار ساخته است. شیطان برای منحرف ساختن انسان ها گاه علاوه بر وسوسه های نفسانی، به صورت سمعی و بصری با کسانی که زمینه لازم را داشته باشند، ارتباط برقرار می نماید.

* منزوی کردن: یکی دیگر از اقداماتی که معصومین(ع) در مقابل این افراد انجام داده اند، منزوی کردن این افراد بوده است. به کار گیری این روش که در زمان رسول خدا(ص) نیز سابقه داشته است، دارای فواید زیادی است که از جمله آنها اعلام انحراف این افراد به جامعه شیعه، درامان ماندن جامعه شیعه از خطر انحراف آنها، اعلام برائت از ادعاها و اعمال آنها در مقابل مخالفان، فراهم ساختن زمنیه بازگشت این افراد به صراط مستقیم و جلوگیری از جعل احادیث توسط این افراد و ادعای شنیدن این روایات از ائمه معصوم(ع) می باشد.

* اعلام ارتداد: از آنجا که ادعاهای افراد نامبرده گاه به شکلی بود که از خط قرمز های شریعت پا را فراتر گذاشته بودند، ائمه معصوم(ع) بدون هیچ ملاحظه ای خروج آنها را از دین اعلام می کردند که این کار به روش های تفسیق و تکفیر، اعلام صریح ارتداد، درخواست عمومی برای اجرای حکم ارتداد، فرستادن مأمور برای اجرای حکم ارتداد، اجرای حکم ارتداد در حضور امام و اعلام رضایت از به درک واصل شدن این افراد می باشد.

* اقدامات ایجابی

اقدامات معصومین(ع) در مقابله با این مدعیان مختص اقدامات سلبی نبود، ایشان روش های ایجابی فراوانی را برای حفظ اصحاب از این انحرافات به کار بستند و به این طریق، از ایجاد آن در جامعه شیعه جلوگیری می کردند.

* ارائه معنویت اصیل: سیر و سلوک الی الله همیشه مشتاقان خاص خود را دارد که مرغ جانشان واله دیدار حضرت حق است و برای رسیدن به مقام لقاءالله از هیچ اقدامی فروگذار نمی کنند. آنان بی صبرانه به دنبال کشف مسیر این حرکت مقدس بودند و بدیهی است که اگر این مهم از سوی رهبران الهی صورت نپذیرد، زمنیه برای سودجویی فرصت طلبان فراهم می آید. از این رو ائمه اطهار(ع) برنامه سیر و سلوک معنوی خاصی را برای اصحاب تعریف نموده اند. تمامی احتیاجات سالک مانند هدف، برنامه، شرح منازل، ذکر موانع، انگیزش ها، تضمین ها و...، در روایات ائمه معصوم(ع) به زیبایی تبیین شده است.

* تبیین جایگاه امام برای مقابله با غلو: یکی از برنامه های تربیتی ائمه(ع) برای مقابله با ادعاهای دروغین، برخورد با پدیده غلو از راه تبیین دقیق جایگاه امام در نظام هستی بود. در سخنان ایشان تأکید بر عبد بودن بودنشان در برابر خداوند فراوان وجود دارد.

* خشکاندن رشیه انحراف (مقابله با ریاست طلبی): یکی از ریشه های انحرافات، پیروی از هوا و هوس است. ائمه اطهار(ع) برای جلوگیری از ایجاد عرفان های دروغین، اقدامات تربیتی فراوانی را برای تزکیه نفس اصحاب خویش در پیش گرفته بودند اما با توجه به نقش خاص ریاست طلبی در این بین، ایشان به صورت ویژه اصحاب را از آن برحذر می داشتند.

* معرفی الگوهای رفتاری: یکی دیگر از اقدامات ایجابی ائمه معصوم(ع) برای مقابله با مدعیان دروغین، معرفی الگوهای رفتاری از میان اصحابشان بود تا از این طریق، شیعیان هم با شیوه درست سیر و سلوک آشنا شوند و هم در صورت عدم دستیابی به ائمه اطهار(ع) از طریق ارتباط با این افراد، صواب را از ناصواب تشخیص دهند.

پی نوشت:

محسن انبیایی، دانش پژوه  فلسفه دین مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

منبع:حوزه