نماز اسرارآمیزترین رابطه انسان با خداست و به هر اندازه که روح و قلب آدمی انشراح می یابد و به سعه صدر می رسد، نماز انسان نیز وسعت و معنای بیشتری به خود می گیرد. پس ائمه معصومین (ع)، اولیا و عالمان دینی به معانی باطنی نماز پی می برند. معانی ای که از چشم افراد عادی عموما پنهان می ماند. "رازهای نماز" اثر مفسر و عالم بزرگ معاصر، آیت الله جوادی آملی پرتوی به این معانی انداخته است.
گروهی خدمت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلّم آمده عرضه داشتند: ای پیامبر خدا! بهشت پروردگارت را بر ما تضمین فرما، فرمود: "علی ان تعینونی بطول السّجود / به شرط این که مرا با طولانی کردن سجده یاری رسانید."
شبیه این حدیث پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به ربیعه بن کلب است. وی چون از پیامبر درخواست دعای بهشت کرد حضرت فرمود: "اَعنّی بکثره السجود / مرا با فراوانی سجده یاری ده."
نیز مردی خدمت رسول الله (ص) رسید و عرض کرد: ای پیامبر خدا! گناهان من زیاد و عمل من اندک است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: "اکثر السّجود، فانّه یحط الذّنوب کما تحطّ الریح ورق الشّجر / فراوان سجده کن زیرا سجده، گناهان را فرو می ریزد چنان که باد، برگ درخت را."
نقش سجده های انسان در آمرزش گناهان
مفاد این دسته از روایات که تنها برخی از آن ها را ذکر شد این است که برای اصل سجود، طولانی کردن آن و فراوان سجده کردن، سهم بزرگی در دست یازی به شفاعت جهت آمرزش گناهان و رسیدن به مقام رضوان یعنی بهشت یا درجات آن است.
معنای سخن پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم که فرمود: "اعنّی ... / مرا کمک کن" آن است که عبد می تواند از نماز کمک بگیرد، چنان که خدای سبحان فرمود: "واستعینوا بالصّبر و الصلوه / از شکیبایی و نماز یاری بجویید." این یاری طلبیدن به جهت چند امر است که از جمله آن ها رسیدن به شفاعت است و از مهم ترین اجزای نماز که از آن یاری می جویند سجده است.
بنابراین کسی که نماز گزارد و سجده اش را طولانی کند برای رسیدن به بهشت از شفاعت نماز و سجود یاری گرفته، چنان که هرکس سجده اش را طولانی گرداند با این عمل برای محشور شدن با پیامبر استعانت جسته است.
نسخه ای جامع از پیامبر(ص) برای شش نیاز
در روایت دیلمی از امیرالمؤمنین علیه السلام می خوانیم: مردی خدمت پیامبر (ص) رسید و عرض کرد: مرا کاری بیاموز که خداوند و آفریده های او دوستم بدارند و خداوند مالم را زیاد گرداند و بدنم سالم باشد و عمرم طولانی گردد و با تو محشورم فرماید. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: درخواست تو حاوی شش خصلت است که به شش خصلت نیاز دارد: اگر می خواهی خداوند دوستت بدارد از او بترس و تقوا پیشه ساز و اگر می خواهی آفریده های خدا تو را دوست بدارند به آنان نیکی کن و آنچه را در دست دارند رها کن و اگر می خواهی خدا مال تو را فزونی بخشد زکات مالت را بپرداز و اگر می خواهی خداوند تنت را سالم دارد صدقه زیاد بده. و اگر می خواهی خداوند، طول عمرت بخشد صله رحم به جا آور و اگر می خواهی خدا با من محشورت فرماید در برابر خداوند یکتای قهار، سجده ات را طولانی کن."
نشان سجده بر پیشانی امام سجاد(ع)
چون طول سجود و زیاد سجده کردن فضیلت ویژه ای جدا از اصل سجود است در حدیث آمده است که : میان دو چشم - پیشانی - حضرت علی بن الحسین امام سجاد علیه السلام از بسیاری سجود، نشان سجده ای بود، و مواضع سجود آن حضرت پینه دار بود.
ابن طاووس درباره امام سجاد علیه السلام روایت می کند که حضرتش به صحرا رفت. غلام آن حضرت در پی او روان شد و وی را دید بر سنگی خشن در حال سجده است. اذکار سجده حضرت را شمرد. هزار مرتبه این ذکر بود: "لا اله الّا الله حقّا حقّا، لا اله الّا الله تعبّدا و رقّا، لا اله الّا الله ایمانا و تصدیقا" سپس سر برداشت.
چون برای طول سجود و فراوانی آن اثر مهمی است حضرت ابراهیم علیه السلام فراوان سجده می کرد و چنین بود که خداوند او را خلیل و دوست خود گرفت چنان که امام صادق علیه السلام می فرماید.
اذکار طولانی سجده های امام صادق چه بود؟
منصور صیقل درباره طولانی بودن سجود امام صادق علیه السلام گوید: در بازگشت از سفر حج به مدینه گذر کردم. کنار قبر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمده بر او سلام دادم. ناگهان متوجه امام صادق علیه السلام شدم که در حال سجده بود. منتظر نشستم تا حدی که خسته شدم. با خود گفتم تا ایشان در سجده است ذکر تسبیح می گویم. بیش از سیصد و شصت مرتبه ذکر "سبحان ربّی العظیم و بحمده"، "استغفر الله ربّی و اتوب الیه" گفتم تا حضرت سر از سجده برداشت سپس ایستاد.
حفص بن غیاث گوید: امام صادق علیه السلام را دیدم که در میان بستان های کوفه قدم می زند. به درخت خرمایی رسید و نزد آن وضو گرفت. به نماز ایستاد و به رکوع و سجده رفت. در سجود او پانصد تسبیح شمردم. سپس به آن درخت تکیه کرد و فراوان دعا نمود. آن گاه فرمود: ای حفص! به خدا سوگند این درخت همان درختی است که خداوند عزّوجل به مریم خطاب کرد: "وَ هُزّی الیک بجذع النّخله تُساقط علیک رُطبا جنیّا / و تنه درخت خرما را به طرف خود بگیر و تکان بده تا بر تو خرمای تازه فرو ریزد." از این رو امام صادق علیه السلام می فرماید: سجود، نهایت بندگی از ناحیه بنی آدم شمار می رود.
سلمان فارسی و امید به زندگی در سجده
سلمان فارسی قدس سره نیز گفته است: "اگر سجود بر خدا و همنشینی با مردمی نبود که چنان سخن پاک بر زبان می رانند که گویا بوی خوش میوه از دهان آنان می تراود هر آینه من آرزوی مرگ می کردم." چنان که خدای سبحان در مدح و ثنای سجده کنندگان می فرماید: "سیماهم فی وجوههم من اثر السّجود" علامت مشخصه آنان در اثر سجود در چهره هایشان است زیرا سجده طولانی و فراوان بر پیشانی انسان اثر می گذارد و در آن نشانه سجده نقش می بندد.
کراهت امیر المؤمنین (ع) و حضرت سجاد (ع) از کسانی که اهل سجده نیستند
در مذمت کسانی که فاقد نشانه ایمان و سجود هستند، سخن امیرالمؤمنین علیه السلام رسیده است که می فرماید: "اِنّی لاکره للرّجل ان اَری جبهته جلحاء، لیس فیها اثر السّجود / به راستی خوش ندارم پیشانی موی ریخته مردی را بنگرم که اثر سجده در آن نباشد." جلحاء، پیشانی است که موی آن از دو طرف سر ریخته باشد و کسی که سجده اش را طولانی سازد یا فراوان سجده کند موی پیشانی او می ریزد یا پیشانی او نشانه می گیرد آن گونه که خداوند در آیه پیش گفته وصف فرمود.
امام سجاد علیه السلام به مردمی که گمان می کردند از شیعیان اهل بیت هستند فرمود: "... اَین السّمه فی الوجوه؟ اَین اَثر العباده، اَین سیماء السّجود، انّما شیعتنا یُعرفون بعبادتهم و شَعثِهم، قد قَرحت منهم الاناف و دثرت الجباه و المساجد / کجاست نشانه ها در چهره ها؟ کجاست اثر عبادت و بندگی؟ کجاست نشانه سجود؟ شیعیان ما به دگرگونی حال شان در هنگام عبادت شناخته می شوند، بینی های ایشان از شدت سجده مجروح شده، چهره ها و سجده گاه هایشان دگرگون گشته است."
زمین سجده شده نور به آسمان می دهد
جز آنچه گذشت که سجده نماد آفرینش انسان از خاک، بازگشتن به خاک و دگرباره سر از خاک برداشتن است راز همه این ها حدیث زیر است: " اِنّ الارضَ الّتی یَسجُد علیها المؤمنُ یُضی ء نورُها الی السّماء / نور زمینی که مؤمن بر آن سجده می کند به آسمان پرتو می افکند" معلوم می شود زمین تیره ای که سجده کننده چه بسا آن را کم بشمرد به برکت سجده ای که درون آن روشنایی است به آسمان سبزی که بر او سایه افکنده پرتوافشانی می کند.
بنابراین وقتی سجود، نور و روشنایی باشد سجده کننده از نور بیشتری برخوردار است زیرا بهتر از خوب، خوبی کننده است چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: "فاعل الخیر خیر منه" زیرا پدیدآورنده، نیرومندتر از پدیده خویش است و کار ناتوان تر از کارگر است. بنابراین وقتی سجده، وصف "حال" سجده کننده باشد سپس این حالت ملکه او شود و بعد از ملکه شدن بر اثر ترقی، فصل مقوّم ذات اصلی او گردد - فصل مقوّم یعنی چیزی که از ذات خارجی و حقیقت عینی او خارج نباشد نه فصلی که در عالم مفهوم و اعتبار ماهیت لحاظ می شود- در این صورت سجده کننده پرتوافکن می شود یعنی دارای نوری می شود که به کمک آن در میان مردم راه می رود و این خود برای رازدار بودن سجود کافی است. شاید مقصود آنچه گفته شده: آن کس که برای شکر سجده می کند وجه خدا را می بیند منظورش همین نور باشد.
روایاتی نیز در این باره وارد شده است که سجده مخصوص خداوند است و آنچه فرشتگان برای آدم علیه السلام به جا می آورند و یعقوب علیه السلام و فرزندانش برای یوسف علیه السلام انجام دادند سجده بر خدا و پرستش و فرمانبرداری از دستور او بود که از روی محبت نسبت به حضرت آدم علیه السلام و برتری او و برای احترام و گرامی داشت حضرت یوسف علیه السلام صورت گرفت.
منبع:شبستان