امام خمینی(ره)؛ از مصادیق «وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ»
در آیه ۷۸ سوره حج، جهاد در اینجا به معنای هر گونه جهاد و کوشش در راه خدا و تلاش براى انجام نیکی‌ها، و مبارزه با هوس‌هاى سر کش (جهاد اکبر) و پیکار با دشمنان ظالم و ستمگر (جهاد اصغر) ذکر شده که رهبر معظم انقلاب امام خمینی(ره) را مصداقی از این آیه عنوان کرده‌اند.
عقیق:حضرت آیت‌الله خامنه‌ای چهاردهم خردادماه در مراسم ویژه بیست‌وششمین سالگرد
ارتحال بنیانگذار کبیر انقلاب در جمع پرشور اقشار مختلف مردم و همچنین
میهمانان خارجی این مراسم به نکات مهمی پرداختند. با توجه به همزمانی این
مراسم با ایام ولادت حضرت ولی عصر(عج)، رهبر معظم انقلاب علاوه بر تبیین
شخصیت و مکتب امام خمینی(ره)، به موضوع مهدویت نیز پرداختند.
ایشان در این رابطه اظهار کردند: خصوصیتی که در اعتقاد شیعه وجود دارد این
است که این شخصیّت را به‌صورت مشخّص و معیّن معرفی می‌کند؛ او را فرزند
امام یازدهمِ از ائمّه اهل بیت - حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) -
می‌داند؛ تاریخ ولادت او به‌طور مشخّص از نظر مورّخان شیعه و متکلّمان شیعه
روشن و واضح است؛ دیگر فِرَق اسلامی، غالباً این نظر را متذکّر نشده یا
نپذیرفته‌اند ولی شیعه با ادلّه مسلّم و قطعی، حضور و وجود و ولادت آن
بزرگوار را اثبات می‌کند. بعضی استبعاد کرده‌اند که چگونه ممکن است انسانی
متولّد بشود و در این زمان طولانی زنده بماند. این تنها استبعادی است که در
مورد قضیّه حضرت مهدی، مخالفان مطرح کرده‌اند و تکرار کرده‌اند؛ لکن قرآن
کریم با نصّ صریح خود، این استبعاد را برطرف می‌کند. درباره حضرت نوح
پیغمبر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: فَلَبِثَ فیهِم اَلفَ سَنَةٍ اِلّا
خَمسینَ عامًا؛ یعنی نوح در میان قوم خود ۹۵۰ سال زندگی کرده است. نه اینکه
عمر او این مقدار بود، ظاهر مطلب این است که دوران دعوت آن بزرگوار ۹۵۰
سال است؛ بنابراین، این استبعاد جایی ندارد.
رهبر معظم انقلاب برای پاسخ به شبهه‌ای که برخی در مورد موضوع مهدویت مطرح
می‌کنند، به آیه 14 سوره عنکبوت و داستان حضرت نوح(ع) اشاره داشتند.
آیه‌ای که به همراه آیه بعدی خود اشاره روایتی کوتاه از سرنوشت نوح (ع) و
قومش بیان می‌کند.
در این آیه آمده است: «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ
فَلَبِثَ فِیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عَامًا فَأَخَذَهُمُ
الطُّوفَانُ وَهُمْ ظَالِمُونَ» (و به راستی نوح را به سوى قومش فرستادیم
پس در میان آنان نهصد و پنجاه سال درنگ کرد تا طوفان آنها را در حالى که
ستمکار بودند فراگرفت).
تفسیر نمونه از این آیه تلاش‌های شبانه‌روزی حضرت نوح(ع) برای دعوت مردم
را مورد اشاره قرار می‌دهد تلاشی که طبق نقل تاریخ منجر به دعوت تنها 80
نفر شد. با توجه به اینکه در این آیه مدت زمان دعوت مردم از سوی حضرت
نوح(ع) 950 سال ذکر شده، می‌توان گفت به طور متوسط هر دوازده سال یک نفر
دعوت پیامبر را پذیرفته است!
علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان علاوه بر این 950 سال، به سال‌های
پیش از وقوع طوفان و همچنین سال‌های پیش از بعثت نوح نبی(ع) اشاره می‌کند.
این نمونه تاریخی که مورد قبول همه ادیان الهی است می‌تواند پاسخی بر
تردید کسانی باشد که عمر طولانی امام زمان(عج) را مورد اشکال قرار می‌دهند.
رهبر معظم انقلاب در ادامه سخنان خود، به ویژگی‌های شخصیتی امام خمینی(ره)
پرداختند و ایشان را مصداق آیه «وَ جاهِدوا فِی اللهِ حَقَّ جِهادِه»
عنوان کردند. عبارتی که مربوط به بخشی از آیه پایانی سوره حج است.
در آیه 78 سوره حج آمده است: «وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ
هُوَ اجْتَبَاکُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ
مِّلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمینَ مِن قَبْلُ
وَفِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیدًا عَلَیْکُمْ وَتَکُونُوا
شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ
وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ
النَّصِیرُ» (و در راه خدا چنانکه حق جهاد [در راه] اوست جهاد کنید. اوست
که شما را [براى خود] برگزیده و در دین بر شما سختی قرار نداده است آیین
پدرتان ابراهیم [نیز چنین بوده است] او بود که قبلا شما را مسلمان نامید و
در این [قرآن نیز همین مطلب آمده است] تا این پیامبر بر شما گواه باشد و
شما بر مردم گواه باشید پس نماز را برپا دارید و زکات بدهید و به پناه خدا
روید. او مولاى شماست چه نیکو مولایی و چه نیکو یاوری).
در بخش اول این آیه که مورد اشاره رهبر معظم انقلاب بود، دو موضوع «جهاد» و
«حق جهاد» مطرح شده است. در تفسیر نمونه جهاد در اینجا به معنای هر گونه
جهاد و کوشش در راه خدا و تلاش براى انجام نیکی‌ها، و مبارزه با هوس‌هاى سر
کش (جهاد اکبر) و پیکار با دشمنان ظالم و ستمگر (جهاد اصغر) ذکر شده است.
حق جهاد نیز معنى وسیعى دارد که از نظر کیفیت و کمیت و مکان و زمان و سایر جهات از جمله خلوص نیّت، همه را شامل می‌شود.
اما نکته‌ای که در این تفسیر ذکر شده این است که این دستورات سنگین چگونه
بر دوش بندگان ضعیف قرار می‌گیرد؟ پاسخ این سؤال در عبارت «هُوَ
اجْتَبَاکُمْ» آمده است. به این معنا که خداوند برمی‌گزیند. در تفسیر نمونه
تأکید شده است که اینها همه دلیل لطف الهى نسبت به شماست. اگر برگزیدگان
خدا نبودید این مسؤولیتها بر دوش شما گذارده نمیشد.
در تفسیر المیزان نیز ذیل این عبارت آمده است: جهاد یعنی بذل جهد و کوشش
در راه دفع دشمن و دفع هر چیزی که شری به آدمی می‌رساند، مانند شیطان که او
را گمراه می‌کند و نفس اماره که امر به بدی می‌نماید، پس امر به جهاد شامل
مبارزه با شیطان و جنگیدن و مخالفت با هواهای نفسانی نیز می‌شود، همچنانکه
رسول خدا(ص) جهاد با نفس را (جهاد اکبر) نامیدند.
همچنین مراد از جنگیدن به حق جهاد، این است که جهاد خالص برای وجه الله
باشد و هیچ غرض دنیایی (نظیر سلطه‌جوئی و تجارت و سیاحت و ...) در آن
نباشد.
در مجمع‌البیان نیز بر این اصل تأکید شده است که بیشتر مفسّران منظور از
جهاد را در این آیه انجام همه کارهاى شایسته و آراستگى به تمام ارزش هاى
اخلاقى و انسانى دانسته‌اند و قرآن روشنگرى مى کند که کارهاى شایسته و خدا
پسندانه را با دلى صاف و پاک و با شور و اخلاص و به منظور کسب خشنودى خدا
انجام دهید.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین در مورد اصول امام خمینی(ره) اظهار کردند:
یکی از اصول امام اتّکال به کمک الهی، اعتماد به صدق وعده‌ی الهی، و نقطه
مقابل، بی‌اعتمادی به قدرت‌های مستکبر و زورگوی جهانی است؛ این یکی از
اجزاء مکتب امام است. اتّکال به قدرت الهی؛ خدای متعال وعده داده است به
مؤمنین؛ و کسانی که این وعده را باور ندارند در کلام خودِ خداوند لعن
شده‌اند: وَ لَعنَهُمُ الله، وَ غَضِبَ اللهُ عَلَیهِم، آن کسانی که
«اَلظّآنّینَ بِاللهِ ظَنَّ السَّوءِ عَلَیهِم دائِرَةُ السَّوءِ وَ غَضِبَ
اللهُ عَلَیهِم وَ لَعَنَهُم وَ اَعَدَّ لَهُم جَهَنَّمَ وَ سآءَت
مَصیرًا» اعتقاد به وعده الهی، به صدق وعده الهی - که فرموده است «اِن
تَنصُروا اللهَ یَنصُرکُم» یکی از ارکان تفکّر امام بزرگوار ما است؛ باید
به این وعده اعتماد و اتّکال کرد.
در این فراز، رهبر معظم انقلاب به آیه 6 سوره فتح اشاره کرده‌اند؛ آیه‌ای
که از عذاب و لعنت الهی برای کسانی که به خداوند گمان بد می‌برند خبر
می‌دهد.
در این آیه آمده است: «وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ
وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ
عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ
وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِیرًا» (و [تا] مردان و زنان
نفاق‌پیشه و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد برده‌اند عذاب کند بد
زمانه بر آنان باد و خدا بر ایشان خشم نموده و لعنشان کرده و جهنم را براى
آنان آماده گردانیده و [چه] بد سرانجامی است).
اینکه چرا منافقان پیش از مشرکان مطرح شده‌اند نکته‌ای است که در تفسیر
المیزان به آن اشاره شده است. در این تفسیر دلیل پیشی گرفتن منافقان از
مشرکان، خطری است که آنها بیش از دیگران برای مسلمانان دارند.
علامه طباطبایی همچنین تأکید می‌کند: این آیه نفرینى است بر منافقین، و یا حکمى است که خداى تعالى علیه آنان رانده است.
تفسیر نمونه در مورد شأن نزول این آیات را اتفاقات مربوط به وقایع صلح
حدیبیه و افکار گروه‌های مختلف نسبت به آن مطرح می‌کند. پیش از آیه 6 سوره
فتح، از گروهی نام برده می‌شود که به خداوند ایمان دارند و در ایمانشان
راسخ هستند. اما در مقابل گروه‌هایی بودند که تصور می‌کردند مسلمانان که
برای صلح با مشرکان مکه از مدینه خارج شده‌اند شکست خواهند خورد.
در تفسیر نمونه آمده است: مشرکان گمان داشتند که محمد (صلى‌الله علیه و
آله) با این جمع کم و نداشتن اسلحه کافى، سالم به مدینه باز نخواهد گشت و
ستاره اسلام به زودی افول مى‌کند. سپس به توضیح این عذاب و مجازات پرداخته و
تحت چهار عنوان آن را شرح مى‌دهد: حوادث و پیش‌آمدهاى سوء تنها بر این
گروه نازل مى‌شود؛ دیگر این که خداوند آنها را غضب کرده و نیز خداوند آنها
را از رحمت خود دور ساخته است و بالاخره جهنم را براى آنها از هم‌اکنون
فراهم ساخته، و چه بد سرانجامى است.
به گفته رهبر معظم انقلاب «اِن تَنصُروا اللهَ یَنصُرکُم» یکی از ارکان
تفکّر امام خمینی است. این وعده الهی که تأکید زیادی بر آن شده است، مربوط
به آیه 7 سوره محمد است. جایی که خداوند فرموده است: «یَا أَیُّهَا
الَّذِینَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ
أَقْدَامَکُمْ» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید اگر خدا را یارى کنید یاریتان
می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌دارد).
یکی دیگر از ویژگی‌های امام خمینی(ره) در کلام رهبر معظم انقلاب، حمایت از
محرومان است؛ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این رابطه اظهار کرد: امام
طرف‌دار جدّی حمایت از محرومان و مستضعفان بود؛ امام نابرابری اقتصادی را
با شدّت و حدّت رد می‌کرد؛ اشرافی‌گری را با تلخی رد می‌کرد؛ به معنای
واقعی کلمه امام طرف‌دار عدالت اجتماعی بود؛ طرف‌داری از مستضعفان شاید یکی
از پر تکرارترین مطالبی است که امام بزرگوار ما در بیاناتشان گفتند؛ این
یکی از خطوط روشن امام است؛ این یکی از اصول قطعی امام است، همه باید تلاش
کنند که فقر را ریشه‌کن کنند؛ همه تلاش کنند که محرومان را از محرومیّت
بیرون بیاورند و تا آنجایی که در توان کشور است، به محرومان کمک کنند. از
آن طرف به مسئولان کشور هشدار می‌داد درباره خوی کاخ‌نشینی - این نکته‌ای
که در قرآن هم آمده است: «وَ سَکَنتُم فی مسکِنِ الَّذینَ ظَلَموا» و همه
را از خوی کاخ‌نشینی برحذر می‌داشت.
رهبر معظم انقلاب در این فراز از سخنانشان به بخشی از آیه 45 سوره ابراهیم استناد کرده‌اند.
در این آیه آمده است: «وَسَکَنتُمْ فِی مَسَاکِنِ الَّذِینَ ظَلَمُواْ
أَنفُسَهُمْ وَتَبَیَّنَ لَکُمْ کَیْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ وَضَرَبْنَا
لَکُمُ الأَمْثَالَ» (و در سراهاى کسانى که بر خود ستم روا داشتند سکونت
گزیدید و براى شما آشکار گردید که با آنان چگونه معامله کردیم و مثل‌ها
براى شما زدیم).
تفسیر نمونه در ذیل این آیه آورده است: مگر شما نبودید که در شهر و مسکن
مردمی منزل کردید که آنان نیز ستمکار بودند و به کیفر ظلمشان منقرض گشتند و
مگر ندیدید که چگونه عذاب ما بر آنها احاطه کرد؟ و حال که چنین است چگونه
ادعا می کنید که هرگز زوال نخواهید داشت؟ پس از دو جهت صدق دعوت الهی برای
آنها به ثبوت رسیده و برایشان آشکار شده که سرپیچی از آن، عذاب استیصال را
به دنبال دارد، اول: از راه مشاهده، دوم: از راه بیان، که خداوند با زدن
مثل‌ها و بیان وضعیت آنها، حجت را بر سایرین تمام نموده.
منبع:ایکنا