آیت الله جوادی آملی سالیان متمادی است که در مسجد اعظم قم جلسه تفسیر قرآن کریم دارند. بنده در چند سالی که از محضر ایشان استفاده می کردم، نکات ناب و کمیابی را از حضرت استاد می شنیدم که واقعاً بی نظیر بود. لذا تصمیم گرفتم این نکات را جمع آوری کرده و در اختیار دوستان قرار بگیرد تا سبب رشد و تعالی علمی و عملی ما شود.
این نکات در پست هایی پنج تایی در اختیار مخاطبین محترم قرار می گیرد.
1 – اسمای الهی
اسمای حُسنای الهی گاهی در اول، گاهی در آخر آیه قرار می گیرند. هر اسمی که در آیه ذکر شد خواه در صدر آیه، خواه در ساقهٴ [1] آیه باشد، ضامن مضمون آن آیه است. یعنی این اسماء الهی، علت محتوای آیه است. اگر ذات اقدس الهی از پذیرش توبه و عفو و گذشت سخن گفته است آیه ای که محتوای آن بخشش و گذشت الهی است اول یا آخر آن آیه این دارد که «إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»[2] .[3]
2 – بال فرشتگان
در خیلی از جوامع روایی ما هست که «ملائکه پَرهای خود را زیر پای طالبان علوم الهی پهن می‌کنند»[4]. چرا فرشته هايي كه برابر قرآن، دارای پَر هستند[5]، پَرهایشان را (زیر پای طالبان علم) پهن مي كنند؟ برای اینکه به آنها بفهمانند، اولاً: شما هم مثل ما پَر در بیاورید که (دیگران را انذار دهید)[6] .[7] ثانیاً: حالا كه پَر در آورديد بايد پرواز كنيد. ثالثاً: حالا كه مي خواهيد پرواز كنيد نظير اين مرغهايي كه به طمع تالابها از جايي به جايي مي روند، از «جهتي» به «جهتي دیگر» حركت مي كنند حركت نكنيد. از «جهت» به «بي جهت» حركت كنيد، از «جهت» بيرون بياييد. از «جهت» پرواز كنيد نه در «جهت». آن آخوندي كه به دنبال مريد است اين با «مرغ تالاب» فرق نمي كند. اين (طالب علم) پَر در آورده است، علم پيدا كرده است ولي در «جهت» حركت مي كند نه از «جهت».[8]
3 – کرامت انسان
کرامتی که برای انسان است ؛ اولا: گوهر نفسی است، ثانیا: در تمام انسانها قرار داده شده است و به وسیله تقوا حاصل می‌شود. ثالثاً: شکوفایی همان کرامت است و کرامت کسبی[9] است. رابعاً: راه شکوفایی آن کرامت به وسیله تقوا این است که انسان، صبغهٴ[10] خلافت الهی را حفظ بکند و خامساً: خلافت الهی هم اقتضا می کند که خلیفه، فقط مطیع دستور «مستخلف عنه»[11] باشد .[12]
4 – معنای سعادت و شقاوت انسان
مرحوم صدوق (رضوان الله علیه) در کتاب شریف «توحید» نقل می کنند: از حضرت صادق (علیه السلام) سؤال کردند این کلام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که فرمودند: «الشَّقِيُّ مَنْ شَقِيَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ وَ السَّعِيدُ مَنْ سَعِدَ فِي بَطْنِ أُمِّه»[13] معنایش چیست؟ حضرت فرمود: کسی که در «رَحِم مادر» بدبخت است، ذات اقدس الهی می داند که او با اینکه می تواند راهِ خوب برود چون دوستان او، برادر او، اعضای خانوادهٴ او راهِ صحیح را طی کردند، این هم می تواند راه صحیح را طی کند ولی به «سوء اختیار» خودش راه باطل را می رود. یا آن کسی که در «رَحِم مادر» خوشبخت است، ذات اقدس الهی می داند این شخص با اینکه می تواند راهِ باطل را طیّ کند چون بسیاری از دوستان او راه باطل را طیّ کردند اما او به «حُسن اختیار» خودش راه صحیح را طی می کند. پس خدای متعال می داند که این شخص بعد از تولدش «راه سعادت» یا «راه شقاوت» را طی می کند[14] .[15]
5- دست الهی
خداوند متعال درباره خلقت موجوداتِ دیگر (غیر از انسان) یا از واژه «خَلق» یا واژه «کن فیکون»[16] و مانند آن تعبیر می کند. ولی درباره خلقت انسان فرمود: (خَلَقْتُ بِیَدَیَّ)[17] با «یدِ جلال و جمال» او را آفریدم، با دو دست جلال و جمال او را خلق کردم با اینکه خدای سبحان منزّه از دست است. «وکِلتا یدیه یَمین»[18] هر دو دستِ بی دستی‌اش راست است. دستِ چپ ندارد برای اینکه مؤمن هم دست چپ ندارد. از وجود امام باقر (علیه السلام) درباره خداوند متعال رسیده است که «کِلتا یَدیه یَمین»[19]. درباره مؤمن هم در روایات ما هست که «کِلتا یَدیه یَمین» مؤمن اصلاً دست چپ ندارد با دست راست کار با یُمن و برکت و میمنت انجام می دهد، با دست چپ هم کار یُمن و میمنت و برکت انجام می دهد «کِلتا یَدیه یَمین» کافر «کِلتا یدیه شمال» یعنی کافر با دست راست کار شوم و زشت انجام می دهد همان طوری که با دست چپ کار زشت انجام می دهد. بعضی، اصحاب شِمال اند، بعضی، اصحاب یمین اند و بعضی ها مقرّب اند .[20]
محمود صادقی پی نوشت: [1]: ذیل . [2]: قطعاخدا بسيار آمرزنده و مهربان است (سورهٴ بقره، آیهٴ 199) [3]: 87/02/24 [4]: عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَنْ سَلَكَ طَرِيقاً يَطْلُبُ فِيهِ عِلْماً سَلَكَ اللَّهُ بِهِ طَرِيقاً إِلَى الْجَنَّةِ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَتَضَعُ أَجْنِحَتَهَا لِطَالِبِ الْعِلْمِ رِضًا بِهِ (الکافی، ج1، ص34، باب «ثَوَابِ الْعَالِمِ وَ الْمُتَعَلِّم»، ح 1، چاپ چهارم، 1407 قمری، انتشارات دار الكتب الإسلامية). [5]: جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً أُولي أَجْنِحَةٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباع: فرشتگان را كه داراى بالهاى دوگانه و سهگانه و چهارگانهاند پيامآورنده قرار داده است .(فاطر، 1) . [6]: لِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ: و قوم خود را هنگامى كه به سوى آنان بازگشتند، بيم دهند باشد كه [از مخالفت با خدا و عذاب او] بپرهيزند)سورهٴ توبه، آیهٴ 122( . [7]: 87/02/24 [8]: 88/11/07 . [9]: به دست آوردنی است . [10]: رنگ [11]: کسی که برای او جانشین قرار داده شده است. به عبارت دیگر: کسی که جانشین دارد . [12]: 87/02/25 [13]: بدبخت کسی است که در رحم مادرش بدبخت باشد و خوشبخت کسی است که در رحم مادرش خوشبخت باشد (التوحيد، صدوق، ص 356، باب 58، ح 3، چاپ اول، 1398 قمری، انتشارات جامعه مدرسين ). [14]: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ مَعْنَى قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): «الشَّقِيُّ مَنْ شَقِيَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ وَ السَّعِيدُ مَنْ سَعِدَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ» فَقَالَ: «الشَّقِيُّ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَيَعْمَلُ أَعْمَالَ الْأَشْقِيَاءِ وَ السَّعِيدُ مَنْ عَلِمَ اللَّهُ وَ هُوَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ سَيَعْمَلُ أَعْمَالَ السُّعَدَاء...» (التوحيد، ص 356، باب 58، ح 3) . [15]: 87/02/25 . [16]: «إِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ » غافر، 68 . [17]: با دو دست خودم خلق کردم (سوره ص، 75 ) [18]: هر دو دستش، راست است. (تفسير العياشي، ج1، ص: 216، ح 7) . [19]: قال الباقر (علیه السلام) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): إِنَ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَبَضَ قَبْضَةً مِنْ طِينٍ فَخَلَطَهَا بِيَمِينِهِ وَ كِلْتَا يَدَيْهِ يَمِينٌ فَخَلَقَ مِنْهَا آدَمَ وَ فَضَلَتْ فَضْلَةٌ مِنَ الطِّينِ فَخَلَقَ مِنْهَا حَوَّاء .(تفسير العياشي، ج1، ص: 216، ح 7) . [20]: 87/02/25 . منبع:جهان