رحمت به معنای رقّت قلب، عاطفه و شفقت نیست
علامه طباطبایی معتقد است:رحمت، در حقیقت به معنای رساندن نعمت به کسی است که سزاوار آن است تا به وسیله آن به سعادتی که شایسته آن است دست یابد. بر این اساس، رحمت به معنای رقّت قلب، عاطفه و شفقت نیست؛ زیرا رحیم و رحمان از صفات خداوند است و به طور قطع، رقت قلب در مورد خداوند معنا پیدا نمی‌کند. از این رو چنانچه شیخ صدوق، ابن فهد حلی و علامه مجلسی گفته‌اند: اگر به انسان رقیق‌القلب، رحیم گفته می‌شود، از آن روست که رقت قلب وی سبب پیدایش رحمت و نعمت می‌شود.
کلمه «العالمین» در آیه که جمع محلی به الف و لام است، دلیل عمومی بودن رحمت پیامبر اکرم(ص) است. رحمت بودن پیامبر برای همه بشریت به معنای این است که خداوند به وسیله آن حضرت آیینی فرستاده است که نه تنها کسانی که به آن گرایش پیدا می‌کنند، از آن نعمت برخوردار خواهند شد، بلکه اگر کسانی به دلیل عدم قابلیت، مسلمان نشدند نیز از آن رحمت برخوردار می‌شوند، زیرا حضرت رسول(ص) مانند خورشیدی است که همه موجودات عالم از شعاع وجودی آن بهره‌مند می‌شوند، هر چند برخی موجودات کمتر و برخی بیشتر استفاده می‌کنند. حال اگر موجودی به هر دلیل، کمتر از شعاع خورشید بهره‌مند شود، به عمومیت شعاع خورشید لطمه‌ای وارد نمی‌شود، زیرا خورشید فاعلیت تامه و عامه دارد و آن موجود، خود قابلیت نداشته است که بیشتر از خورشید استفاده کند. از این رو رحمت بودن آن حضرت برای عالمیان، فراتر از ایمان آورندگان به آیین آن حضرت است؛ برای نمونه، درباره آن حضرت آمده است: آداب و سلوک پیامبر، چنان تأثیری در روحیه انسان‌ها گذاشته است که بسیاری از رهبران جوامع بشری در برخوردهای خود از آن حضرت الگو گرفته‌اند.

برنامه های پیامبر و زندگی مسالمت آمیزمومن و کافر
به گفته ملا صالح مازندرانی آن حضرت، در جنگ‌ها به دشمنان خود ترحم می‌کرد و به آنان امان می‌داد. همچنین ایشان این سیره حسنه را میان پیروان خود نیز تبلیغ می‌کرد که اگر مسلمانی به یکی از کافران امان بدهد، امان او معتبر است و کسی حق تعرض به آن را ندارد. وی می‌گوید: پیامبر از اهل کتاب مانند مسلمانان که باید مالیات می‌دادند، جزیه می‌گرفت و با دادن جزیه در پناه اسلام با آسایش و امنیت خاطر زندگی می‌کردند. به تعبیر دقیق‌تر می‌توان گفت که پیامبر اسلام برنامه‌هایی را ارائه داده است که در هر عصری، جانب معاش و معاد زندگی انسان‌ها را مورد توجه قرار داده؛ برنامه‌هایی که براساس جلب مصلحت و اجتناب از مفاسد، سامان‌دهی و سازمان‌دهی شده است و از این جهت که مؤمن و کافر در سایه برنامه‌های پیامبر(ص) می‌توانند در کنار یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشند، آن حضرت رحمت برای همه انسان‌ها است. صاحب مجمع‌البیان می‌گوید: گفته شده است که رحمت بودن پیامبر برای عالمیان بدان جهت است که آن حضرت ایمان و سعادت را حتی به کافران ارائه می‌کند هر چند ‌آنان، آن را نپذیرند؛ مانند کسی که به گرسنه‌ای طعامی بدهد و او نپذیرد، آن طعام‌دهنده، نعمت دهنده است، هر چند آن فرد گرسنه طعام او را قبول نکرده است.

رحمت خاص پیامبر برای مومنان و ره یافتگان
این کلام صاحب مجمع‌البیان کلامی، فی‌الجمله درست است، اما نباید از این حقیقت غفلت کرد که حتی کسانی که ایمان نیاورده‌اند نیز از ثمرات دستورها و برنامه‌های پیامبر برخوردار شده‌اند. بنابراین رحمانیت پیامبر(ص) شامل همه بندگان خدا می‌شود و در سایه شریعت، همه انسان‌ها از رحمت نبوی بهره می‌برند. در حقیقت، رحمت عام نبوی در چارچوب رسالت آن حضرت، برای همه افراد بشر و نیز جنیان است، هر چند برخی به آن حضرت ایمان نیاورند. البته پیامبر(ص) براساس آیات قرآنی مانند «بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ»، «وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِینَ آمَنُواْ مِنکُمْ» از رحمت خاصی نیز برخوردار است که مؤمنان و ره‌یافته‌گان به دین مبین اسلام از آن نیز برخوردار می‌شوند. با توجه به آنچه گذشت ادعای برخی از اندیشمندان مانند ملا صالح مازندرانی، که مواردی خاص، مانند شفاعت آن حضرت از امتش در قیامت و یا آسانی تکالیف شریعت آن حضرت نسبت به شرایع گذشته را به معنای رحمت بودن پیامبر دانسته‌اند؛ درست نیست زیرا این موارد، مربوط به رحمت خاص آن حضرت است که تنها شامل حال مؤمنان می‌شود. حال آنکه آیه یاد شده بیانگر رحمت رحمانی و رحمت رحیمی پیامبر خاتم(ص) است.