عقیق: با ایجاد حکومت جهانی به دست حضرت مهدی(عج)، آرمان والای تشکیل جامعه بزرگ بشری و خانواده انسانی تحقّق می‏پذیرد و آرزوی دیرینه همه پیامبران، امامان، مصلحان و انسان‌دوستان برآورده می‏شود. اما این مهم میسر نمی شود مگر با همراهی و پشتیبانی مردم، لذا برای تبیین جایگاه مردم در این حرکت و نقش آنها در ایجاد حکومتی جهانی برپایه عدالت و آزادگی، گفتگویی با حجت الاسلام سلیمیان، عضو هیئت علمی پژوهشکده مهدویت از منظر فرهیختگان محترم می گذرد. 

جایگاه مهدویت در تفکر شیعی چگونه است؟

این امید به آمدن مصلح جهانی، ریشه در باورهای همه اقوام و ملل دارد و کم و بیش به گونه‏های متفاوت همه‌جا وجود دارد؛ اما در باور شیعی به‌طور روشن و شفاف مطرح است. در این تفکّر، امام منتظر و نجات‌بخش نهایی، زنده است و روزی به فرمان خداوند ظهور کرده و جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد. 

با استقرار حکومت حضرت امام مهدی موعود(عج)، از یک سو مدینه فاضله مورد نظر شیعه در چارچوب نظام امامت تحقّق می‌یابد و ازسوی دیگر، از نگرگاه فلسفه تاریخ شیعی، پایان تاریخ شکل ‌می‌گیرد.

آیا در این زمینه نظر شیعه و اهل سنت یکسان است؟

خیر، برخلاف اهل‌سنّت، امامت نزد شیعه بحث اعتقادی و کلامی است و زوایای گوناگونی دارد. در این مذهب، ولایت امام ابعاد تکوینی و تشریعی دارد و در حکومت منحصر نمی‌شود.

شهیدمطهری در این باره می‌نویسد: "ما هرگز نباید چنین اشتباهی را مرتکب شویم که تا مسئله امامت در شیعه مطرح شد، بگوییم یعنی مسئله حکومت، که در نتیجه مسئله به شکل خیلی ساده‌ای باشد و این فروعی که برایش پیدا شده، پیدا شود... این تابع آن است که ما این مسئله را فقط در سطح حکومت و کوچک گرفتیم و این اشتباه بزرگی است که احیاناً قدما [بعضی از متکلمین] هم گاهی چنین اشتباهی را مرتکب می‌شدند... درحالی که مسئله حکومت از فروع و یکی از شاخه‌های کوچک مسئله امامت است و این دو را نباید با یک‌دیگر خلط کرد". (مرتضی مطهر، مجموعه آثار، ج4، ص757و758) 

براین اساس، بحث حکومت حضرت امام مهدی(ع) فقط بعدی از ابعاد امامت آن حضرت است. پیامبر اکرم(ص) درباره حقیقت اقبال و توجه مردم به‌ حضرت‌ علی(ع)‌ فرمود: "یَا عَلِیُّ إِنَّمَا أَنْتَ بِمَنْزِلَه الْکَعْبَه تُؤْتَى‏ وَ لَا تَأْتِی فَإِنْ أَتَاکَ هَؤُلَاءِ الْقَوْمُ فَسَلَّمُوا لَکَ هَذَا الْأَمْرَ فَاقْبَلْهُ مِنْهُمْ وَ إِنْ لَمْ یَأْتُوکَ فَلَا تَأْتِهِم؛ (عمادالدین طبری، بشاره المرتضی لشیعه المرتضی، ج2، ص 277)

ای علی! تو به منزله کعبه هستی که نزد او می­روند و او نزد کسی نمی­رود. پس اگر این مردمان نزد تو آمدند و امر حکومت را بر تو عرضه داشتند پس بپذیر. و اگر نزد تو نیامدند تو پیش آنها نرو.

این‌ حدیث و احادیث مانند آن‌‌، به‌ روشنی ‌می‌رساند در صورتی‌ امام‌ نسبت‌ به‌ تشکیل‌ حکومت‌ وظیفه‌ دارد، که ‌مردم‌ به‌ سوی‌ او آیند و زمینه تشکیل‌ حکومت‌ او را فراهم‌ آورند. در غیر این‌ صورت‌ امام‌ نسبت‌ به‌ تشکیل‌ حکومت‌ وظیفه‌ای‌ نخواهد داشت‌. چنانچه‌ حضرت‌ علی(ع) پس‌ از رحلت‌ پیامبر(ص) از حکومت‌ کناره‌گیری‌ کرد، اگر چه‌ هرگز مسلمانان‌ را در برابر مشکلات‌ و سختی­ها تنها نگذاشت‌.

وظیفه و حقوق متقابل مردم و امام در حرکت جهانی او چیست؟

به طور مسلم،‌ حق‌ امام‌ بر مردم‌ این‌ است‌ که‌ او را یاری‌ کنند و زمینه ‌حکومت‌ او را فراهم‌ سازند و حق‌ مردم‌ بر امام‌ این‌ است‌ که‌ به‌ وسیله‌ حکومت‌ به‌ امور دینی‌ و دنیوی‌ آنان‌ سامان‌ دهد. درصورتی‌ تشکیل‌ حکومت‌ و رسیدگی‌ به‌ امور جامعه‌ بر امام واجب‌ است‌ که‌ نخست‌ مردم تمایل‌ به‌ حکومت‌ امام داشته‌ باشند و با حمایت ­های‌ خود از امام به‌ حکومت‌ اسلامی‌ تحقق‌ و عینیت‌ بخشند، و در غیر این‌ صورت‌ امام وظیفه‌ای‌ ندارد‌.

اهمیت مقبولیت مردمی در جامعه اسلامی چیست؟

اهمیت و تأثیر مقبولیت مردمی در جامعه اسلامی تا آن‏جا اهمیت دارد که امام علی(ع) یکی از عوامل مهم پذیرش خلافت را همین مسأله برمی‏شمارد: أَمَا وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّه وَ بَرَأَ النَّسَمَه لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِیَامُ الْحُجَّه بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا یُقَارُّوا عَلَى کِظَّه ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ‏ مَظْلُومٍ‏ لَأَلْقَیْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَیْتُ آخِرَهَا بِکَأْسِ أَوَّلِهَا؛(نهج ‌البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، خطبه سوم (شقشقیه)، ص11) .

به خدایی که دانه را کفید و جان را آفرید، اگر این بیعت کنندگان نبودند، و یاران، حجّت بر من تمام نمى‏نمودند، و خدا علما را نفرموده بود تا ستمکار شکمباره را برنتابند و به یاری گرسنگان ستمدیده بشتابند، رشته این کار را از دست می‏گذاشتم و پایانش را چون آغازش می‏انگاشتم و چون گذشته، خود را به کناری می‏داشتم.

بنابراین‌، با اینکه‌ امام‌ معصوم‌ از طرف‌ خدا به‌ حکومت‌ منصوب‌ شده ‌است‌، ولی‌ این‌ مردم‌ هستند که‌ باید به‌ سوی‌ او روی‌ آورند و با حمایت­های ‌بی­دریغ‌ خود زمینه تشکیل‌ حکومت‌ را فراهم‌ آورند و تا وقتی‌ که‌ چنین‌ آمادگی‌ در جامعه‌ پدید نیاید، امام‌ دست‌ به‌ تشکیل‌ حکومت‌ نمی‌زند، بلکه‌ فقط خود را در معرض‌ خلافت‌ و رهبری‌ قرار می‌دهد و مردم‌ را به‌ سوی‌ خویش‌ فرامی‌خواند تا چنین‌ زمینه‌ای‌ در جامعه‌ پدید آید.

نقش مردم در ایجاد حکومت جهانی امام مهدی(عج) چیست؟

نقش مردم در حکومت حضرت مهدی(ع) فراهم‌آوردن مقدمات و پدیدآوردن زمینه برای شکل‌گیری حکومت جهانی آن حضرت است. پذیرش مردمی فقط درخواست و رأی بیشتر مردم نمایان می‌شود. نه فقط بیشتر مردم با امام بیعت می‌کنند، بلکه زمانی فراخواهد رسید که آنان به چنان عطش و شیفتگی می‌رسند که نیاز ناگزیر به حکومت جهانی موعود را با همه هستی حس می‌کنند و آن را یگانه نظام تحقق‌بخش آرمان‌ها و اهداف عالی انسانی می‌دانند و به آن عشق می‌ورزند. این‌چنین نظام سیاسی نه فقط بر آرای مردمی پشت‌گرم است و پذیرش مردمی را به همراه دارد، که اطمینان خاطر مردم را نیز سبب می‌شود. در این نظام، بین حکومت امام و مردم فقط پیوند "دولت ـ ملت" وجود ندارد، بلکه رابطه مرید و مراد و محبوب و محب است.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

211007