در بدو ورود به صحن مسجد، کتیبه سردر بنا است که نگاه هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند، این کتیبه به خط شمس‌الدین محمد تبریزی نوشته شده است که بر روی آن تاریخ 929 ه.ق را به وضوح می‌توان دید، فضای گنبدخانه با آن معماری و تزئینات کاشی‌کاری شده‌اش و مقرنس‌های زیبا، بخش‌هایی را در خود جای داده که برای دیدن هر یک باید ساعت‌ها زمان گذاشت تا به زیبایی‌های این بنا پی برد.
ایوان جنوبی، شبستان زمستانی که به نظر پایین‌تر از سطح مسجد احداث شده، نخستین جاذبه تاریخی بنا است که بسیاری از مورخان هم به این موضوع اشاره کرده‌اند.
برای رفتن به شبستان مسجد، باید از پلکان تعبیه شده در ضلع جنوبی بنا عبور کرد که به شبستان زیرین هم متصل می‌شود، حالا این شبستان مسجد است که میزبان ما در یک روز آفتابی می‌شود.
درون شبستان، هنر نقاشی عصر صفوی، کاشی‌کاری‌ها، محراب با نورپردازی زیبایش و سقفی که چهار تیره آهنی وزن آنها را تحمل می‌کند از جمله جاذبه‌های دیدنی است.
وارد ضلع شمالی مسجد که می‌شویم، لوحی از جنس سنگ مرمر نصب شده که نوشته‌هایی به خط ثلث بر روی آن حک شده است و یادگار محمد معصوم‌الحسینی، خطاط مشهور آن زمان است.
مرتضی بیات، تاریخ‌نویس و استاد دانشگاه درباره بانی این مسجد چهار ایوانی در گفت‌وگو با فارس می‌گوید: بانی اولیه مسجد دقیقا مشخص نیست اما در منابع مختلف به سلطان سنجر، فرزند سلطان خوارزم نسبت داده شده و طبق کتیبه سردر مسجد علی باید بگویم که این بنا در زمان شاه اسماعیل صفوی توسط میرزا کمال‌الدین شاه حسین اصفهانی تجدید بنا شد.
وی افزود: سال‌ها پیش در قسمت شمال غربی و ورودی مسجد، الحاقاتی انجام گرفت که متاسفانه هیچ‌گونه سنخیتی با سازه قبلی بنا نداشت و قسمت اضافه شده به مسجد هم پی‌سازی محکمی نداشت که با گذشت زمان، بعضی از قسمت‌های مسجد آسیب دید اما انجام تعمیرات به موقع جلوی آسیب‌های دیگر را گرفت.
این استاد دانشگاه ادامه داد: از جمله تعمیراتی که در این بنا انجام گرفت، باید به سردر ورودی مسجد اشاره کرد که توسط فردی به نام شیخ‌زاده هراتی در سال 1323 ه.ش صورت گرفت.
وی گفت: سنگفرش‌ها و حوض سنگی حیاط نیز در سال 1323 ه.ش توسط فرد خیّری به نام قریشی انجام شد، همچنین بخش‌هایی از مناره مسجد که در سال 1342 ریزش پیدا کرده بود نیز تعمیر شد.
از فضای درونی مسجد که خارج می‌شویم، مناره مسجد علی بر جای مانده از دوران سلجوقی است که مقابل دیدگانمان ظاهر می‌شود که صلابتش از دور قابل رؤیت است و به همین دلیل است که عده‌ای از اساتید تاریخ معتقدند پیش از احداث مسجد علی در زمان صفویه، مسجد دیگری در زمان سلجوقی احداث شده بود که با گذشت زمان تخریب و ویران شد و در زمان شاه اسماعیل اول، میرزا شاه حسین وزیر، مسجد کنونی را جایگزین آن کرد اما در حال حاضر به غیر از مناره‌ای که در کنار مسجد علی قرار دارد، هیچ اثری از بنای دوره سلجوقی مشهود نیست.
شاردن، سیاح فرانسوی که در قرن 11 ه.ق در اصفهان بوده، در سفرنامه‌اش از این بنا به نام مسجد سنجریه نام برد و به نظر مؤلف کتاب آثار ملی اصفهان، اینکه مسجد مزبور پیش از شاه اسماعیل به مسجد سنجریه شهرت داشته شاید به این علت باشد که بانی آن سلطان سنجر بوده است.
مناره مسجد علی که سال ساخت آن دقیقاً معلوم نیست، مورخان سال ساخت آن را بین سال‌های 515 تا 525 هجری قمری اعلام کرده‌اند.
این مناره از چهار کتیبه به خط کوفی مزین شده که سه کتیبه آن با کاشی آبی رنگ و کتیبه چهارم که کمی پایین‌تر از سه کتیبه دیگر قرار گرفته با آجر تراشیده ساخته شده است. در سه کتیبه اول عبارات مذهبی به صورت تکرار نوشته شده اما در کتیبه آخر آیه 16 از سوره آل‌عمران را می‌توان دید.
منبع:فرهنگ