بسم الله الرحمن الرحیم

بسیار فکر خوبی کردید به خصوص این که تجلیل از جناب عبدالعظیم حسنی را مقدمه‌ای قرار دادید برای تجلیل از نام‌آوران عرصۀ علم و ادب در ری. همانطور که اشاره کردید ری مرکز بسیار مهمی از لحاظ علمی و فرهنگی در تاریخ ما است و سر سلسلۀ این بزرگان هم جناب عبدالعظیم با این که اهل ری نیستند اما حقاً و انصافاً به ری و تاریخ ری آبرو داده‌اند و حقّ عظیمی به گردن همۀ تهرانی‌ها و اهل ری دارند.

شخصیّت جناب عبدالعظیم برای اغلب مردم ناشناخته است. ایشان هم یک شخصیت علمی بود، هم یک شخصیت جهادی بود و هم ابتکاراتی داشته است. مرحوم شیخ نجاشی می‌گوید: ایشان خُطَب امیرالمؤمنین را جمع‌آوری کرد. با این حساب، ایشان در حدود ۱۷۰ سال قبل از تألیف نهج‌البلاغه، خُطَب امیرالمؤمنین علیه السلام را جمع‌آوری کرده است، این کار خیلی مهمی است. هیچ بعید نیست که سیّد رضی رضوان الله علیه از نوشتۀ ایشان استفاده کرده باشد. از سوی دیگر ایشان به دلیل شخصیّت جهادیشان با حال اختفاء و فرار به ری آمده بودند. شیخ نجاشی می‌گویند: «هارباً من السلطان» ایشان از دست خلیفۀ عباسی از عراق و حجاز گریخت و به ری آمد. چون ری مرکز و محل تجمّع شیعیان بود. ایشان اینجا را مأمن خوبی برای خودشان یافته‌اند. شیعه و محدّث زیاد بودند، هم در مدینه و هم در عراق، امّا همۀ اینها مجبور نبودند از دست خلیفه بگریزند. این مبارز بودن ایشان را نشان می‌دهد. مشخّص می‌شود ایشان اهل نشر معارف امامت بوده به خصوص در دوران امامت حضرت جواد و حضرت هادی علیهما السلام که ایشان حداقل راوی این دو امام است.

  دوران عجیبی بوده است. دوران اختناق شدید نسبت به ائمه علیهم السلام و در عین حال دوران نشاط عجیب شیعه در سراسر دنیای اسلام، این چیز مهمی است که در هیچ زمانی از دوران زندگی ائمه علیهم السلام شیعیان، این همه فعّالیت، نشاط، تحرّک، سازماندهی و گسترش در دنیای اسلام نداشته‌اند که در دوران این سه امام یعنی: حضرت جواد، حضرت هادی و حضرت عسکری علیهم السلام داشته‌اند و این در حالی است که این سه امام خودشان در مدینه و بغداد و سامراء زیر نظر و تحت فشارهای خیلی شدید قرار داشته‌اند. 

معلوم می‌شود در آن دوران این بزرگوار شخصیّت مهم و فعّالی بوده که مورد توجّه خلیفه قرار گرفته و تحت تعقیب بوده و به ری گریخته است. 

بنابراین هم شخصیت جهادی است، هم شخصیّت علمی است و هم محدّث است و حداقل از امام جواد و امام هادی علیهما السلام روایت نقل کرده است البته شاید از حضرت رضا سلام الله علیه هم روایت نقل کرده باشد لیکن طبقۀ مرحوم عبدالعظیم این را نمی‌رساند چون ایشان جزو کسانی بودند که راوی از «حسن بن محبوب» و «ابن ابی عمیر» و امثال اینها بودند. اینها محدّثین و روات حضرت رضا علیه السلام هستند و شاگردان اینها غالباً دوران حضرت رضا علیه السلام را درک نکردند. بنابراین بر اساس طبقه‌بندی‌ای که مرحوم آقای بروجردی رضوان الله تعالی علیه کرده است، ایشان یا از احداث طبقۀ ششم است یا از پیران و بزرگان اکابر طبقۀ هفتم محسوب می‌شود.

فاصلۀ ایشان با کلینی دو واسطه است. البته نمی‌دانم نقل کلینی از ایشان از چه طریقی است اما چون «سهل بن زیاد» و «برقی» از او روایت می‌کند، قاعدتاً باید دو واسطه با کلینی داشته باشد. علی ایّ حالٍ جناب عبدالعظیم مرد بسیار بزرگی است. مردم مقامات علمی این بزرگوار را نمی‌دانند. به نظرم می‌آید یک وقت جناب آقای ری‌شهری احادیث این بزرگوار را استخراج کرده بودند و شما مثل این که روی آن دیوار، همه‌اش را نوشتید، این خیلی کمک می‌کند به این که مردم از مقام محدّثی ایشان آگاه باشند.

تجلیل از جناب عبدالعظیم، تجلیل از علم، جهاد، زهد و تقواست. ایشان صائم‌النهار و قائم‌اللیل بوده‌اند. در حالات ایشان نوشته‌اند در مدتی که در ری زندگی می‌کردند، همۀ روزها را روزه می‌گرفتند و همۀ شب‌ها را مشغول عبادت بودند، اینها حقاً و انصافاً چیزهای خیلی مهمی است.

در فضیلت ایشان روایات معروفی وارد شده است. حضرت هادی علیه السلام به یکی از اهالی ری که از زیارت امام حسین علیه السلام می‌آمد، فرمودند: «اگر می‌رفتی عبدالعظیم را زیارت می‌کردی، ثوابی که از زیارت امام حسین علیه السلام به تو داده‌اند، همین را به تو می‌دادند». ما در جوار جناب عبد العظیم زندگی می‌کنیم، شوق کربلا هم داریم اما کمتر توفیق پیدا می‌کنیم به زیارت این بزرگوار برویم.

آن چه دربارۀ ایشان نوشته و منتشر می‌شود، باید در جهت ترسیم شخصیّت والای این مرد بزرگ متمرکز شود. ایشان هم امامزادۀ عالی مقام است، هم محدّث و راوی است. ایشان با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه الصلوة و السلام می‌رسند و نَسَب‌شان هم نَسَب خوبی است. یکی از کتاب‌هایی که فرستادید و تورّق کردم، دیدم دربارۀ جدّ سوم ایشان که «حسن بن زید بن حسن» باشد، شرحی ذکر کرده که البته فرصت نکردم نگاه کنم. معلوم می‌شود اجداد ایشان هم (عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن مجتبی) کاملاً شناخته شده و شخصیّت‌های بزرگ و برجسته‌ای بودند.

امیدواریم إن شاء الله خداوند به شما توفیق دهد تا هم این کنگره را خوب برگزار کنید و چهرۀ این بزرگوار را خوب معرفی کنید و هم إن شاء الله شخصیّت‌های بعدی را که نوبتشان خواهد رسید: «شیخ کلینی»، «شیخ صدوق»، «علی بن بابویه» و دیگر بزرگان ری که انصافاً شخصیّت‌های برجسته‌ای از این سرزمین برخاسته‌اند، معرفی کنید و کمکی بشود به معرفت و اطلاعات ما از این بزرگواران.

و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته

بر اساس این گزارش صبح پنجمین روز از آبان 1373 بازار و کوچه‌ها و خیابان‌های منتهی به حرم، از همه روزهای دیگر متفاوت بود. انبوه زائران حرم سیدالکریم(ع)، در این روز اما به زیارت یکی از زائران حضرت عبدالعظیم(ع) آمده بودند.

متن سخنرانی را در ادامه مشاهده می کنید:

درباره جناب "عبدالعظیم الحسنی" که من فقط به عنوان عرض ارادت به این بزرگوار لازم میدانم، در این سخنرانی مطرح بکنم. چون ما در زیر سایه‌ی این بزرگوار و در کنار این بقعه‌ی مقدس قرار داریم و تهران در حقیقت با همه‌ی عظمتش منور به نور این بقعه‌ی مبارکه است. 

این بزرگوار هم از لحاظ معنوی و هم از لحاظ علمی دارای مقام برجسته‌ای بوده است. این برای مردمی که در اینجا بخصوص زندگی می کنند، حایز اهمیت است. از جنبه‌ی علمی "عبدالعظیم حسنی" (رضوان الله و سلام الله علیه)  یک محدث بزرگ و یک مولف بزرگ است.

 یعنی اول کسی شاید؛ (تا آنجایی که برای ما تا کنون روشن و محرز است) اول کسی که خطب "امیرالمومنین" را گردآوری کرده است در یک کتاب، جناب "عبدالعظیم حسنی" است. 

یعنی صد و پنجاه سال تقریبا قبل از تالیف نهج البلاغه بوسیله‌ی "سید رضی" این بزرگوار یک "نهج البلاغه"‌ای متشکل از خطب امیرالمومنین(ع) تالیف کرده است که این مقام علمی این بزرگوار را در امر دین روشن می‌کند.

درباره مقام معنوی این بزرگوار هم دو روایت هست از "امام هادی" (علیه الصلات و السلام) که یکی از اونها همین روایت معروف است؛ کسی از اهل "ری" خدمت امام هادی (علیه الصلات و السلام) رسید و عرض کرد که: «من زیارت "حسین‌ابن‌علی" رفته بودم به کربلا». حضرت فرمودند که: «اگرعبدالظیم را در ری زیارت بکنی، مثل اینست که "ابی عبدالله الحسین" (علیه السلام) را در کربلا زیارت کرده باشی.»

 این یک روایت که نشان می‌دهد مقام معنوی حضرت "عبدالعظیم" را. و آن روز "امام هادی" (علیه السلام) می‌خواستند این مشعل در این نقطه از ایران بدرخشد. بی‌خود تعریف نمی‌کردند. می‌خواستند که آحاد ملت مسلمان در این نقطه‌ی عالم بوسیله‌ی نور این مشعل که آن روز از دنیا هم رفته بود و دیگر خطری او را تهدید نمی کرد، انوار ولایت اهل بیت در فضا، دل‌ها را روشن بکند. این یک روایت.

یک روایت دیگر باز از حضرت هادی(ع) است، که هم جنبه‌ی علمی عبدالعظیم و هم جنبه‌ی معنوی آن بزرگوار را نشان می دهد. کسی خدمت "امام هادی" می‌رسد، حضرت می‌فرمایند «تو در کجا هستی؟» می‌گوید: «در ری». می‌فرمایند: «هر مشکلی در امر دین داشته باشی، می‌توانی از عبدالعظیم‌ابن عبدالله‌الحسنی بپرسی». یعنی او را به شیعیان به عنوان یک مرجع علم دین معرفی می‌کنند. بعد در همین روایت هست که حضرت فرمودند: «سلام من را هم به او برسان».