باید دانست، کسی که از دعوت ماه شعبان آگاه شود، باید بکوشد که از دعوت شدگان خاص این دعوت گردد. در فضیلتش همین بس که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: از زمانی که ندای منادی رسول خدا صلوات الله علیه را که برای روزه این ماه ندا می کرد شنیدم، هیچ گاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد؛ اگر خدا بخواهد.

 

درنگی با صلوات شعبانیه

 

یکی از اعمال این ماه عزیز خواندن صلواتی است که به صلوات شعبانیه معروف می باشد.

 

این صلوات شامل برکات ماه و کارهایی که باید برای رسیدن به این برکات انجام دهیم می باشد. این دعا با صلوات هایی شروع می شود که توجه به شئون نبی اکرم صلی الله علیه و آ له و ائمه معصومین علیهم السلام می باشد؛

 

«وَ جَعَلَ صَلَاتَنَا عَلَی'کُم' وَ مَا خَص'َنَا بِهِ مِن' وَلَایَتِکُم' طِیباً لِخَل'قِنَا وَ طَهَارَةً لِأَن'فُسِنَا وَ تَز'کِیَةً لَنَا وَ کَف'َارَةً لِذُنُوبِنَا».

 

یکی از اعمال این ماه هم کثرت صلوات است. باطن صلوات تعظیم در برابر نبی اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام و شئون ایشان است که این تعظیم طریق سجده در مقابل خدای متعال می باشد.

 

«اللهم صل علی محمد و آل محمد الفلک الجاریة فی اللجج الغامرة یأمن من رکبها و یغرق من ترکها»

 

انسان سالک می بایست در این دنیا حالت غریق داشته باشد که در روایات هم تأکید شده است در غیر این صورت انسان مبتلای به شرک می شود.

 

حالت غریق چگونه حالتی است؟

 

حالت غریق یعنی کسی که در اوج نیاز، از همه تکیه گاه ها منقطع گردیده است. این توجه مقدمه درک حضور خداوند و رسیدن به مقام اخلاص است: «فَإِذا رَکِبُوا فِی ال'فُل'کِ دَعَوُا الل'َهَ مُخ'لِصینَ لَهُ الد'ِینَ فَلَم'َا نَج'َاهُم' إِلَی ال'بَر'ِ إِذا هُم' یُش'رِکُون».[1]

 

انسان تا مضطر نشود و حالت غریق پیدا نکند، متکی به خدا نمی شود و تا متکی نشود در سلوک خود به نتیجه نمی رسد؛ یعنی حتی به ریاضات و عقل و عبادات خود نباید تکیه کند. وقتی این حالت در انسان شکل گرفت کشتی نجات او اهل بیت علیهم السلام خواهند بود.

 

باطن این ماه از شئون نبی اکرم صلی الله علیه و آله و شفاعت ایشان است. خداوند این ماه را محفوف به رحمت و رضوان خودش قرار داده و اگر انسان اهل سیر در این ماه شد پایانش رضوان الهی است.

 

شرط نجات چیست؟

 

شرط نجات، رسیدن به حالت غریق است چرا که تا احساس نیاز نکند و خود را مستغنی نداند این دستگیری اتفاق نمی افتد. عبور از همه فتنه ها و ابتلائات نیز با تکیه بر این تکیه گاه ممکن است.

 

«اللهم صل علی محمد و آل محمد الکهف الحصین و غیاث المضطر المستکین و ملجإ الهاربین و عصمة المعتصمین»...«وَ إِذِ اع'تَزَل'تُمُوهُم' وَ ما یَع'بُدُونَ إِلا'َ الل'َهَ فَأ'وُوا إِلَی ال'کَه'ف؛[2] انسان وقتی از بت ها کناره گرفت و احساس غربت به او دست داد و جز خدا را نخواست، به کهف حصین پناه می آورد.»

 

اینکه سر حضرت سیدالشهدا علیه السلام بر سر نیزه این آیه را می خواندند: أَم' حَسِب'تَ أَن'َ أَص'حابَ ال'کَه'فِ وَ الر'َقیمِ کانُوا مِن' آیاتِنا عَجَبا[3] اشاره به این حقیقت دارد که واقعاً اصحاب کهف آیات عجیب خداوند نبوده اند بلکه اصحاب سیدالشهدا آیات عجیب بوده اند که در این فتنه به کهف حصین یعنی سیدالشهدا پناه آورده اند.

 

غیاث المضطر المستکین: غوثی که خداوند برای دستگیری مضطرین قرار داده است ائمه معصومین علیهم السلام هستند. این اضطرار و اعتزال از مراحل متکامل سیر و سلوک معنوی انسان مؤمن است که ترکیبی از خوف و عجز است. این حالت را باید در همه احوال زندگی داشته باشیم چرا که حقیقتاً فقیر هستیم. کسی که ملتفت به این فقر مستمر خودش نیست دنبال پناهگاهی هم نیست.

 

ملجاء الهاربین: اگر برای انسان هرب حاصل شد از شیطان و اهوای نفس خود به این ملجاء می رسد.

 

عصمه المعتصمین: انسان باید در همه امور خود اهل اعتصام و توکل باشد حتی در خودسازی و سلوک خود.

 

مشکل اساسی نرسیدن به اضطرار واقعی است!

 

بنابراین مشکل ما در این است که به حالت اضطرار و هارب و مستکین و معتصمین نرسیده ایم که اگر برسیم معصومین علیهم السلام را به عنوان کهف و غیاث و ملجاء و عصمت خواهیم یافت.

 

باطن ماه شعبان را درک کنیم!

 

این صلوات ها مقدمه این نکته پایانی صلوات ها است: «هذا شهرُ نبیک سیدُ رسلک شعبان الذی حففته بالرحمه و الرضوان الذی کان رسول الله صلی الله علیه واله و سلم یدأب فی صیامه و قیامه فی لیالیه و ایامه بخوعاً لک فی اکرامه و اعزامه الی محل همامه» دعای بسیار پر محتوایی است.

 

ماه شعبان و صلوات شعبانیه!

 

باطن این ماه از شئون نبی اکرم صلی الله علیه و آ له و شفاعت ایشان است. خداوند این ماه را محفوف به رحمت و رضوان خودش قرار داده و اگر انسان اهل سیر در این ماه شد پایانش رضوان الهی است.

 

رضوان چه مقامی است!

 

رضوان؛ مقامی فوق همه مقامات بهشت است: «وَ رِض'وانٌ مِنَ الل'َهِ أَک'بَر»[4] و باید دانست که این مقام رضوان بدون شفاعت و دستگیری اهل بیت علیهم السلام بدست نمی آید: «بکم یسلک الی الرضوان»

 

چه کنیم تا به رحمت و رضوان این ماه برسیم؟

 

«اللهم فاعنا علی الاستنان بسنته فیه و نیل الشفاعه لدیه»

 

ما باید تمسک کنیم به سنت حضرت و مُستَن به این سنت بشویم که در سایه این تمسک به شفاعت حضرت برسیم و این استنان به سنت باعث می شود که خود را در معرض رحمت این ماه قرار دهیم.

 

چه شفاعتی را در خواست می کنیم!؟

 

«اللهم اجعله لی شفیعاً مشفعا» شفیعی است که شفاعتش مقبول است، «و طریقاً الیک مهیئا و اجعلنی له مُتبعا حتی القاک یوم القیامة راضیاً و عن ذنوبی قاضیاً قد اوجبت لی منک رحمةً و الرضوان».

 

طریق و واسطه همه عالم نبی اکرم صلی الله علیه و آله است و تبعیت، لازمه این سیر و سلوک است.

 

یوم القیامه راضیاً: اشاره به همان مقام رضوان است.

 

عن ذنوبی قاضیاً..: مقام شفاعت حضرت که به وسیله آن به رحمت و رضوانی که محفوف به این ماه است می رسیم.

 

«و انزلتنی دار القرار و محل الاخیار»

 

اخیار دسته ای هستند که به صورت مستقیم برخوردار از نور حضرات هستند؛ انتم نور الاخیار.

 

آمده است که در هر روز شعبان در وقت زوال[وقت ظهر شرعی] و در شب نیمه آن این صلوات را که از حضرت زین العابدین علیه السلام روایت شده خوانده شود.

 

دعای ویژه ملائکه برای روزه‌ داران شعبان

 

از عبادت هایی که در ماه شریف شعبان فراوان به آن سفارش شده، روزه است. روزه در این ماه می تواند روزه قضای سال های گذشته خود انسان یا به نیابت، روزه قضای یکی از عزیزان و بستگانی باشد که از دنیا رفته است یا روزه ای مستحبی باشد که فرد برای رسیدن به اجر الهی آن را می گیرد. در هر صورت، روزه در این ماه از سفارش و ثواب کم نظیری برخوردار است و به هر کدام از این نیتها که باشد آن پاداش ویژه را خواهد داشت. آنچه در ادامه می آید احادیثی است گهربار در مورد ارزش و پاداش روزه ماه شعبان که از کهن ترین منابع روایی استخراج و با دقت خاصی به فارسی روان، ترجمه گردیده است.

 

دعای ویژه ملائکه برای روزه داران پنج شنبه

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: تَتَزَی'َنُ الس'َمَاوَاتُ فِی کل'ِ خَمِیسٍ مِن' شَع'بَانَ... در هر پنج شنبه ماه شعبان آسمان ها را تزیین می کنند. ملائکه عرضه می دارند: پروردگارا! روزه داران امروز را ببخش و بیامرز و دعای آنها را اجابت کن.[5]

 

در ادامه فرمودند: هر کس تنها یک روز از این ماه را روزه بگیرد حَر'َمَ الل'َهُ جَسَدَهُ عَلَی الن'َارِ؛ خداوند بدن او را بر آتش جهنم حرام می کند.[6]

 

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، شفیع روزه دار شعبان

 

امام رضا علیه السلام فرمودند: کانَ رَسُولُ الل'َهِ صلی الله علیه و آله یُکثِرُ الص'ِیَامَ فِی شَع'بَانَ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله در ماه شعبان بسیار روزه می گرفت و اگر همسران آن حضرت روزه قضایی [7] از ماه رمضان گذشته داشتند آن را تا ماه شعبان به تاخیر می انداختند تا مبادا نیاز حضرت را رد کنند. رسول خدا صلی الله علیه و آله مرتب می فرمودند: شعبان ماه من است و برترین ماههای خدا بعد از ماه رمضان است؛ پس هر کس یک روز از آن را روزه بگیرد من در قیامت شفیع او خواهم بود.[8]

 

در روایت دیگری امام صادق علیه السلام فرمودند: مَن' صَامَ ثَلَاثَةَ أَی'َامٍ مِن' شَع'بَانَ وَجَبَت' لَهُ ال'جَن'َةُ؛ هر کس سه روز از شعبان را روزه بگیرد بهشت بر او واجب شده و رسول خدا صلی الله علیه و آله در قیامت شفیع او خواهد بود.[9]

 

باز در روایت دیگری رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: شَع'بَانُ شَه'رِی وَ شَه'رُ رَمَضَانَ شَه'رُ الل'َهِ؛ شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداست. هر کس روزی از ماه مرا روزه بگیرد من در قیامت شفیع او خواهم بود و هر کس دو روز آن را روزه بگیرد گناهان گذشته او بخشیده می شود و اگر کسی سه روز آن را روزه گرفت به او گفته می شود اعمال خودت را از سر گیر.[10]

 

روزه شعبان، روزه پیامبران و پیروان آنها

 

امام باقر علیه السلام فرمودند: إِن'َ صَو'مَ شَع'بَانَ صَو'مُ الن'َبِی'ِینَ وَ صَو'مُ أَت'بَاعِ الن'َبِی'ِینَ؛ روزه شعبان، روزه پیامبران و پیروان آنهاست. پس هر کس در ماه شعبان روزه بگیرد پس به این ندای رسول خدا صلی الله علیه و آله لبیک گفته که فرمودند: خداوند رحمت کند کسی را که مرا در ماهم یاری کند.[11]

 

چهل حاجتی که از روزه دار دوشنبه و پنج شنبه برآورده می شود

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: مَن' صَامَ یَو'مَ ال'إِث'نَی'نِ وَ ال'خَمِیسِ مِن' شَع'بَانَ؛ هر کس روز دوشنبه و پنجشنبه شعبان را روزه بگیرد؛ بیست حاجت دنیایی و بیست نیاز آخرتی او برآوره می شود.[12]

 

رحمت، آمرزش و لطف ویژه الهی بر روزه داران شعبان

 

امام رضا علیه السلام فرمودند: مَن' صَامَ أَو'َلَ یَو'مٍ مِن' شَع'بَانَ وَجَبَت' لَهُ الر'َح'مَةُ هر کس روز اول شعبان را روزه بگیرد رحمت الهی برایش حتمی می شود و هر کس دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد، به طور قطع در روز قیامت، رحمت، آمرزش و کرم الهی شامل حال او خواهد شد.[13]

 

رو به راه شدن وضع معیشتی و محفوظ ماندن از شر دشمنان به برکت روزه شعبان

 

امام صادق علیه السلام فرمودند: صِیَامُ شَع'بَانَ ذُخ'رٌ لِل'عَب'دِ یَو'مَ ال'قِیَامَةِ؛ روزه شعبان، اندوخته ایست برای روز قیامت. اگر بنده ای در ماه شعبان زیاد روزه بگیرد به طور قطع خداوند متعال وضع معیشتی او را رو به راه کرده و او را از شر دشمنانش حفظ می کند. آنگاه فرمودند: کم ترین پاداشی که نصیب روزه دار یک روزه شعبان می شود این است که بهشت بر او واجب می شود.[14]

 

توصیه جدی امام صادق علیه السلام به شیعیان در مورد روزه شعبان

 

زید شَح'ام می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا کسی از نیاکان شما در ماه شعبان روزه می گرفت؟ فرمودند: نَعَم' کانَ آبَائِی یَصُومُونَهُ وَ أَنَا أَصُومُهُ وَ آمُرُ شِیعَتِی بِصَو'مِهِ بله؛ در این ماه هم پدران من روزه می گرفتند هم من روزه می گیرم و هم به شیعیانم توصیه می کنم که از روزه این ماه غفلت نکنند. هر کس از شما شیعیان روزه های ماه شعبان خود را به ماه رمضان ختم کند قطعا خدا دو بهشت به او می دهد [15] و هر شب به هنگام افطار فرشته ای از عرش او را ندا می دهد که تو پاک شدی؛ بهشت گوارای تو باد و تو را همین بس که رسول خدا صلی الله علیه و آله را بعد رحلتش شادمان کردی.[16]

 

روزه شعبان، داروی وسوسه های درونی و آشفتگی های روحی

 

امام صادق علیه السلام فرمود امیرالمومنین علیه السلام در جلسه ای با اصحابش برای آبادی دین و دنیای مومن چهارصد نکته به آنها آموختند که یکی از آن نکات این است: صَو'مُ شَع'بَانَ یَذ'هَبُ بِوَس'وَاسِ الص'َد'رِ وَ بَلَابِلِ ال'قَل'بِ؛ روزه ماه شعبان وسوسه های درونی و پریشانی خاطر و آشفتگی های قلبی را از بین می برد.[17]

 

 

 

---

پی نوشت:

[1] عنکبوت/65.

[2] کهف/16

[3] کهف/9

[4] توبه/72.

[5] حر عاملی، وسائل الشیعة 8/104.

[6] حر عاملی، وسائل الشیعة، 10/493.

[7] کسی که روزه قضا بر عهده اوست نمی تواند روزه مستحبی بگیرد.

[8] فضائل الأشهرالثلاثة، ص 55، ح33.

[9] فضائل الأشهرالثلاثة ص 61 ح42.

[10] الأمالی للصدوق، ص 19، مجلس6، ح 1.

[11] المقنعة ص 37.

[12] إقبال الأعمال ص68.

[13] فضائل الأشهرالثلاثة، ص 5، ح31.

[14] الأمالی للصدوق، ص16، مجلس5، ح1. 

[15] تعبیر «دو بهشت»، تعبیری است که در سوره الرحمن آیات 46 آمده است: «وَ لِمَن' خافَ مَقامَ رَب'ِهِ جَن'َتانِ» و براى کسى که از مقام پروردگارش بترسد دو بهشت است. در اینکه این دو بهشت چه هستند مفسران قرآن کریم سخنها گفته اند اما نظری را که علامه طباطبایی ره آن را می پسندد این نظر است که: یک بهشت را به خاطر استحقاقى که شخص بهشتی دارد به او مى‏دهند، و یک بهشت دیگر را فقط به عنوان تفضل ارزانیش مى‏دارند.(المیزان، 19/109)

[16] المقنعة، ص37.

[17] الخصال 2/611.