عقیق:به مناسبت فرا رسیدن این روز و به دلیل تبلور حقیقی حقوق بشر در آموزههای اسلام و سیره پیامبر اکرم(ص) و معصومین علیهم السلام در گفت و گویی با حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد مروجی طبسی، استاد حوزه و پژوهشگر و مولف کتابهایی از جمله «تفسیر امام رضا(ع)»، «سیره قرآنی امام رضا(ع)» و «روایات اعتقادی امام رضا(ع)»، «حکمتهای رضوی» درباره موضوع حقوق بشر و کرامت انسان در سیره ثامن الائمه(ع) به بحث و بررسی پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان میگذرد: موضوع کرامت انسانی و حقوق بشر از چه باب اهمیت دارد و چرا باید از منظر دین به آن نگریست؟ - درباره کرامت انسانی باید گفت انسان به لحاظ وجودی، گوهری نایاب است و از آیات قرآن الهام گرفته میشود که انسان باید عزیز باشد، چنانکه خداوند در آیه 70 سوره مبارکه اسراء میفرماید: «بنی آدم را مورد اکرام و کرامت خود قرار دادیم.» برخی ذیل این آیه میگویند: خداوند انسان را به وسیله نطق و نیز اعطای عقل تکریم کرده است و انسان را طوری آفریده که خوب و بد و حق و باطل را تشخیص دهد و صورت حَسَن و قامت معتدل داشته باشد و امر عقل معاش و معاد را دریابد و او را بر همه اشیای روی زمین مسلط ساخته و عالم را مسخر او کرده است. چنین انسانی که همه چیز در اختیار اوست و از طیبات به او روزی داده شده و بر بسیاری از مخلوقات برتری دارد و مورد اکرام خداوند متعال قرار دارد، جایگاهی خاص و منزلت و موقعیتی ویژه نزد خالق خویش داشته و عزیز و بزرگوار است تا جایی که خدای متعال او را خلیفه ا... روی زمین میداند. از این رو، انسان وقتی بداند قانون اساسی او یعنی قرآن کریم بهترین و مترقیترین قوانین بشری را دارد بر زندگیاش اثر میگذارد، همینها در قانون بینالملل و حقوق بشر اثر دارد و باید در کشورهای اسلامی تاثیر بگذارد، یعنی باید حقوق بشر از قرآن کریم استخراج و پیاده شود. موضوع کرامت انسانی و توجه به حقوق بشر در سیره رضوی و آموزههای نظری و عملی ثامن الائمه(ع) چه تعریفی دارد و چگونه تبلور یافته است؟ - سیره امام هشتم(ع) از این توجه و رعایت کرامت انسانی سرشار است ، چنانکه نسبت به رعایت حقوق دیگران همچون فرزندان سفارشاتی دارند؛ به عنوان مثال فرمودهاند: «در منزل خود اذان بگویید که این در روحیه فرزندان تأثیر دارد»، یا اینکه فرمودهاند: « نام نیکو برای فرزندتان انتخاب کنید، زیرا در آینده با این نام زندگی خواهد کرد.» شاید این حق؛ جزیی به نظر آید، اما تأثیری شگرف بر زندگی انسان دارد. افزون بر این، نسبت به رعایت حقوق دوستان و برادران دینی سفارش کرده و فرمودهاند: «حق دوست تو بر تو این است که اگر از او یاد کردی به احترام باشد.» زیرا وقتی احترام باشد دیگر انسان در حق دوست خویش ظلم نخواهد کرد. یا درباره حقوق همسایگان که امروز هم بسیار مورد تأکید است، فرمودهاند: «از ما نیست کسی که همسایه او از شرش در امان نباشد.»؛ اگر امروز مردم بدانند معصومین(ع) و امام رضا(ع) چه سفارشاتی درباره این رفتارهای بظاهر جزیی دارند، بیتردید سبک زندگی آنها تغییر میکند بویژه در دنیای امروز که آپارتمان نشینی رواج دارد و بعضا بیتفاوتیها نسبت به حقوق یکدیگر، مشکلات بسیاری را به وجود میآورد. در سیره رضوی نسبت به حقوق کارگر که امروز دنیا برای آن سروصدا میکند(به دلیل آنکه کارگران بی دلیل از کار بیکار شده و مورد ظلم قرار میگیرند) سفارشهای بسیاری وجود دارد چنانکه حضرت(ع) میفرمایند: «درباره کسی که او را اجیر کرده اید، پیش از کار مزدش را تعیین کنید و پیش از خشک شدن عرق او مزدش را بپردازید.» درباره رعایت حقوق یکدیگر و توجه به این موضوع چطور؟ - ایشان نسبت به حقوق مؤمنان و کسانی که با یکدیگر در یک جامعه زندگی میکنند نیز توصیه هایی دارند؛ به عنوان مثال فرمودهاند: «هر کس بر قلب مؤمنی نشاطی وارد کند، خداوند متعال او را مسرور میگرداند.» حال ما باید امروز بنگریم تا چقدر موجبات شادی مؤمنی را فراهم میکنیم و چقدر این حق مؤمن نسبت به مؤمن را میپردازیم؟! همچنین، ثامن الائمه(ع) فرمودهاند: «هر کس مؤمنی را اطعام کند از آزادی بردهای بالاتر است.» و نیز برای رفع گرفتاریهای مؤمنان توصیه دارند و میفرمایند: «هر مؤمنی به مومنی برای رضای خدا قرض دهد، خداوند این را به حساب صدقه برای او قرار میدهد تا آن را باز گرداند.» این یعنی اجازه دادن به مؤمنان برای استفاده از اموالمان که همگی تجلی حقوق بشر است. افزون بر این، ایشان حتی در موضوع رعایت حقوق بشر و توجه به کرامت انسانی به نگاه کردن با مهر و محبت به چهره مؤمنان نیز توصیه دارند، چهرههای اخمو و بداخلاق به جای سلام و گشادهرویی اصلاً حق مسلمانی نیست، بنابراین حضرت رضا(ع) میفرمایند: «هر کس به چهره برادر مؤمنش تبسمی کند خداوند متعال برای او حسنهای مینویسد.» امام هشتم(ع) حتی آب دادن به مؤمن را دارای ثواب میدانند یا درباره رفع مشکلات یکدیگر توصیه کرده و فرمودهاند: «هر کس از مؤمنی راهگشایی کند خداوند در قیامت راه را به سوی او باز میکند.» و نیز فرمودهاند: «هر کس به درخواست و حاجت مؤمنین توجه کند و کارش را راه بیندازد این افضل است از نماز و روزههای بشر و اعتکاف در مسجدالحرام.» همچنین ایشان میفرمایند: «خداوند لعنت کند کسی که برادر مسلمان خود را متهم کند.» یا فرمودهاند: «از رحمت خدا دور باشد کسی که با برادر مسلمان خویش دورو باشد.» و «از رحمت خدا دور باشد آن مسلمانی که برادر خویش را نصیحت نکند.» امام رئوف(ع) میفرمایند: «از رحمت خدا دور باشد انسانی که خود را از مسلمانان دور کند و در را به روی مردم ببندد.» یا فرمودند: «از رحمت خدا دور باشد آن که از برادر مسلمانش غیبت کند.» که همه این توصیهها و راهگشاییها عین حقوق بشر و توصیه به رعایت و حفظ کرامت انسانی است. با توجه به ولایتعهدی اجباری امام هشتم(ع) در زمان خلافت مامون عباسی و وجود زمینهای که ایشان بیشتر محل رجوع مردم قرار بگیرند، توجه به کرامت انسانی و رعایت حقوق بشر در برخورد حضرت(ع) با مراجعان چگونه تبلور یافته است؟ - ایشان از وقتی وارد خراسان شدند در را به روی مردم بازگذاشتند؛ ایشان در جلسهای که با مردم داشتند با روی باز به همه پرسشهای آنها پاسخ میدادند تا جایی که برخی شیاطین انسان نما وحشت کرده و به مامون گفتند: اگر این طور پیش رود باید از خلافتت بترسی! از این رو، مامون دستور داد مردم را بیرون کنند. یا هنگامی که غذا برای ایشان میآوردند هرگز به تنهایی غذا نمیخوردند و حتی پیشکاران و خدمتکاران را نیز تکریم کرده و با آنها هم غذا میشدند. ایشان در دوران امامت در مدینه و خراسان با مردم با روشی که قرآن مجید و پیامبر(ص) توصیه کردهاند، رفتار میکردند و این عین رفتار توأم با کرامت است. اگر بخواهیم از زندگانی امام هشتم(ع) در حوزه حقوق بشر و کرامت انسانی توشهای برگیریم، چه رهاوردی از سبک زندگی ایشان برای ما به دست میآید؟ در سفر از مدینه به سوی مرو یکی از دشمنان تمام حرکات حضرت از ابتدا تا انتهای سفر را زیرنظر میگیرد و رفتار امام(ع) به قدری روی او اثر میگذارد که بعدها از دوستان ایشان میشود؛ یعنی رفتار توأم با کرامت ایشان بسیاری از دشمنان را به دوستان ایشان تبدیل کرد. نقل است هنگام توقف امام(ع) در نیشابور نزدیک به یکصد هزار نفر از مخالف و هوادار جمع شده بودند و ایشان در کجاوه بودند که برخی خواستند چهره ایشان را دیده و نصیحتی بشنوند، در تاریخ است 25 هزار قلم به دست نصایح ایشان و حدیث معروف سلسله الذهب را نگاشتند که اینها همه به دلیل تاثیر رفتار کریمانه امام(ع) بر مردم بوده است. نتیجه آنکه ایشان به دلیل کرامتی که خداوند برای انسان قرار داده است، به مردم احترام میگذاشتند.منبع:قدس