به مناسبت روز جهانی بهداشت؛
اسلام که تکامل و سعادت انسان را هدف خود قرار داده است، براى مبارزه با بیمارى‌ها و تأمین سلامت جامعه چه برنامه‌اى دارد؟ و عبارت دیگر، طب و بهداشت در احکام و قوانین اسلامى چه جایگاهى دارد؟
عقیق:18 فروردین روز جهانی بهداشت است که هر ساله از سوی سازمان بهداشت جهانی نامی برای آن انتخاب می‌شود، امسال نیز روز جهانی بهداشت به نام «ایمنی غذا، از مزرعه تا سفره» نامیده شده است، با این وجود بررسى متون اسلامى به روشنى نشان مى‌دهد که یکى از اهداف اصلى و حکمت‌هاى مهم احکام، طب پیشگیرانه از طریق پیشگیرى از بیمارى‌ها و تأمین سلامت انسان است، خداوند متعال تصریح مى‌کند که قرآن و برنامه‌هاى نورانى و حیاتبخش آن، جامعه بشر را به راه‌هاى تأمین سلامت، رهنمون مى‌کند: «یهْدِی بِهِ اَللّٰهُ مَنِ اِتَّبَعَ رِضْوٰانَهُ سُبُلَ اَلسَّلاٰمِ»(1) خداوند، هر که را از خشنودى او پیروى کند، به وسیله آن [کتاب] به راه‌هاى سلامت، رهنمون مى‌شود.به این ترتیب انسان مى‌تواند با پیوند با خدا و برنامه‌هایى که او براى زندگى بشر ارائه کرده، به بزرگ‌ترین نعمت‌هاى الهى دست یابد و نه تنها آخرت، بلکه سلامت و سعادت و خوش‌بختى دنیاى خود را نیز تأمین کند: «مَنْ کٰانَ یرِیدُ ثَوٰابَ اَلدُّنْیٰا فَعِنْدَاَللّٰهِ ثَوٰابُ اَلدُّنْیٰا وَ اَلْآخِرَةِ»(2) هر کس پاداش دنیا مى‌خواهد، [بداند که] پاداش دنیا و آخرت، نزد خداست.بنابراین در اسلام، آنچه براى سلامت جسم و یا جان خطرناک و زیانبار است، حرام یا مکروه است و آنچه براى سلامت انسان، لازم و مفید است، واجب یا مستحب و آنچه سود و یا زیانى براى جسم و یا جان ندارد، مباح شناخته شده است. این بدان معناست که طب پیشگیرى در متن مقررات و احکام پنجگانه اسلام تنیده شده و اجراى کامل و دقیق قوانین الهى در زندگى، سلامت جسم و جان انسان را به همراه دارد.(3)آنچه در ادامه می‌آید برخی آداب غذا از منظر روایات معصومین است:*دعاهای پیش از صرف غذا و پس از صرف غذاگرچه دعای مخصوص برای سفره وارد نشده است، ولی با توجه به سنت و سیره عملی پیامبر(ص) و پیشوایان معصوم(ع) می‌‌توان برخی دعاها را که قبل از شروع به خوردن غذا و بعد از پایان سفره آن بزرگواران می‌خواندند، ما نیز به تبعیت از آن‌ها قبل و بعد از پایان سفره بخوانیم.گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز و حمد و سپاس خدا در پایان، حضرت علی(ع) می‌فرماید: هر که هنگام شروع خوردن غذا یا نوشیدنی، نام خدا را به زبان آورد و در پایان خدا را حمد و سپاس گوید، هرگز درباره نعمت آن غذا از او سؤال نخواهد شد.(4)امام صادق(ع) می‌فرماید: امام سجاد(ع) وقتی غذایی را پیش رویش قرار می‌دادند، می‌گفت: «اللهم هذا من منّک و فضلک و عطائک فبارک لنا فیه وسوّغناه و ارزقنا خلفا اذا الکناه و رب محتاج الیه رزقت فاحسنت اللهم و جعلنا من الشاکرین فاذا رفع الخوان قال الحمد لله الذی حملنا فی البر و البحر و رزقنا من الطیبات و فضلنا علی کثیر من خلقه تفضیلاً».(5)امام باقر(ع) می‌فرماید: «پیامبر اکرم(ص) بعد از پایان سفره فرمود: «اللهم اکثرت و اطبت و بارکت فاشبعت و ارویت الحمد الله الذی یطعِم و لا یطعم».(6)*توصیه به شستن دست‌ها پیش و پس از غذا- پیامبر خدا(ص): شستن دست‌ها پیش و پس از غذا، شفایی برای تن و مایه برکت در روزی است؛ شستن دست‌ها پیش از غذا، فقر را دور می‌کند و شستن دست‌ها پس از غذا، اندوه را می‌راند و چشم را سلامت می‌دهد؛ اگر کسی از شما در حالی که خوابید که در دستانش بوی گوشت بود و آن را نشست و آنگاه عارضه‌ای به وی رسید، مبادا جز خویش را نکوهش کند.- امام علی(ع): شستن دست‌ها پیش و پس از غذا، موجب فزون شدن عمر است و سبب زدودن چربی از جامه‌هاست و دیده را جلا می‌دهد.-امام صادق(ع): دستهایتان را پیش و پس از غذا بشویید؛ چرا که فقر را می‌برد و بر عمر می‌افزاید.*گذاشتن سبزی در سفره- پیامبر خدا(ص): سفره‌هایتان را به سبزی آذین کنید؛ زیرا آن، همراه با گفتن بسم الله، شیطان را می‌راند.- امام صادق(ع): هر چیزی زیوری است و زیور سفره، سبزی است.*آغاز کردن غذا با نمک و به پایان بردن آن با نمک-پیامبر خدا(ص): هر کسی که غذای خود را با نمک آغاز کند وبا نمک به پایان ببرد، از هفتاد و دو درد- که جذام و برص(پیسی) از آن جمله است – در امان می‌ماند.-امام کاظم(ع): سفره‌ای که در آن نمک نباشد، بی برکت است، آغاز کردن غذا با نمک، برای تندرستی بهتر است.*به پشت دراز کشیدن پس از غذا-امام جعفر صادق(ع): دراز کشیدن پس از غذا، بدن را چاق می‌کند، غذا را هضم می‌کند و درد را [از درون انسان] بیرون می کشد.-امام رضا(ع): هرگاه چیزی خوردی، به پشت دراز بکش و پای راست خود را روی پای چپ بگذار.*مستحبات غذا خوردن- هر دو دست را پیش از غذا بشوئید.-بعد از غذا دستان خود را بشوئید.-میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کند و بعد از همه دست بکشد.-اول غذا بسم الله بگویید.-با دست راست غذا بخورید.-با سه انگشت یا بیشتر غذا بخورید.-اگر چند نفر سر یک سفره نشسته‌اند هر کسی از غذای جلو خودش بخورد.-لقمه را کوچک بردارید.-سر سفره زیاد بنشینید و غذا خوردن را طول بدهید.- غذا را خوب بجوید.-بعد از غذا حمد خدا را بجا آورید.-انگشتان را بلیسید.- بعد از غذا خلال کنید.-آنچه بیرون سفره می‌ریزید را جمع کرده و بخورید.-در اول روز و اول شب غذا بخورید و در بین روز و بین شب غذا نخورید.-بعد از خوردن غذا به پشت بخوابید و پای راست را روی پای چپ بیندازید.- در اول غذا و آخر آن نمک بخورید.- میوه را پیش از خوردن با آب بشویید.(7)*مکروهات غذا خوردن-در حال سیری غذا خوردن- پرخوردن-نگاه کردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن- خوردن غذای داغ-بعد گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگر شدن- پاره کردن نان با کارد- گذاشتن نان زیر ظرف غذا- پاک کردن گوشتی که بر استخوان چسپیده به طوری که چیزی در آن نماند.- پوست کندن میوه- دور انداختن میوه پیش از آنکه آن را بخورید.(8)*مستحبات و مکروهات آب آشامیدندر آشامیدن آب چند چیز مستحب است: آب را به صورت مکیدن بیاشامد، در روز ایستاده آب بخورد، پیش از آشامیدن آب بسم الله و بعد از آن الحمدلله بگوید، به سه نفس آب بیاشامد، از روی میل آب بیاشامد، بعد از آشامیدن آب حضرت اباعبدالله(ع) و اهل بیت ایشان را یاد کند و قاتلان آن حضرت را لعنت کند.در آشامیدن آب چند چیز مکروه است: زیاد آشامیدن آب و آشامیدن آن بعد از غذای چرب، در شب به حال ایستاده آب خوردن، با دست چپ نوشیدن آب، از ظرف شکسته آب نوشیدن.(9) *پی‌نوشت‌ها:١-مائده، آیه ١6.٢- نساء، آیه ١٣4.٣-دانشنامه احادیث پزشکی،ری‌شهری، محمد، ج١، ص 126.4-ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365، ج 6، ص 294.5-همان.6-ر.ک: الکافی، همان.7- توضیح المسائل امام(ره)، ص 26368-توضیح المسائل امام(ره)، ص 26379- توضیح المسائل امام (ره)، ص2638-2639منبع:فارس211008