عقیق: نوشتاری از آیت الله العظمی جوادی آملی دربارۀ «چیستی و آثار انتظار» را منتشر می کنیم. امام عصر (عج) زماني شناخته مي شود كه معناي خلافت الهي دانسته شود؛ زيرا خليفة اللّهي برجسته ترين لقب انسان كامل است. (1) ویژگی های انسان کامل 1. حقيقت انسان کامل را جز آفريدگار او و ساير انسان هاي كامل نمي شناسند. مقام شامخ انسان كامل، همان خلافت خداست كه همه جا و در همه شئون به عنوان آيت كبراي خدا ظهور و حضور دارد و در همه مراحل از لطف و فيض خاص خدا برخوردار است. چنين موجودي گاه پيامبر و گاه امام است. 2. خلافت الهي، لباسي فاخر است كه تنها زيبندۀ اندام ملكوتي انسان كامل است؛ حتي فرشتگان مقرّب از آن بي بهره اند. 3. تنها اين انسان كامل است كه در همه جا مظهر خداست. 4. ذات اقدس الهي براي نماياندن چنين مقام والايي به ديگران، درود و سلام خويش را به عبارت هاي گوناگون متوجه تمامي شئون انسان كامل مي كند. 5. فرج وجود مبارك امام عصر(عج) از بزرگ ترين آرزوهاي پيروان مكتب اهل بيت (عليهمالسلام) است كه سبب اميد به آينده و حركت و پويايي در جامعه اسلامي است. مهم، باور حتمي بودن ظهور و انتظار راستين براي تحقق آن است. رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بهترين عمل امّت را انتظار فرج از جانب خداي سبحان مي داند: «أفضل أعمال اُمّتي انتظار فرج من الله (عزّ وجلّ)». (2) و اهل بيت (عليهمالسلام)، برجسته ترين مصداق اين عنوان كلّي را انتظار فرج وجود مبارك ولي عصر(عج) دانسته اند، چرا كه براي انسان هاي مؤمن ظهور آن حضرت گشايش حقيقي است. (3) 6. حضرت عبدالعظيم حسني (قدس سره) فرمود: بر مولایم حضرت جواد الائمه (عليهالسلام) وارد شدم؛ تصميم داشتم از او بپرسم كه آيا «قائم» شما همان مهدي است يا غير او؛ پيش از آنكه سخن بگويم، فرمود: «اي ابا القاسم! قائم ما همان مهدي است كه بايد در زمان غيبتش منتظر او بود و در زمان ظهورش وي را اطاعت كرد و او سومين فرزند من است. قسم به خدايي كه محمد صلي الله عليه و آله و سلم را به پيامبري برگزيد و امامت را به ما اختصاص داد، اگر تنها از عمر دنيا يك روز باقي باشد، خداي تعالي آن روز را به قدري طولاني مي كند تا قائم ما ظهور و خروج كند و آن گونه كه زمين از ظلم و جور پر شده است، آن را از عدل و قسط پر گرداند!؛ خداي سبحان كار او را در يك شب اصلاح مي كند و اوضاع را به نفع او مي گرداند، چنان كه كار موسي عليه السلام را در يك شب اصلاح كرد: موسي براي گرفتن شعله اي از آتش براي استفاده خانواده اش رفت؛ اما هنگام بازگشت به شرافت رسالت و افتخار نبوت رسيده بود؛ سپس امام جواد عليهالسلام فرمود: بهترين اعمال شيعيان ما انتظار گشايش امور به دست آن حضرت است». (4) برخی از آثار انتظار: انتظار ظهور حضرت ولي عصر(عج) آثار و نتايج فراوان فردي و اجتماعي دارد از جمله: 1. اميد به آينده اميد به آينده اي روشن كه سهم بزرگي در حركت ها، كوشش ها و تلاش هاي فردي و اجتماعي مردم دارد، يكي از آثار آن شمرده مي شود و چه بسا يكي از جهات تأكيد و توصيه انتظار در لسان عترت طاهرين عليهمالسلام لحاظ همين فايده بوده است؛ آن گونه كه امير مؤمنان علي عليهالسلام انتظار فرج را محبوب خداي سبحان دانسته و اميد به رحمت خدا را از آثار آن معرفي مي كند: آن حضرت فرمود: اِنتظروُا الفرج و لاتيأسوا من روح الله، فانّ أحبّ الأعمال إلي الله (عزّ وجلّ) انتظار الفرج (5) و حضرت سيد الساجدين عليهالسلام، انتظار فرج را از بزرگ ترين گشايش ها مي شمارد: انتظار الفرج من أعظم العمل. (6) 2. اصلاحگرايي در عرصه هاي فردي و اجتماعي آن کسی كه منتظر راستين مصلح جهاني است، هم صالح است و نیز مصلح. چنين كسي با اقتدا به دعاي مولاي خويش از خداي سبحان چنين مي خواهد: اللّهمّ! إنّا نرغب إليك في دولة كريمة، تعزّ بها الإسلام و أهله و تذلّ به النفاق و أهله و تجعلنا فيها من الدعاة إلي طاعتك و القادة إلي سبيلك. (7) اين (کلام فوق) همان معناي بلندي است كه امام معصوم عليهالسلام بدان اشاره و در بيان وظيفه شيعيان در عصر غيبت مي فرمايد: عليكم بالدعاء و انتظار الفرج!. (8) چرا كه اگر دعا ناظر به جنبه فردي و خودسازي تنها باشد، انتظار فرج قطعاً ناظر به هر دو جنبه فردي و اجتماعي يا به سخن ديگر، خودسازي و ديگرسازي است. 3. طلوع تلاش، پويايي و پيشرفت در تمام عرصه ها آن کسی كه منتظر راستين حجت خداست، هماره در تلاش و تكاپوست تا فرهنگ ناب مهدوي از «علم» به «عين» آيد و از گوش به آغوش؛ از اين روست كه هر متخصص فن آوري كه در مكتب انتظار آموخته گرديده است، در ارائه صحيح تخصّص متعهدانه، هيچ قصوري روا نمي دارد. اگر امام صادق عليهالسلام فرمود: ليعدنّ أحدكم لخروج القائم و لو سهماً... . (9) يعني منتظر ظهور آن حضرت حتي يك تير هم كه شد، آماده باید كند... (این سخن) صبغه تمثيل دارد نه تعيين؛ زيرا متخصص نظامي، آمادگي رزمي وظيفه اوست و كارشناس اقتصادي، رسالتش تلاش براي حلّ تورم، رفع بيكاري، تعديل تقاضا و عرضه، تقليل فاصله رنج آور طبقاتي و تعطيل اسراف و اتراف و ترفّه است و مجتهد فقهي يا حقوقي يا سياسي، عهده دار جهل زدايي و ايستادگي در برابر هجوم فرهنگي و در نهايت، تبيين و تعليل و حمايت عالمانه از مباني اعتقادي است. 4. تخلّق به فضائل نفساني آن کسی كه به راستي امام خويش را موجود (حیّ و حاضر) مي داند و او را مظهر «هُوَ بِكُلِّ شي ءٍ عَليم» (10)، «هُوَ السَّميعُ البَصير» (11) و «هُوَ عَلي كُلِّ شي ءٍ شَهيد» (12) می شناسد، هماره خويش را در محضر خليفه الهي و امام معصوم خود مي داند، همان گونه كه حضور خداي والا را در مرتبه اي بالاتر ادراك مي كند و آن گاه بر اساس آموزه هاي اساسي قرآن در محضر خداي سبحان و خليفه او حيا پيشه مي كند و از درون و برون، خود را در مشهد حق و امام خويش ديده و از زشتي ها و معاصي دوري مي كند و چنين انتظاري موجب تنزيه روح او شده، قلبش را نوراني مي سازد. 5. آمادگي براي ظهور مجموعه آثار تحرّك آفرين، اميدبخش و اصلاحگر انتظار راستين، منتظر صادق را بدان سوي رهنمون مي شود كه چون وقت ظهور ناپيداست، مي بايد همواره واجد شرايط و لوازم ظهور مهدي موجود موعود(عج) باشد و همين آمادگي و پرهيز از تسويف و تأخير، در اصلاح فرد يا جامعه، در بارور شدن فكر فردي و عقل جمعي سهم بسزايي خواهد داشت. (13) 6. استحقاق نگاه تشريفي اهل بيت(ع) آن کسی كه منتظر راستين امام عصر(عج) است بر اثر تخلّق به اخلاق الهي گَردِ حرام نمي گردد و جانش به گَردِ معصيت، غبار نمي گيرد و مي كوشد در انجام دادن واجب و دوري از معصيت كه در رأس آموزش هاي فرعي اسلام است، قصور و تقصير روا ندارد. واجبات را عمل و از حرام ها دوري كند و فراخور توان خويش به انجام دادن مستحب و ترك مكروه نيز اهتمام ورزد؛ و چون چنين كند، مطلوب مولاي خويش را به انجام رسانيده و مستحق عنايت خاص و نگاه تشريفي امام خويش و ساير عترت طاهره عليهمالسلام خواهد شد. 7. شكوفاسازي انديشه ها اِثاره (جلوهگر ساختن) دفائن عقول و شكوفايي گنج هاي انديشه انسان ها از برترين برنامه هاي وجود مبارك امام عصر(عج) است؛ همان گونه كه در بسياري از رواياتِ ظهور حضرتش به اوج گرفتن سطح آگاهي در عصر ظهور تصريح شده است. سير طبيعي علوم از سويي و كوشش بي وقفه عُلَماء و صاحبان عقل و دانش و فرهنگ از سويي ديگر، سبب گسترش مباحث و معارف علمي و زمينه رشد فكر و شكوفايي انديشه را فراهم مي آورد. اين حركت و جنبش علمي كه با تأليف كتاب يا ساير دستاوردهاي علمي و فكري و به دست علما كه سربازان واقعي و منتظران حقيقي امام عصر(عج) اند به وجود مي آيد، فتنه هاي برخاسته از خواسته هاي نفساني براي خاموش كردن چراغ عقل را ناكام مي گذارد و سبب تعالي انديشه و دانش خواهد گشت. (14) 8. باريابي به مقام اعتماد انسان منتظر كه در پرتو يقين به حضور ذات اقدس الهي و ادراك محضر امام عصر خويش در ميدان جهاد اوسط و اكبر به مبارزه با شيطان درون و بيرون قيام مي كند، مي تواند تا بدان پايه اوج گيرد كه امام معصوم به منظور تجليل از او و تشويق ساير صحابه به پژوهشگري و پرهيزكاري سخن او را در اثناي قول خويش يادآور مي شود و از او سخن نقل كند؛ (15) چه بسا منتظران صالح و صادق حجت منتظر(عج) كه خويش را در عرصه جهاد اوسط و اكبر پرورده و به بارگاه قبول اهل بيت عليهم السلام باريافته اند و مشمول نظرۀ رحيميۀ آنان گردند. *پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی جوادی آملی پی نوشت: (1)- امام مهدي (عج) موجود موعود، ص 115. (2)- كمال الدين، ج 2، ص 357؛ بحار الانوار، ج52، ص 128. (3)- امام مهدي (عج) موجود موعودصفحه 164. (4)- عبدالعظيم بن عبدالله بن علي بن الحسن بن زيد بن الحسن بن علي بن أبيطالب(عليهالسلام) الحسني قال: دخلت علي سيدي محمد بن علي بن موسي بن جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن أبيطالب(عليهمالسلام) و أنا اُريد أن اسئله عن القائم ما هو المهدي أو غيره؟ فابتدأني فقال لي: يا أبا القاسم! إنّ القائم منّا هو المهدي الذي يجب أن ينتظر في غيبته و يطاع في ظهوره و هو الثالث من ولدي؛ و الذي بعث محمداً بالنبوة و خَصَّنا بالإمامة! انّه لو لم يبق من الدنيا إلاّ يوم واحد لَطوّلَ الله ذلك اليوم حتي يخرج فيه فيملأ الأرض قسطاً و عدلاً كما ملئت جوراً و ظلماً و إنّ الله تبارك و تعالي لَيصلح له أمرَه في ليلةٍ كما أصلح أمر كليمه موسي(عليهالسلام) إذ ذهب ليقتبس لأهله ناراً فرجع و هو رسول نبيّ ثم قال(عليهالسلام): أفضل أعمال شيعتنا انتظار الفرج. (5)- الخصال، ص616. (6)- كمال الدين، ج1، ص 437. امام مهدي (عج) موجود موعود، ص184. (7)- الكافي، ج3، ص424. (8)- مهج الدعوات، ص332؛ امام مهدي (عج) موجود موعود،ص 185. (9)- الغيبه، نعماني، ص320. (10)- بقره، آيه 29. (11)- سوره اسراء، آيه1. (12)- سبأ، آيه 47. (13)- امام مهدي (عج) موجود موعود،ص 185. (14)- عن أبي جعفر عليهالسلام قال: إذا قام قائمنا وضع الله يده علي رؤوس العباد فجمع بها عقولهم و كملت به أحلامهم (الكافي، ج1، ص 25)؛ قال أبو عبدالله عليهالسلام: العلم سبعة و عشرون جزءاً فجميع ما جاءت به الرسل جزءان لم يعرف الناس حتّي اليوم غير الحرفين فإذا قام القائم أخرج الخمس و العشرين حرفاً فبثّها في الناس و ضمّ إليها الحرفين حتّي يبثّها سبعة و عشرين حرفاً (منتخب الانوار، ص 201؛ ر.ك: بحار الانوار، ج52، ص 336). امام مهدي (عج) موجود موعودصفحه 187. (15)- امام مهدي (عج) موجود موعود، ص 188. (16)- همانمنبع:حوزه