فضاسازی در نهج‌البلاغه
وی به فضاسازی ایراد خطبه‌های نهج البلاغه اشاره و بیان کرد: در خطبه‌های نهج‌البلاغه مشاهده می‌کنید نوعی فضاسازی وجود دارد که حضرت گاهی آن خطبه را در نمازجمعه، گاهی در منزل برای چند نفر و گاهی نیز مطالب را می‌گفتند و امام حسن(علیه السلام) آن را به مردم منتقل می‌کردند. به این شکل فضاسازی در نوع بیان خطبه‌ها مختلف است. فضاشناسی یکی از نکات مهم در فصاحت و بلاغت است که خطیب بداند که در اینجا باید چگونه حرف بزند، باید مفصل بگوید یا مختصر صحبت کند. بنابر این فضاشناسی یکی از نکته‌های مهم در علم بلاغت است که یک سخنران باید فضا را بشناسد و یا به تعبیر دیگر فضاسازی کند.
آیت‌الله دین پرور تصریح کرد: به طور مثال هنگامی که یک خطیب می‌خواهد در مسائل اخلاقی و معنوی یک عده را بسازد و آنها را متوجه سازد نیاز به فضاسازی دارد تا یک فضای خوب بسازد. انسانی که در جامعه هست و در صدد تحصیل مال است و حال به اینجا آمده را نمی‌شود یک مرتبه از فضای صرفا مادی به فضای اخلاقی آورد.
وی بیان کرد: معلم اخلاق باید با صحبت‌های مقدماتی و توجه به یک سری مطالب، روح متصل به فضای مادی را از فضای تاریک به فضای روشن بیاورد و هنگامی آمادگی صورت گرفت دریچه معنوی قلب باز می‌شود و آماده شنیدن سخنان اصلی می‌شود. در نهج البلاغه نیز خطبه‌ای که مفصل است، حضرت اقدام به فضاسازی می‌کند.
ترسیم مطلوب اسوه‌ها در ذهن مخاطب
رئیس بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه با اشاره به توجه به سرگذشت پیامبران در این خطبه اظهار کرد: در رابطه با آموزش و تربیت نیاز به فضا سازی داریم؛ این خطبه که درباره مهم‌ترین فضایل اخلاقی، ایجاد تواضع و رفع تکبر است. مشکل است کسی بخواهد روح زیاد طلبی و تکبر را پایین بیاورد؛ امام(ع) در این رابطه وارد شدند و علاوه بر طرح مباحث جدی و علمی درباره انسان و تکبر، یکی از فضاسازی‌ها که انجام می‌شود، فضای تاریخ و توجه دادن به سرگذشت پیامبران الهی در این خطبه است.
آیت‌الله دین پرور به تشریح چگونگی تأثیر سخن بر قلب شنونده پرداخت و بیان کرد: با نمایش مطلوب‌تر الگو و اسوه‌ها، بررسی و کاوش در آنها به چشم و ذهن شنونده بزرگ می‌شود و مقدمه‌ای برای یادگیری مخاطب می‌شود. هنگامی که در قلبش باز شود و آن حرف را می‌پذیرد. بنا براین اگر در کسی فضیلتی دیدید، دنبال سایر فضائل او نیز باشید، زیرا کسی که روح استکبار را از خود دور ساخته است، برای سایر صفات نیز زمینه را دارد.
قناعت یعنی سیری چشم و دل
رئیس بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه با اشاره به دیدگاه دنیاپرستان نسبت به پیامبران اظهار کرد: پیامبران الهی دارای عزم و اراده قوی هستند که با این عزم جدی یکه و تنها وارد جامعه می‌شوند و جامعه را متحول می‌کنند؛ در دیدگاه مردم دنیاپرست پیامبران آدم‌های ضعیفی هستند، آنها پیامبران را ضعیف می‌دیدند و کسی را قوی می‌دانستند که صاحب خانه و طلا باشد. چشم دنیاپرستان قصرها را می‌دیدند، پیامبران با اینکه زندگی ساده‌ای داشتند با زندگی ساده قانع بودند و چشم و دلشان سیر بود و قناعت می‌کردند.
آیت‌الله دین‌پرور در خصوص چگونگی قناعت کردن و معنای آن بیان کرد: نعمت‌های خدا برای بندگان است و باید از آن استفاده کرد، اما باید قناعت کرد و به قدر نیاز بهره برد؛ قناعت یعنی چشم و دل انسان سیر باشد و به نیازهای واقعی بسنده کند؛ بنابراین قناعت مصرف بهینه است نه اینکه کم مصرف کنیم بلکه اندازه مصرف کردن است.
وی در ادامه گفت: احساس بی‌نیازی کردن یکی از فضائل اخلاقی آثار و برکات است؛ کسی که مرتب احساس نیاز می‌کند چشمش دنبال اطراف است از زندگی خود ناراضی است و آرامش هم ندارد. اما کسی که قناعت می‌کند همیشه شاد است. پیامبران از نظر زندگی، لوازم و ابزار بسیار ساده و بی‌آلایش زندگی می‌کنند که این نوع زندگی را مردم دنیاپرست تحمل نمی‌کنند پس ما با نگاه به زندگی پیامبران از آن درس می‌گیریم که آدم‌های برجسته و محبوب چگونه زندگی می‌کنند؟
آیت‌الله دین‌پرور در ادامه شرح خطبه قاصعه به مسئله اخلاص در نیات اشاره و تصریح کرد: تمام زحمت پیامبران مسئله اخلاص بوده است: در این خطبه حضرت می‌فرماید «وَ لَوْ کانَتِ الاَْنْبِیاءُ اَهْلَ قُوَّة لاتُرامُ، وَ عِزَّة لاتُضامُ، وَ مُلْک تَمْتَدُّ نَحْوَهُ اَعْناقُ الرِّجالِ، وَ تُشَدُّ اِلَیْهِ عُقَدُ الرِّحالِ، کانَ ذلِکَ اَهْوَنَ عَلَى الْخَلقِ فِى الاِْعْتِبارِ، وَ اَبْعَدَ لَهُمْ مِنَ الاِْسْتِکْبارِ، وَ لاَ مَنُوا عَنْ رَهْبَة قاهِرَة لَهُمْ، اَوْ رَغْبَة مائِلَة بِهِمْ، فَکانَتِ النِّیّاتُ مُشْتَرَکَةً، وَالْحَسَناتُ مُقْتَسَمَةً».
وی افزود: در اینجا تاکید بر نیات خالص است که وقتی عمل غیر خالص می‌شود دیگر آن عمل اثری ندارد، مانند نمازی که با ریا خوانده شود اگر هزار رکعت هم باشد، دیگر فایده‌ای ندارد؛ بنابراین نیت وقتی رنگ شرک گرفت و غیر خدایی شد، دیگر به درد نمی‌خورد مهم‌ترین رکن در فضائل اخلاقی و سیر در مسایل معنوی اخلاص است که تاکید زیادی در این خصوص شده است. کسی که در عبادت اخلاص بیشتری دارد در جامعه نیز آثارش بیشتر است و بسیاری از درگیری‌های اجتماعی و ناهنجاری‌ها به خاطر نبود، اخلاص در نیات است که اثر آن حتی در جامعه نیز ظاهر می‌شود.
منبع:ایکنا