با دقت معلوم مي‌شود پيامبر قبل از بعثت واجب الاطاعة نيست. و نمي‌توان گفت بر اساس قاعده تطابق حكم عقل و شرع كه «هر چه عقل حكم كند، شرع همان را دستور مي‌دهد» وجوب اطاعت شرعي است؛ چون اولا: وجو ب اطاعت اگر شرعي باشد دور لازم مي‌آيد. ثانيا: با دقت معلوم شد كه پيامبر قبل از بعثت از نظر عقلي نيز وجوب اطاعت ندارد.
۱. وجوب اطاعت چه حكمي است؟ آيا حكم شرعي است يا عقلي؟
۲. ملاك اطاعت چيست؟ عقل يا شرع اطاعت از چه كسي را واجب مي‌دانند؟
۳. آيا ملاك وجوب اطاعت در مورد پيامبر قبل از بعثت موجود است يا نه؟
دانشمندان
و محققان علم اصول بر اين باورند كه وجوب اطاعت از احكام عقلي است؛ يعني
تنها عقل مي‌تواند انسان را وادار به اطاعت از كسي بكند چون اگر اطاعت شرعي
باشد موجب دور مي‌شود؛ و اگر منتهي به حكم عقل نشود باز براي انسان سؤال
باقي است كه چرا بايد اطاعت كند؟ به همين جهت اگر در شرع دليلي بر وجوب
اطاعت داشته باشيم؛ مانند آيه «اطيعوا الله و اطيعوا الرسول [۱]» اين اوامر
را بر امر ارشادي كه راهنماي به حكم عقل است بر مي‌گردانند، حال كه وجوب
اطاعت حكم عقلي است بايد ديد ملاك اطاعت چيست و از چه كسي بايد اطاعت كرد؟
در
اينجا نيز دانشمندان علم اصول معتقدند كه ملاك اطاعت همان چيزي است كه در
ميان عقلا متعارف است و آن داشتن نوعي ولايت و سرپرستي است؛ مانند مولا
نسبت به بنده [۲] يا پدر و مادر نسبت به فرزند يا افرادي كه در شاخه اي از
علوم يا فنون داراي تخصصي هستند و يا كساني كه سرپرستي و مديريت كل جامعه
يا بخشي از آن را به عهده دارند واجب الاطاعة هستند.
نتيجه اين كه
پيامبر اگر قبل از بعثت سرپرستي و اداره كل يا بخشي از جامعه را به عهده
داشت به حكم عقل واجب الاطاعة بود و يا اين كه از نظر دانش يا فنون داراي
تخصصي است باز عقل حكم به وجوب اطاعة از او در آن موارد مي‌كند.
ولي
با اين وجود توجه به يك نكته مهم ضروري است و آن اين كه حكم عقل تا زماني
كه مستند به شريعت نگردد نه تنها آثار اخروي مانند ثواب و عقاب بر آن مترتب
نيست، چون پاداش و عقاب اخروي مربوط به احكام شرعي است. [۳] بلكه آثاري
نظير لزوم اطاعت نيز مترتب بر آن نيست؛ چون عقل هر چند بدون دقت، اطاعت هر
ولي و سرپرستي را لازم مي‌داند ولي با دقت مي‌فهمد فقط اطاعت از خداوند و
كساني كه خداوند اطاعت آنها را لازم شمرده، واجب است. [۴]
بنابراين
با دقت معلوم مي‌شود پيامبر قبل از بعثت واجب الاطاعة نيست. و نمي‌توان گفت
بر اساس قاعده تطابق حكم عقل و شرع كه «هر چه عقل حكم كند، شرع همان را
دستور مي‌دهد» وجوب اطاعت شرعي است؛ چون اولا: وجو ب اطاعت اگر شرعي باشد
دور لازم مي‌آيد. [۵] ثانيا: با دقت معلوم شد كه پيامبر قبل از بعثت از نظر
عقلي نيز وجوب اطاعت ندارد.